Zielona Góra położona jest w zachodniej Polsce, w południowej części województwa lu-buskiego. Miasto położone jest na obszarze wielu mezoregionów: Wału Zielonogórskiego, Wy-soczyzny Czerwieńskiej, Doliny Środkowej Odry, Kotliny Kargowskiej oraz Obniżenia Nowosol-skiego. Zielona Góra jest ośrodkiem regionalnym i siedzibą samorządu województwa lubu-skiego. Miasto jest położone na lewym brzegu rzeki Odry, która stanowi fragment jego pół-nocnej granicy.
Zielona Góra zlokalizowana jest w dość bliskiej odległości od granicy Polski z Niemcami (ok. 50 km w linii prostej od granicy miasta, natomiast drogowo – 55 km).
W południowej części miasta położony jest Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Liliowy Las, a we wschodniej części miasta Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Park Braniborski. W po-łudniowej części miasta, w dolinie rzeki Śląskiej Ochli, znajduje się rezerwat Zimna Woda. W obrębie doliny rzeki Odry w granicach miasta, znajdują się niewielkie fragmenty obszarów ochrony ptasiej i siedliskowej Natura 2000 – Dolina Środkowej Odry (PLB080004) oraz Kro-śnieńska Dolina Odry (PLH080028).
Zielona Góra jest największym miastem województwa i ważnym ośrodkiem regionalnym, w którym koncentrują się funkcje wojewódzkie, a także ponadpowiatowe dla otaczającego go obszaru, w szczególności obejmującego powiaty nowosolski i zielonogórski.
Miasto Zielona Góra graniczy z ośmioma gminami – miejsko-wiejskimi: Czerwieńsk, Ko-żuchów, Nowogród Bobrzański, Otyń i Sulechów oraz wiejskimi: Świdnica, Trzebiechów i Za-bór. Miasto tworzy wraz z okolicznymi gminami Miejski Obszar Funkcjonalny Zielonej Góry, obejmujący Zieloną Górę oraz miasta i gminy Czerwieńsk i Sulechów, a także gminy wiejskie Świdnica i Zabór.
Zielona Góra jest miastem na prawach powiatu, a także siedzibą Powiatu Zielonogór-skiego oraz siedzibą Urzędu MarszałkowZielonogór-skiego Województwa LubuZielonogór-skiego. Zielona Góra – jako miasto na prawach powiatu – graniczy z Powiatem Zielonogórskim, który obejmuje dziewięć okolicznych jednostek samorządu terytorialnego, położonych w większości na wschód, północ i zachód od miasta. Miasto graniczy także od południa z Powiatem Nowosolskim, obejmującym siedem jednostek samorządu terytorialnego, z których dwie graniczą z Zieloną Górą.
Od 1 stycznia 2015 r. Miasto funkcjonuje jako jednostka samorządu terytorialnego utwo-rzona z miasta i dawnej gminy Zielona Góra. W stosunku do stanu z 2014 r. powierzchnia
wydzielono dzielnicę Nowe Miasto, obejmującą miejscowości przyłączonej dawnej gminy Zie-lona Góra. W ramach tej dzielnicy funkcjonuje siedemnaście sołectw. Część Zielonej Góry obej-mująca dawny obszar miasta nie jest podzielona na jednostki pomocnicze gminy, jednakże funkcjonuje zwyczajowy podział tego obszaru na osiedla.
Zagospodarowanie Zielonej Góry jest bardzo zróżnicowane.
Obszar miasta w granicach sprzed połączenia z gminą wiejską (rdzeń) charakteryzował się dość zwartą zabudową, z centralnie położonym Śródmieściem i relatywnie blisko położo-nymi względem niego największymi osiedlami oraz obszarami przemysłowymi. Obszar ten ota-czały kompleksy leśne. Główny obszar zurbanizowany dawnego miasta ma charakter koncen-tryczny, z punktem centralnym w okolicy Starego Rynku – historycznego centrum miasta. Pół-nocna część zwartej zabudowy miejskiej to tereny o charakterze przemysłowym oraz osiedla zabudowy wielorodzinnej, a także Strefa Aktywności Gospodarczej „Spalony Las” i Lubuski Park Przemysłowo-Technologiczny. W pozostałych kierunkach śródmieście otoczone jest pierście-niem zabudowy o charakterze handlowo-przemysłowym oraz licznymi zwartymi, wielo- i jed-norodzinnymi, osiedlami mieszkaniowymi.
Obszar byłej gminy – dzielnica Nowe Miasto – otacza rdzeń Zielonej Góry z trzech stron, z wyjątkiem strony zachodniej. Dzielnicę, w przeciwieństwie do rdzennego obszaru miasta, charakteryzuje ekstensywna zabudowa, skupiająca się w dawnych miejscowościach, o niewiel-kiej, lecz bardzo zróżnicowanej liczbie mieszkańców, otoczona kompleksami leśnymi lub – szczególnie w północno-wschodniej i południowej części dzielnicy – obszarami upraw rolnych i łąk.
W kierunku na północny wschód od miasta, na terenie gminy Babimost, znajduje się międzynarodowy port lotniczy Zielona Góra-Babimost.
Przez Zieloną Górę przebiega droga ekspresowa S3, łącząca Czechy – przez Legnicę, Zieloną Górę, Gorzów Wielkopolski i Szczecin – ze Świnoujściem. W granicach miasta zlokali-zowane są dwa węzły: na skrzyżowaniu z drogą krajową nr 32 – Zielona Góra Północ oraz na skrzyżowaniu z drogą wojewódzką nr 282 – Zielona Góra Południe.
Przez obszar miasta, w północnej części rdzenia miasta, prowadzi obecnie także droga krajowa nr 32 (Węzeł Zielona Góra Północ (droga ekspresowa S3) – Gubin). Przebieg drogi wytyczony został ulicą Trasa Północna. Prowadzona jest jednocześnie budowa nowego prze-biegu drogi krajowej nr 32 przez obszar miasta, od węzła Zielona Góra Południe, poprzez tereny leśne na południe od zabudowy Jędrzychowa do obecnego skrzyżowania drogi krajowej nr 32 z drogą wojewódzką nr 282.
Rdzeń miasta niemal całkowicie otacza droga wojewódzka nr 279 w relacji Zielona Góra Zawada – Wysokie. W granicach miasta przebiega ulicami: Jany, Stary Kisielin – Zatorze, Stary Kisielin – Pionierów Lubuskich, Stary Kisielin – Pocztową, Racula-Głogowską, Racula-Drzon-kowską, Drzonków-Olimpijską, Kiełpin, Ochla-Kożuchowską i Ochla-Terlikowskiego.
Przez północną część miasta poprowadzone są dwie drogi wojewódzkie: nr 280 relacji Zielona Góra – Brody, ulicami: Przylep-Solidarności, Zjednoczenia i Dąbrówki oraz nr 281, re-lacji Zielona Góra rondo Batorego (droga krajowa nr 32) – Pomorsko, ulicami: Batorego i Łę-życa-Odrzańską.
Przez południowo-zachodnią część miasta przebiegają z kolei dwie drogi wojewódzkie – nr 282 relacji rondo Andrzeja Huszczy – Wrocławska – al. Konstytucji 3 Maja – Długa – Łużycka aż do połączenia z drogą krajową nr 27 oraz droga nr 283 rozpoczynająca się w Rejowie, a w granicach miasta prowadząca przez: Barcikowice, Zatonie-Zielonogórską, Jędrzychowską, Kożuchowską i Sikorskiego.
Drogi krajowe i wojewódzkie poprowadzone są ważnymi ulicami miasta i pełnią istotną rolę w funkcjonowaniu jego systemu transportowego. Infrastruktura drogowa umożliwia omi-nięcie przez ruch tranzytowy, szczególnie ciężarowy, centralnego terenu zwartej zabudowy miejskiej. Trasa Północna przebiega jednak przez północny fragment zabudowy rdzennego obszaru miasta.
Przez Zieloną Górę przebiegają dwie linie kolejowe: zelektryfikowana, dwutorowa magi-stralna linia kolejowa nr 273 w relacji Wrocław Główny – Szczecin Główny, o znaczeniu mię-dzynarodowym oraz niezelektryfikowana, jednotorowa, drugorzędna linia kolejowa nr 370 w relacji Zielona Góra Główna – Żary. Na linii kolejowej nr 273 w granicach Miasta zlokalizo-wana jest stacja kolejowa Zielona Góra Główna oraz przystanki: Zielona Góra Przylep, Zielona Góra Stary Kisielin i Zielona Góra Nowy Kisielin. Budynek stacji kolejowej Zielona Góra Główna oraz wejście na perony, zlokalizowane są po południowej stronie torów, a więc po tej samej stronie, co centrum miasta.
Według Banku Danych Lokalnych GUS, w dniu 31 grudnia 2020 r. liczba ludności miasta wynosiła 140 892 osoby.
W ostatniej dekadzie do czasu połączenia z dawną gminą Zielona Góra liczba ludności miasta głównie zmniejszała się, natomiast po połączeniu gminy i miasta wystąpił stały wzrost, co jest zjawiskiem w skali kraju nietypowym, gdyż w innych, podobnej wielkości jednostkach samorządu terytorialnego najczęściej w tym okresie następował spadek liczby mieszkańców.
W tabeli 1 zaprezentowano liczbę mieszkańców, powierzchnię i gęstość zaludnienia
Zie-Tab. 1. Liczba ludności, powierzchnia i gęstość zaludnienia Zielonej Góry w latach
mieszkańców [osób] 119197 119023 118405 118920 138711 139330 139819 140297 141222 140892 Powierzchnia Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.
Według stanu na dzień 31 grudnia 2020 r., miasto Zielona Góra zajmowało 24. miejsce w kraju pod względem liczby ludności natomiast 6. miejsce wśród miast pod względem zajmo-wanej powierzchni. Gęstość zaludnienia Zielonej Góry była znacznie niższa od przeciętnej miast w Polsce, przyjmując wartość o około połowę (o 51%) mniejszą od średniej krajowej dla miast.
W mieście Zielona Góra oraz w gminie Zabór, objętej zielonogórską komunikacją miejską – według Banku Danych Lokalnych GUS, na koniec 2020 r. zamieszkiwało łącznie niemal 145,3 tys. osób.
Jak już zasygnalizowano wcześniej, linie zielonogórskiej komunikacji miejskiej obsługują poza miastem Zielona Góra także miejscowość Droszków w gminie ościennej Zabór.
Organizatorem zielonogórskiej komunikacji miejskiej jest Miasto Zielona Góra. Zadania organizatora realizuje Prezydent Miasta Zielona Gór, a wypełnia Biuro Przedsiębiorczości i Dzia-łalności Gospodarczej w Departamencie Przedsiębiorczości i Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta Zielona Góra, którego jednym z zadań jest prowadzenie spraw dotyczących transportu drogowego oraz publicznego transportu zbiorowego.
Wg stanu na dzień 31 grudnia 2021 r., Miasto wykorzystywało do realizacji usług prze-wozowych tylko jednego operatora – podmiot wewnętrzny – Miejski Zakład Komunikacji sp.
z o.o., ul. Chemiczna 8, 65-713 Zielona Góra, powstały w wyniku przekształcenia zakładu bu-dżetowego Miejski Zakład Komunikacji z siedzibą w Zielonej Górze. Zgodnie z aktem prze-kształcenia Spółka została utworzona w celu realizacji zadania własnego Miasta w zakresie lokalnego transportu zbiorowego, polegającego na wykonywaniu przewozów o charakterze użyteczności publicznej na rzecz mieszkańców Miasta oraz gmin, które powierzyły Miastu w po-rozumieniach komunalnych zapewnienie lokalnego transportu zbiorowego na ich obszarze.
Do umowy zawarto aneks nr 3 z dnia 28 grudnia 2021 r., w którym określono termin jej obo-wiązywania jako 31 grudnia 2022 r. Umowa określa szczegółowy zakres świadczenia usług użyteczności publicznej z zakresu publicznego transportu zbiorowego. Przywołana umowa po-twierdza, że MZK sp. z o.o. jest podmiotem wewnętrznym Miasta w rozumieniu Rozporządzenia 1370/2007. Umowa stanowi, że Spółka prowadzi usługi przewozu w ramach komunikacji miej-skiej, na terenie Miasta i gmin, które zawarły z Miastem porozumienia, z wykorzystaniem ta-boru własnego oraz wydzierżawionego przez Miasto.
Wpływy ze sprzedaży biletów stanowią przychód Miasta. MZK sp. z o.o. otrzymuje re-kompensatę wyliczoną zgodnie z zasadami określonymi w Umowie, lecz nie wyższą niż wyli-czona na podstawie postanowień Rozporządzenia 1370/2007.
Wg stanu na dzień 15 grudnia 2021 r., w ramach zielonogórskiej komunikacji miejskiej funkcjonowały 24 całoroczne linie autobusowe, oznaczone handlowo numerami: 0, 1, 2, 5, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 17, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 30, 38, 39, 44, N2 i N3 – organizowane przez Miasto i obsługiwane przez MZK sp. z o.o.
Nie uwzględniono linii 55, dedykowanej klientom hipermarketu Auchan w Zielonej Górze przy ul. Batorego, obsługiwanej przez MZK sp. z o.o. komercyjnie.
Kryterium zakresu funkcjonowania podzieliło linie zielonogórskiej komunikacji miejskiej na trzy kategorie:
▪ siedemnaście linii całotygodniowych dziennych – 0, 1, 2, 5, 6, 8, 9, 10, 14, 19, 20, 22, 25, 26, 27, 30 i 44;
▪ jedna linia dzienna funkcjonująca od poniedziałku do soboty – 21;
▪ jedna linia dzienna funkcjonująca tylko w dni powszednie od poniedziałku do piątku – 12;
▪ trzy linie dzienne funkcjonujące tylko w dni powszednie nauki szkolnej – 17, 38 i 39;
▪ dwie całotygodniowe linie nocne – N2 i N3.
Trasy większości linii autobusowych zawierały się w całości w granicach miasta Zielonej Góry, jedynie linia 25 obsługiwała poza miastem Zieloną Górą także miejscowość Droszków w gminie Zabór.
Wśród połączeń dziennych tworzących sieć komunikacyjną można wyróżnić następujące kategorie:
▪ linię priorytetowe – całotygodniowe o wysokiej częstotliwości kursowania autobusów – co 15 minut w okresie szczytów przewozowych w dniu powszednim – pięć linii: 0, 5, 8, 14 i 19;
▪ linie podstawowe – całotygodniowe z częstotliwością kursów co 30 minut w okresie
szczy-▪ linie uzupełniające – całotygodniowe o mniejszej częstotliwości kursowania w dniu powsze-dnim – sześć linii: 2, 6, 10, 22 i 26;
▪ linie marginalne, o zindywidualizowanych rozkładach jazdy – grupa reprezentowana przez siedem linii: 12, 17, 21, 38, 39, N2 i N3.
Trzy linie – 17, 38 i 39 – mają charakter dowożących dzieci do szkół.
Rozkłady jazdy zdecydowanej większości linii zielonogórskiej komunikacji miejskiej oparte są o stałe takty kursów.
Część pętli i krańcówek autobusowych skupia po kilka linii dziennych. Jest to okoliczność umożliwiająca stosowanie nie tylko nowoczesnych technik zarządzania ofertą przewozową – zmian w przypisaniu pojazdów do linii w ciągu dnia, przeprowadzanych w celu zoptymalizowa-nia pojemności taboru, ale także bardzo ułatwia wykorzystanie taboru zeroemisyjnego o więk-szym udziale we flocie pojazdów.
Według stanu na 15 grudnia 2021 r. niemal połowa floty pojazdów zielonogórskiej ko-munikacji miejskiej to zeroemisyjne autobusy elektryczne ładowane na trasie linii poprzez pan-tografy oraz doładowywane uzupełniająco plug-in podczas postoju na terenie zajezdni.
Stacje ładowania autobusów elektrycznych zainstalowano na wybranych pętlach auto-busowych. Urządzenia zasilane są z sieci 15 kV poprzez dedykowane transformatory od 630 do 1000 kVA oraz rozdzielnie. W tabeli 2 zestawiono lokalizacje stacji ładowania szybkiego w zielonogórskiej komunikacji miejskiej.
Ponadto na obszarze zajezdni zainstalowanych jest 25 dwustanowiskowych stacji łado-wania wolnego o mocy 80 kW każda oraz dodatkowo do dyspozycji są trzy mobilne stacje ładowania wolnego. Zasilanie instalacji w zajezdni możliwe jest poprzez dwie stacje transfor-matorowe 3150 kVA każda, z sieci 6 kV i 15 kV z automatyką przełączania oraz poprzez trzy rozdzielnice niskiego napięcia (nN).
Stacje ładowania szybkiego są własnością Miasta i zostały odpłatnie wydzierżawione MZK sp. z o.o. na okres obowiązywania umowy, w celu ich wykorzystywania przy świadczeniu usług przewozowych w komunikacji miejskiej o charakterze użyteczności publicznej.
Linie z największą liczbą kursów w ciągu dnia, obsługujące główne rejony zabudowy mieszkaniowej (w tym intensywnej – wielorodzinnej) i przemysłowej oraz centrum miasta, powinny być przeznaczone do obsługi taborem zeroemisyjnym. Autobusy elektryczne w szcze-gólności są pożądane na ulicach centrum miasta oraz wewnątrz osiedli z zabudową wieloro-dzinną, przyczyniając się do redukcji hałasu emitowanego przez pojazdy komunikacji miejskiej.
Tab. 2. Stacje szybkiego ładowania autobusów elektrycznych
Lp. Lokalizacja Moc stacji Liczba
stanowisk
[kW] [szt.]
Stacje ładowania na pętlach autobusowych
1 Botaniczna 400 2
2 Chynów 400 2
3 Dworzec Główny 800 4
4 Jędrzychów 400 2
5 Osiedle Czarkowo 600 3
6 Osiedle Leśne 600 3
7 Osiedle Śląskie 600 3
8 Wrocławska 400 2
9 Wyczółkowskiego 400 2
10 Wyspiańskiego 600 3
11 Zawadzkiego „Zośki” 600 3
Razem pętle 400-800 29
12 Zajezdnia autobusowa – ul. Chemiczna 8 400 2
Ogółem 400-800 31
Źródło: MZK sp. z o.o.
Aktualnie taborem zeroemisyjnym obsługiwane są wszystkie linie całotygodniowe. Mak-symalna liczba autobusów niezbędna do wykonania wszystkich zadań przewozowych zaplano-wanych w sieci stałych linii autobusowych zielonogórskiej komunikacji miejskiej w dniu po-wszednim wyniosła w 2021 r. 65 pojazdów.
Operator przewozów, w celu zoptymalizowania pracy kierowców i wykorzystania taboru, może układać zadania przewozowe ze zmianą dziennego przypisania pojazdów do obsługiwa-nych linii. Rozwiązanie takie można dowolnie stosować w przypadku wykorzystywania taboru zasilanego olejem napędowym, czyli paliwa uzupełnianego tylko jeden raz dziennie, w zajezdni operatora. W przypadku zastosowania taboru zeroemisyjnego doładowywanego na pętlach, układ zadań przewozowych wymaga uwzględnienia w rozkładzie jazdy czasu postoju na pętli w celu doładowania baterii autobusów. Rotacja taboru prowadzona jest więc wyłącznie pomię-dzy liniami ze wspólną pętlą z ładowarką.
Wspólne pętle dla wielu linii autobusowych z dużą liczbą stanowisk do ładowania stano-wią okoliczność umożliwiającą nie tylko opisane wyżej stosowanie nowoczesnych technik za-rządzania ofertą przewozową – zmian w przypisaniu pojazdów do linii w ciągu dnia, przepro-wadzanych w celu zoptymalizowania liczby użytkowanych w ruchu autobusów, ale i zdecydo-wanie ułatwiają eksploatację autobusów elektrycznych z zasilaniem bateryjnym.
W tabeli 3 przedstawiono następujące dane charakteryzujące zielonogórską komunikację miejską (wykonanie w latach 2018-2021 oraz plan na 2022 r.):
▪ liczbę wozokilometrów – w podziale na miasto Zielona Góra i gminę Zabór;
▪ średnią liczbę autobusów komunikacji miejskiej zakładu budżetowego MZK oraz MZK sp.
z o.o. w inwentarzu i w ruchu;
▪ szacunkową liczbę pasażerów;
▪ przychody z biletów.
Jak wynika z tabeli 3, w latach 2018-2020 wielkość oferty przewozowej, wyrażona liczbą wozokilometrów, była stała. Ograniczenie w latach 2020-2021 oferty przewozowej oraz liczby pojazdów wyjeżdżających na trasy, wynika ze skutków ograniczeń spowodowanych ogłoszo-nym stanem epidemii.
Tab. 3. Podstawowe parametry charakteryzujące zielonogórską komunikację miejską w latach 2018-2021 oraz plan 2022 r.
Wyszczególnienie Jedn.
b) w podziale na rodzaj napędu:
spalinowe ON
W 2020 r. względem 2019 r. nastąpił znaczący spadek przychodów ze sprzedaży biletów, wynikający z wprowadzonych ograniczeń w mobilności mieszkańców z powodu pandemii ko-ronawirusa, jak również wskutek wprowadzenia zdalnego nauczania w szkołach oraz pracy w niektórych przedsiębiorstwach. Stan ten z okresowymi zmianami utrzymywał się także w 2021 r. i w związku z powyższym przychody ze sprzedaży biletów były w tym roku także niższe.
W okresie analizy, tj. do 2036 r., w wariancie konwencjonalnym przyjęto zgodnie z zało-żeniami MZK sp. z o.o. – z uwagi na przewidywane utrzymanie wykonywania 4,7 mln wozoki-lometrów rocznie – stan floty na poziomie 89 autobusów do końca 2022 r. i 85 autobusów w latach następnych.
Miasto zamierza w następnych latach prowadzić politykę korekt wielkości pracy eksploa-tacyjnej, na podstawie analizy popytu efektywnego, dostosowując ofertę do potrzeb miesz-kańców i pasażerów, w ramach założonej wielkości pracy eksploatacyjnej.