Mikrostruktura artykułu hasłowego

1. Hasło: podawane z uwzględnieniem wszystkich spotykanych wariantów. Przy hasłach stanowiących pojedyncze leksemy są to warianty graficzne, np.:

chip, czip [wym. czip] <ang.> ‘niewielki czujnik, montowany przy bucie lub numerze startowym, służący do pomiaru czasu, w jakim zawodnik ukończył zawody’

Wśród haseł w postaci połączeń wyrazowych i stałych związków frazeologicznych występują warianty:

a) leksykalne – dwie (lub więcej) równorzędne formy rzeczownikowe, czasownikowe lub przymiotnikowe pochodzące z tego samego pola tematycznego i tworzące jednostkę leksykalną o tym samym znaczeniu:

plan / program treningowy: Czy każdy, kto biega powinien pomyśleć o planie treningowym? [B15];

62

Z planem treningowym ponosisz mniejsze ryzyko kontuzji, masz większą motywację i osiągasz najlepsze wyniki - tak, to takie proste [K14], Co do sekwencji siłownia po bieganiu to raczej większość programów treningowych mówi odwrotnie. [F1]; Latem 2004 roku FIRST ogłosił nabór na 16-tygodniowy program treningowy przygortowujący do maratonu, który miałby się zakończyć w grudniu, przed Kiawah Island Marathon. [CI2]

rwać / szarpać tempo: Potrafią rwać tempo jak opisany wcześniej. [F1]; Nie mógł rwać tempa, bo to było tempo na rekord świata, który wtedy padł! [CP1]; Żeby nie szarpać nagle tempa, można zastosować progresywne „wchodzenie” na wyższy poziom i przy zmianie na wolniejsze, spokojne hamowanie. [P19]; Nie szarpaliśmy tempa, nie przyspieszaliśmy, a mimo to pięliśmy się w stawce. [K9]

lekkie / wolne wybieganie: Taka ilość biegowych treningów tygodniowo wystarczy żeby formę utrzymać (z doświadczenia wiem, że wystarczy również aby formę poprawić – pod warunkiem, że będą to treningi „wysokiej jakości”, a nie zwykłe lekkie wybiegania). [P1]; Piątek lekkie wybieganie 8 km + rytmy. Coś mocniejszego najpóźniej w środę. [B43]; Zazdroszczę ze umiesz zmusić sie do wolnych wybiegań...ja nie potrafię ponosi zbyt. [B22]; Można je wypracować podczas długich i wolnych wybiegań, ale i tak kluczem są dostarczane węglowodany. [CP2]

b) aspektowe – z czasownikami tworzącymi parę aspektową:

łamać – złamać x godzin / minut: Postanowiłem, że 3 godziny łamię w następnym maratonie. [obs.];

Teraz już cała Polska wie, że jakaś tam sobie Ania startuje w maratonie i jeszcze będzie chciała łamać 4 godziny. [B15]; Złamać 4 godziny w maratonie może większość biegaczy. [CI2]; Jeśli któremuś z tej trójki uda się złamać 2 godziny, ja spróbuję złamać 3:30. [P8]; Cudów nie ma i jeśli mi się nie udaje biegać 40 min dzięki takiemu treningowi przy którym inni łamali 37 min to jest jasne, że nie osiągnę poziomu 32/33. [P5]; Do Soboty chyba w GOlubiu bede łamał 36 minut bo jest inna trasa pzdr. [F2];

Chciałabym wystartować jesienią w biegu na 10 km, aby w końcu złamać te przeklęte 45 minut, z którymi ostatnio walczyłam trzykrotnie. [B11]; Mam u siebie w grupie biegacza, który chciał w tym roku złamać 50 minut na 10km. [P14]

c) składniowe – różniące się schematem składniowym:

bieganie tlenowe / w tlenie: Bieganie tlenowe jest najlepszą formą treningu dla osób, które rozpoczynają swoją przygodę z bieganiem. [P17]; Bieganie tlenowe zachodzi, kiedy biegniesz powoli i w komfortowy sposób, nie przekraczając tempa ani dystansu, na jakim ostatnio trenowałeś. [P14]:

"Powolne" to też kwestia zawodnika, bo jedni biegają wybiegania 5min/km a inni np 3:50 i to dla mnie nie jest dla mnie powolne bieganie a dla niektóry jest to bieganie w tlenie. [F1]; Jeżeli biegasz od roku, a przez ostatnie dwa miesiące trenujesz 3 razy w tygodniu bieganie w tlenie, możesz rozpocząć trening szybkościowy. [CI2]

63 2. Informacja gramatyczna: w przypadku niektórych artykułów hasłowych podana została informacja o defektywności lub preferencjach paradygmatu fleksyjnego danej jednostki w zakresie kategorii liczby: blp, zwykle w lm., np.:

rytmy blp ‘ćwiczenie treningowe polegające na pokonywaniu biegiem kolejnych odcinków rytmicznie, w równym tempie i z równą ilością kroków’

kilometrówka, zwykle w lm.: kilometrówki ‘bieg na dystansie 1 km (tysiąca metrów) w założonym tempie z przerwą w truchcie, wykonywany na treningach w różnych kombinacjach’, np. 2 razy 1 km, 4 razy 1 km’

3. Wymowa (w przypadku trudnych fonetycznie zapożyczeń z języków obcych oraz niektórych skrótowców): podana w nawiasie kwadratowym wymowa środowiskowa, np.:

pacemaker [wym. pejsmejker] <ang.> ‘biegacz nadający tempo podczas zawodów, mający doprowadzić biegacza lub grupę biegaczy do mety w założonym czasie’

HIIT [wym. hit] <skrótowiec od ang. High Intensity Interval Training> ‘intensywny trening interwałowy polegający na naprzemiennym bieganiu szybkich i wolnych odcinków o określonych wcześniej dystansie i tempie’

4. Informacja na temat pochodzenia wyrazu (przy zapożyczeniach z języków obcych oraz wyrazach pochodzących od nazw własnych), np.:

core [wym. kor] <od ang. core stability> ‘rodzaj treningu, podczas którego wykonuje się ćwiczenia wzmacniające mięśnie głębokie’

buff [wym. buf] <ang. > ‘rodzaj uniwersalnej, bezszwowej chustki wykonanej z mikrofibry, która może pełnić rolę szalika, czapki, opaski na głowę lub na rękę’

W przypadku, gdy forma zapożyczenia w polszczyźnie jest tożsama z formą wyrazu, zwrotu lub wyrażenia w języku obcym, informacja o pochodzeniu jest ograniczona do zaznaczenia języka, z którego zostało przejęte, np.:

fartlek <ang.> biegowa ‘środek treningowy o intensywności pomiędzy biegiem ciągłym w drugim

64

zakresie a interwałem, składający się z cyklicznych przyspieszeń i zwolnień, zaplanowanych przed treningiem (np. 3 razy 1 min, 5 razy 200 m) lub ustalanych w trakcie jego trwania’

5. Definicja: ujęta w pojedynczy cudzysłów, tzw. łapki.

Definicje sformułowano na podstawie informacji zamieszczanych w słownikach i słowniczkach biegacza dostępnych m.in. na stronach internetowych: portalaktywni.com, trizarza.pl, trening-indywidualny.pl, www.magazynbieganie.pl. Wyrazy środowiskowe w miarę możliwości zostały objaśnione za pomocą leksyki z polszczyzny ogólnej.

W sytuacjach, gdy użycie wyrazów socjolektalnych w definicjach było trudne do uniknięcia, zapisano je z wyróżnieniem (podkreśleniem) sugerującym ich socjolektalność i odsyłającym do haseł zawierających ich definicje, np.:

trening interwałowy ‘rodzaj treningu, podczas którego głównym ćwiczeniem jest interwał’

6. Cytaty: prezentujące daną jednostkę w kontekście. Do każdej jednostki leksykalnej podano dwa cytaty, zachowując oryginalną postać graficzną przytaczanych tekstów.

Ingerencji dokonywano jedynie wtedy, gdy pisownia (literówki, błędy ortograficzne, interpunkcyjne) utrudniałaby zrozumienie kontekstu. Cytaty pochodzą ze źródeł internetowych, prasowych, książkowych i mówionych. W artykułach hasłowych zawierających formy wariantywne podano po dwa cytaty do każdego wariantu, np.:

carbo loading, carboloading, carbo-loading [wym. karbolołding] <od ang carbo loading.>

‘spożywanie dużej ilości węglowodanów (najczęściej przed zawodami) w celu zwiększenia zasobów glikogenu w organizmie’: Bo ja na razie przećwiczyłem niestosowanie carbo loadingu [F1]; Był to swego rodzaju turystyczno-wegański Carbo loading. [P36]; Mówiąc o tzw. carboloadingu trzeba zaznaczyć, że źle zbilansowana dieta w trakcie przygotowań może spowodować, iż dodatkowe ładowanie węgli przed biegiem nic nie da. [CP2]; Dieta carboloading jest rodzajem diety stosowanej przez sportowców wytrzymałościowych przed zawodami trwającymi powyżej 90 minut. [B35]; W ciągu kilku dni dzielących cię od maratonu możesz odwlec uderzenie w „mur” o kilka dodatkowych kilometrów dzięki loadingowi. [K13]; Zaryzykowałbym przewrotne stwierdzenie, że jeśli carbo-loading pomaga to w ten sposób, że zwiększa zapasy tłuszczu, który jest potem wykorzystywany jako źródło energii. [F1]

7. Źródła cytatów: po każdym cytacie w nawiasie kwadratowym podany jest skrót źródła, z którego zaczerpnięto przytoczoną wypowiedź (rozwiązanie skrótów zamieszczono

65 w wykazie zastosowanych w rozprawie skrótów i oznaczeń znajdującym się na końcu pracy), np.:

rozruch ‘krótki bieg połączony z niezbyt wymagającymi ćwiczeniami, wykonywany najczęściej rano’:

Tak się właśnie zastanawiam nad tematem porannych rozruchów. [F1]; Bo chcialem robic poranne rozruchy i potem akcent w czasie dnia i na wieczor lekkie wybieganie. [G1]

8. Odsyłacze

a) hasła odsyłaczowe (zob.) – w przypadku wariantów pobocznych kierujących odbiorcę do wariantu głównego, przy którym znajduje się pełny artykuł hasłowy, np.

iść w trupa zob.: biec – pobiec / iść / lecieć w trupa czip zob.: chip, czip

b) odsyłacze (zob. też:) do haseł synonimicznych zamieszczane na końcu artykułu hasłowego, np.:

rozbieganie ‘spokojny bieg na początku treningu’: Część treningową wypełniło lekkie 8-kilometrowe rozbieganie. [P2]; No to dodam Ci jeszcze, że taki typ biegacza bardzo dobrze znosi dużą objętość i wysoka prędkość rozbiegań. [G1], zob. też: roztruchtanie

Za synonimiczne zostały uznane także pary jednostek leksykalnych: skrótowiec i pełna nazwa wielowyrazowa, np.:

TM II <skrótowiec od tętno maksymalne>: Określa się ten próg także szacunkowo z tętna maksymalnego (TM). [P14]; Spotkałem chyba u D.Sidora , potrzebne są dwie dane wyjściowe tętno spoczynkowe TS , tętno maksymalne TM i obliczamy rezerwę tętna (…) [F2], zob. też: tętno maksymalne

tętno maksymalne ‘częstość pracy serca, odpowiadająca intensywności, na której subiektywnie subiektywnie odczuwa się, że jest to maksymalny wysiłek’: Posiadacze pulsometrów zastanawiają się, jaki wzór wybrać, czy na pewno wyznaczone tętno maksymalne jest prawdziwe. [P5]; Sprawdzanie tętna maksymalnego [K2], zob. też: HRmax, TM II

c) odsyłacze (zob. też) do haseł tworzących pary: leksem podstawowy i zdrobnienie, np.:

piramida ‘bieg, w którym czas trwania poszczególnych odcinków i ich tempo są zaplanowane na wzór

66

piramidy, w której u podstawy znajdują się biegi krótkie i bardzo szybkie, a wierzchołkiem jest bieg dłuższy i wolniejszy; na przykład: 1, 3, 5, 7, 4, 2 minuty szybkiego biegu, a po każdym odcinku 1, 2, 3, 4, 2 minuty truchtu’: Chciałem sie zapytać co sądzicie o interwale co znajduje sie w endomondo pro

"Piramida". [F1]; Możesz też spróbować piramidy 12 odcinków po 400 m.[K4], zob. też: piramidka

piramidka <zdr. od piramida> Piramidka to bieg w którym czas trwania poszczególnych odcinków i ich tempo jest ustawione jak w piramidzie. Gdzie wierzchołkiem jest bieg dłuższy i wolniejszy a u podstawy biegi krótkie i bardzo szybkie. [F1]; W Zduńskiej Woli trener zafundował biegaczom piramidkę. [P3], zob. też: piramida

9. Notowanie w słownikach ogólnych: w przypadku jednostki występującej w znaczeniu środowiskowym i/lub sportowym w innych słownikach zaznaczono to symbolem Δ z informacją, w jakim słowniku dany leksem lub połączenie wyrazowe występuje, oraz kwalifikatorem, że jest to jednostka pochodząca ze sportowej odmiany środowiskowej, np.:

pudło ‘podium’: Na końcówce poleciałem w trupa, bo była szansa na pudło w kategorii. [P8]; Mijając tabliczkę z oznaczeniem 41 km pomyślałem, że pudło jest moje, czwarty zawodnik jest daleko i moja pozycja jest raczej niezagrożona. [P36] Δ WSJP PAN sport.

Wykaz zastosowanych w słowniku skrótów i oznaczeń:

ang. – angielski

blp – bez liczby pojedynczej łac. – łaciński

sport. – sportowy szw. – szwedzki

WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN [Żmigrodzki (red.) b.r.]

WSJP PWN – Wielki słownik języka polskiego PWN [Dubisz (red.) 2018]

WSF – Wielki słownik frazeologiczny [Fliciński 2012]

OJ – Najnowsze słownictwo polskie. Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego [Kłosińska (red.) b.r.]

wym. – wymowa zdr. – zdrobnienie zob. – zobacz zob. też – zobacz też

zwykle w lm – zwykle w liczbie mnogiej

67