2. M etodyka badań
3.2. Charakterystyka wielkości sprzedaży wody i przychodów
z jej sprzedaży w niektórych gminach powiatu Kędzierzyn-Koźle
W poniższych tabelach zostały zestawione ceny za wodę wodociągową, które obliczono na podstawie średniej arytmetycznej ważonej. I tak: ceny w Kędzie- rzynie-Koźla przedstawiono w tabeli 3, w Reńskiej Wsi i w Bierawie w tabeli 4.
T abela 3. Ceny wody na różne cele w Kędzierzynie-Koźlu (w zł/m3)
Rok Cele domowe Cele produkcyjne Cele inne
1996 (od 1.03.) 0,52 0,96 0,56
1997 0,68 1,12 0,68
1998 1,01 1,45 1,01
1999 1,21 2,13 1,21
2000 1,61 2,62 1,61
Źródło: MWiK w Kędzierzynie-Koźlu.
64 Krystyna Słodczyk, Agnieszka Widera
T abela 4. Ceny wody na cele domowe w Reńskiej Wsi i Bierawie
Reńska Wieś Bierawa
rok cena (w zł/m3) rok cena (w zł/m3)
1995 (od 1.03.) 0,65 1995 (cały) 0,60
1996 0,85 1996 0,72
1997 1,02 1997 1,02
1998 1,30 1998 1,30
1999 1,45 1999 1,31
Źródło: Jak w tab. 3
Powyższe wartości świadczą o różnorodności cen w poszczególnych gminach.
Do 1996 r. ceny za wodę wodociągową na cele domowe i inne różniły się, ale firma wodociągowa, nie widząc różnicy w jakości sprzedawanej wody, od 1997 r.
opłaty te ujednoliciła (rys. 7).
3 -1
Lata
□ cele domowe d cele inne ■ cele produkcyjne
Rys. 7. Porównanie cen wody na różne cele w gminach Kędzierzyn-Koźle, Reńska Wieś i Bierawa w latach 1996-2000
Źródło: Opracowanie własne.
Rys. 8 ukazuje różnice cen wody w gospodarstwach domowych w poszczególnych gminach. Cena w Kędzierzynie-Koźlu zawsze była niższa od pozostałych cen za wodę i dopiero w 2000 r. przewyższyła ceny obowiązujące w pozostałych gminach.
Wielkość sprzedaży wody gminie Kędzierzyn-Koźle przedstawiono na rys. 9.
Wynika z niego, że z roku na rok sprzedaż wody systematycznie malała. Już w 2000 r. poziom sprzedaży wody się ustabilizował. Tak więc obniżenie ilości sprzedawanej wody powodowało zwiększenie opłat jednostkowych za wodę wo
dociągową, a więc stale rosnący przychód dla zakładu.
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę. 65
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Lata
□ Kędzierzyn-Koźle ■ Reńska Wieś ■ Bierawa
Rys. 8. Porównanie cen wody na cele domowe w gminach Kędzierzyn-Koźle, Reńska Wieś i Bierawa w la
tach 1995-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
Lata
Rys. 9. Sprzedaż wody wodociągowej gminie Kędzierzyn-Koźle w latach 1993-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
Następny wykres dotyczy przychodów, jakie wodociągi osiągały w poszcze
gólnych latach (rys. 10). Jak widać, przychody wodociągów ze sprzedaży wody stale rosły (średnio o 23% rocznie). Największy wzrost przychodu, bo o 44%
w stosunku do roku poprzedniego nastąpił w 1998 r. Powodem tego mogło być znaczne podwyższenie ceny za wodę wodociągową w wyniku powodzi w 1997 r.
Jednocześnie sprzedaż nie wzrastała, co przedstawia rys. 12. Rys. 12 ukazuje, na jakie cele woda została zużyta i w jakich proporcjach. Wiadomo, że ceny za wodę wodociągową kształtują się w zależności od celu. Gdy sprzedaż wody na cele domowe rosła, to sprzedaż na cele produkcyjne malała. Zauważyć również moż
5 - Zarządzanie gospodarką..
66 Krystyna Słodczyk, Agnieszka Widera
na, że najwięcej wody wykorzystują gospodarstwa domowe. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy woda sprzedawana była na cele inne, wtedy sprzedaż wody naj
pierw rosła do 1996 r., by w następnych latach maleć, i już w 1999 i 2000 r. woda ta była sprzedawana w takich samych ilościach co na cele produkcyjne.
Lata
Rys. 10. Przychody ze sprzedaży wody w poszczególnych latach w gminie Kędzierzyn-Koźle w latach 1993-2000
Źródło: Jak w rys. 7.
Interesującą sytuację przedstawia wykres przychodów ze sprzedaży wody na ce
le produkcyjne i na cele inne. Mimo że w 1993 r. sprzedaż wody w m3 na cele pro
dukcyjne nieznacznie się różniła od sprzedaży wody na cele inne, to różnica w przychodach wynosiła 14%.W następnych latach różnica dotycząca przycho
dów ze sprzedaży wody na cele produkcyjne i inne w 1998 r. wynosiła tylko 1,8%. Tutaj można zauważyć, że choć przychody ze sprzedaży wody na cele pro
dukcyjne stale malały, to i tak były zawsze większe od uzyskanych ze sprzedaży na cele inne.
Następny wykres obrazuje przychody wodociągów ze sprzedaży wody wyko
rzystanej na różne cele w gminie Kędzierzyn-Koźle (rys. 11).
Wykresy na rys. 12 i 13 ukazują wielkość sprzedaży wody na różne cele (rys.
12) i na inne cele (rys. 13) odbiorcom w gminie Kędzierzyn-Koźle w latach 1993-2000. W latach 1999 i 2000 sprzedaż wody (rys. 13) w m3 dla celów pro
dukcyjnych i celów innych wynosiła tyle samo, natomiast przychody ze sprze
daży wody na cele produkcyjne były wyższe o 3,8% od przychodów uzyska
nych ze sprzedaży na cele inne.
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę.. 67
Lata
—♦— cele domowe —•— cele inne —*— cele produkcyjne
Rys. 11. Procentowy udział przychodów ze sprzedaży wody na różne cele w gminie Kędzierzyn-Koźle w la
tach 1993-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
1 0 0 -i
90 - ________ _________ ^
80
---„ 70 ■ 5 60 - n 50 ■
TJ
20 ■
0 -I--- ,--- ,--- ,--- 1--- 1--- 1--- 1
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Lata
—*— cele domowe —• — cele inne —*— cele produkcyjne
Rys. 12. Udział procentowy sprzedaży wody na różne cele odbiorcom w gminie Kędzierzyn-Koźle w latach 1993-2000.
Źródło: Jak w rys. 7.
Interesującą sytuację przedstawia wykres na rys. 13 dotyczący sprzedaży wody na cele inne w wybranych latach: 1993, 1995, 1997, 1999 w gminie Kę- dzierzyn-Koźle. Można zauważyć, że zawsze w lipcu i sierpniu sprzedaż wody jest znacznie mniejsza w porównaniu z poprzednimi miesiącami. Nie ma nato
miast takich zależności w przypadku sprzedaży wody na pozostałe cele.
68 Krystyna Słodczyk, Agnieszka Widera
Miesiące
—■— 1993 rok —•— 1995 rok — 1997 rok —• — 1999 rok
Rys. 13. Sprzedaż wody na cele inne odbiorcom w gminie Kędzierzyn-Koźle w poszczególnych miesiącach wybranych lat
Źródło: Jak w rys. 7.
Przeanalizujmy zatem sytuację w Reńskiej Wsi, którą obrazuje wykres na rys. 14. Średnio sprzedaż wody w tej gminie wynosiła 226 543 m3/rok. Najwię
cej wody sprzedano w 1998 r. Natomiast w następnym roku sprzedaż wody zna
cznie się obniżyła. W odróżnieniu od gminy Kędzierzyn-Koźle w gminie Reńska Wieś sprzedaż wody w poszczególnych latach na zmianę raz rosła, raz malała.
Przychody natomiast stale rosły. Rok 1998 charakteryzował się największą sprzedażą wody i jednocześnie w tym samym roku osiągnięto największy przy
chód z tej sprzedaży. Zatem gdy w poprzednich latach sprzedaż wody malała, to opłata tak wzrastała, że firma odnosiła finansowe sukcesy.
Lata
Rys. 14. Sprzedaż wody wodociągowej odbiorcom w gminie Reńska Wieś w latach 1995-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę. 69
Następny wykres (rys. 15) przedstawia przychody zakładu wodociągowego ze sprzedaży wody odbiorcom z gminy Reńska Wieś. Procentowy udział sprze
daży wody na różne cele ukazuje rys. 16. Natomiast rys. 17 obrazuje wielkość sprzedaży wody na cele inne w poszczególnych latach, a udziały przychodów ze sprzedaży wody na poszczególne cele rys. 18. W Reńskiej Wsi zauważamy stały wzrost dostaw wody na cele domowe, podobnie jak to było w Kędzierzy
nie-Koźlu. W 1999 r. wielkość sprzedaży wody na cele domowe ustabilizowała się, a sprzedaż na cele produkcyjne malała. W r. 2000 sprzedaż wody na cele produkcyjne przewyższyła sprzedaż na cele inne.
Lata
Rys. 15. Przychód ze sprzedaży wody odbiorcom w gminie Reńska Wieś w latach 1995-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
100 90 80
8? 70
i 60
3 50
gP 40
OCLT 30
20 10 0
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Lata
—*— cele domowe —■— cele inne —*— cele produkcyjne
Rys. 16. Procentowy udział sprzedaży wody na poszczególne cele odbiorcom w gminie Reńska Wieś w latach 1995-2000
Źródło: Jak w rys. 7.
70 Krystyna Słodczyk, Agnieszka Widera
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Miesiące
—• — 1995 rok • ■ ■ 1997 rok —♦— 1999 rok
Rys. 17. Sprzedaż wody na cele inne odbiorcom w gminie Reńska Wieś w poszczególnych miesiącach wybra
nych lat
Źródło: Jak w rys. 7.
Lata
—•— cele domowe —• — cele inne —*— cele produkcyjne
Rys. 18. Procentowy udział przychodów uzyskanych ze sprzedaży wody na poszczególne cele odbiorcom w gminie Reńska Wieś w latach 1995-2000
Źródło: Jak w rys. 7.
Przebieg krzywych na obu wykresach jest bardzo podobny, co potwierdzają nieznaczne różnice cen wody dostarczanej na różne cele w ciągu lat w tej gminie.
I tak w r. 2000 zarówno sprzedaż, jak i przychody ze sprzedaży wody wynosiły 86% przy dostawie na cele domowe, 9% przy dostawie na cele inne i 5% na cele produkcyjne. W Reńskiej Wsi można zaobserwować pewną nieregulamość w po
borze wody na inne cele, tak jak to było w Kędzierzynie-Koźlu (rys. 17).
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę.. 71
Przeanalizujmy więc sytuację w gminie Bierawa. Sprzedaż wody wynosiła tam średnio 98 596 m3/rok. Jak w przypadku gminy Reńskiej Wsi, tak i gminy Biera
wa nie można wyznaczyć długoterminowego trendu zmian w poborze wody (rys.
19). Dlatego następny wykres będzie przedstawiał przychód ze sprzedaży wody wodociągowej (rys. 20). Mimo że sprzedaż początkowo malała, a następnie rosła do 1998 r., obserwujemy zwiększanie się do tegoż roku przychodów ze sprzedaży wody. Oznacza to podwyżkę cen tak, aby firma nie ponosiła strat.
Lata
Rys. 19. Sprzedaż wody wodociągowej odbiorcom w gminie Bierawa w latach 1996-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
Lata
Rys. 20. Przychody ze sprzedaży wody odbiorcom w gminie Bierawa w latach 1996-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
72 Krystyna Słodczyk, Agnieszka Widera
Następnie zauważamy zarówno spadek sprzedaży wody, jak i spadek przy
chodów. Największe zużycie wody nastąpiło w 2000 r. Udział procentowy sprzedaży wody na poszczególne cele przedstawiono na rys. 21.
Lata
—♦— cele domowe —■— cele inne —*— cele produkcyjne
Rys. 21. Procentowy udział sprzedaży wody na różne cele w gminie Bierawa w latach 1996-2000 Źródło: Jak w rys. 7.
W Bierawie najwięcej wody sprzedano na cele domowe, podobnie jak w gminie Reńska Wieś oraz w Kędzierzynie-Koźle. W r. 1999 sprzedaż wody na cele produkcyjne nieznacznie była niższa od sprzedaży wody na inne cele.
Identycznie kształtowała się struktura przychodów. Natomiast w 2000 r. różnica między sprzedażą wody na cele produkcyjne i inne wynosiła 7%, a różnica w przychodach tylko 4%. Analiza danych dotyczących zużycia wody w gminie Bierawa w poszczególnych miesiącach w ciągu lat 1996-1999 nie wykazuje żadnych prawidłowości, tak jak to było w Reńskiej Wsi.
4. Podsumowanie
Opłaty końcowe za wodę obliczone według propozycji Bartoszczuka nie od
zwierciedlają rzeczywistych cen za wodę obowiązujących w powiecie kędzie- rzyńsko-kozielskim. Porównując wyniki badań dotyczące opłat za wodę, sprze
daży, produkcji i kosztu jednostkowego z przychodami i sprzedażą wody w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim można zgodzić się ze stwierdzeniem wy
żej wymienionego autora, że: „Gospodarstwa domowe pod wpływem znacznej podwyżki opłat, spowodowanej wzrostem kosztu jednostkowego pozyskania
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę.. 73
wody wodociągowej początkowo zmniejszają zużycie. Wzrost kosztów jedno
stkowych następuje wraz ze zmniejszeniem się wykorzystania zdolności pro
dukcyjnej przedsiębiorstw dostarczających wodę. Następnie spadek zużycia jest mniej gwałtowny, aż w końcu ulega zahamowaniu. Powoduje to powstrzymanie wzrostu kosztów jednostkowych pozyskania wody, a więc zahamowania wzro
stu opłat za wodę”10.
Opłata za korzystanie z wody wodociągowej nie może być stała, gdyż na cenę wody składa się wiele czynników. Przede wszystkim bierze się pod uwagę przychody i koszty zakładu wodociągowego oraz inflację panującą w kraju.
Sądzimy, że w dużych miastach istnieją większe możliwości oszczędzania wody niż w małych miejscowościach. Na odpowiedź, dlaczego tak jest, składa się wiele czynników:
- W blokowej zabudowie miasta płaci się opłatę zryczałtowaną w przelicze
niu na mieszkańców bloku. Ludzie, nie mając liczników, nie mieli wpływu na cenę zużytej wody. Po założeniu wodomierzy okazało się, że zużywano mniej wody niż przyjmowano w rozliczeniach. Takiej sytuacji nie ma w osiedlach wiejskich, gdyż każdy dom od początku jego budowy miał własny licznik.
- Liczba ludzi mieszkających w mieście utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie, dlatego można przewidywać sprzedaż wody w poszczególnych latach z tendencją malejącą, gdyż corocznie zakładane są nowe wodomierze.
Analiza sprzedaży wody w gminach Reńskiej Wsi i Bierawy nastręcza duże trudności. Dzieje się tak dlatego, gdyż większość mieszkańców wsi wymienio
nych gmin wyjeżdża do miasta w poszukiwaniu pracy. Znaczna jest też liczba mieszkańców przebywających za granicą w celach zarobkowych. W Bierawie i Reńskiej Wsi wiele gospodarstw ma przydomowe studnie i tam zużycie wody nie jest mierzone.
- Interesująca sytuacja występuje w przypadku sprzedaży wody na inne cele, tj. zaopatrzenia w wodę szkół, przedszkoli, banków i podobnych obiektów. Jak wiadomo, w miastach tego rodzaju instytucji jest wiele i zużycie wody jest dużo większe niż na wsiach. W gminie Kędzierzyn-Koźle na przełomie lipca i sierp
nia sprzedaż wody na te cele znacznie się obniża, gdyż szkoły, przedszkola i żłobki w tych miesiącach nie funkcjonują z powodu wakacji. Tej sytuacji nie można zaobserwować w gminie Bierawa i Reńskiej Wsi. W wyniku wprowa
dzenia reformy szkolnictwa zmniejszyła się liczba szkół i przedszkoli, co nie pozostaje bez wpływu na zróżnicowanie sprzedaży wody.
- Zatwierdzając opłaty za wodę, rady gmin nie biorą pod uwagę czynników ekologicznych, jakim jest oszczędzanie zasobów wodnych, tylko czynniki eko
10 P. Bartoszczuk, op. cit.
74 Krystyna Slodczyk, Agnieszka Widera
nomiczne, polityczne" i dlatego obniżenie się sprzedaży wody nie jest korzyst
ne dla mieszkańców korzystających z usług zakładów wodociągowych.
- Utrzymuje się dysproporcja w zużyciu jednostkowym wody przez miesz
kańca miasta i wsi. Mieszkaniec Kedzierzyna-Koźla zużywa około 170 1 wody na dobę, a mieszkaniec wsi 30-60 1 na dobę.
- Miasto jest w 80% uzbrojone w sieć wodociągową, w badanych wsiach ta
kiej sieci praktycznie brak. Wyposażenie sanitarne sprzyja większemu zużyciu wody w mieście w porównaniu z gminami wiejskimi.
Hotloś i Milcarzewicz12 uw ażają że obecny poziom konsumpcji wody w gos
podarstwach domowych jest zbliżony do poziomu w większości krajów europej
skich i wydaje się, że można oczekiwać dalszego, choć nieznacznego jego obni
żenia. Dużo większe oszczędności można natomiast uzyskać dzięki obniżeniu znacznych obecnie strat wody w sieci wodociągowej, co wiąże się z awaryjno
ścią sieci i często nadmierną wysokością ciśnienia w sieci. Ludzie zaś potrze
bują pewnej ilości wody, z której nie mogą zrezygnować, bo stanowi to minimum życiowe. Pomimo wysokiej opłaty naliczanej od nich przez przedsiębiorstwo wodociągowe będą zawsze pobierać tę ilość wody. Natomiast ograniczenie zu
życia wody prowadzi do podwyższenia kosztów jednostkowych jej sprzedaży.
Wykres sporządzony na podstawie modelu ustalania opłat za wodę wodo
ciągową nie może stanowić podstawy do dokonywania obliczeń. Przedstawia on opłaty za wodę, jej sprzedaż i koszt produkcji wyrażony w jednostce majątku trwałego. Z tego wynika, że prognozowane opłaty za wodę są zbyt wysokie, aby mogły być wykorzystane w praktyce przez zakład wodociągowy. Wykres ten jednak stanowi dobre odzwierciedlenie sytuacji dotyczącej zależności między opłatami za wodę, sprzedażą i kosztami produkcji. Nie opłaca się oszczędzać przy korzystaniu z wody, gdyż traci na tym zakład wodociągowy, co powoduje podwyższenie opłat za wodę. Zatem:
1. Ze względu na inflację opłata za wodę będzie co roku wyższa.
2. Powódź w 1997 r. nie spowodowała gwałtownego spadku zużycia wody, natomiast wpłynęła na znaczną podwyżkę opłat za wodę wodociągową (opłata była podnoszona aż trzy razy w roku).
3. Zakłady wodociągowe sprzedają najwięcej wody odbiorcom w gminach na cele domowe.
4. Łatwiej jest analizować sprzedaż wody na cele domowe i inne dla gminy miejskiej niż wiejskiej. Miasta grupują większą liczbę mieszkańców, którzy nie opuszczają ich z powodu posiadania stałych miejsc pracy.
11 Ile powinniśmy płacić za wodę?, „The Bulletin” nr 6(64), Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i W schodnią Warszawa, s. 6.
12 H. Hotloś, E. Mielcarzewicz, op. cit.
Problemy kształtowania cen i popytu na wodę. 75
THE PROBLEMS OF SHAPING PRICES AND DEMAND FOR WATER AS EXEMPLIFIED BY THE COMMUNES OF KĘDZIERZYN-KOŹLE COUNTY
S u m m a r y
The paper makes use o f the mathematical model proposed by P. Bartoszczuk, which concerns fixing charges for water, with the aim to make an analysis o f the situation existing in Kędzierzyn-Koźle County. The model, through a system o f recurrent equations, conditions the height o f the charges on the size o f fixed as- sets, size o f water production and costs o f the production. The obtained results were compared to research conducted in Lublin. It was found that the analyzed model does not allow reflecting real charges for water currently fixed in Kędzierzyn-Koźle. In the next part, the authors analyzed the sales o f water and the height o f income obtained in selected communes o f Kędzierzyn-Koźle County. It was found that the greatest inequality o f consumption occurs in supplying schools, kindergartens, banks and the like. A negative correlation be- tween saving water by limiting consumption and the price per unit was also found.
f
OPOLE 2002
ZARZĄDZANIE GOSPODARKĄ MIEJSKĄ I PRAWNE PODSTAWY FUNKCJONOWANIA MIASTA
Agnieszka BECLA, Stanisław CZAJA Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Janusz SŁODCZYK
Uniwersytet Opolski
W YBRANE PROBLEM Y FINANSOW ANIA