Cisza w przestrzeni szkolnej w percepcji uczniów i nauczycieli 181

Aż połowa uczniów wskazuje, że w szkole często panuje hałas, a kolejne 48,31% że panuje on czasami. Jednak już w swoich spostrzeżeniach na potrze­ bę spokoju w szkole zadania dzieci są podzielone. N a pytanie, czy uczniowie potrzebują ciszy w szkole - 19,26% badanych odpowiedziało twierdząco, a 68,58% badanych odparło, że tak, ale tylko niektórzy. Zdecydowanie ciszy w szkole nie potrzebuje 12,16% uczniów.

Wykres nr 42. Potrzeba ciszy w szkole według uczniów szkół podstawowych

Badani zauważają, że są uczniowie, którzy potrzebują ciszy w szkole. Zwra­ cają jednak uwagę, że niekoniecznie dotyczy to wszystkich uczniów. Są bowiem tacy, którzy tej ciszy nie potrzebują (12,16%). D o tej grupy należą dzieci, któ­ re mają problemy z opanowaniem samego siebie, z grupy nadpobudliwych. Wypowiedzi te wskazują na trudności, z jakimi musi zmierzyć się nauczyciel. Konieczna wydaje się być dobra współpraca szkoły i rodziny, podjęcie wspól­ nej pracy w celu obniżenia pobudliwości ucznia, a także wdrażanie pewnych stałych nawyków. M ożna domniemywać, że ta część badanych dzieci przyzwy­ czajona jest do funkcjonowania w hałasie w codziennym życiu, także w domu rodzinnym.

Uczniowie, zapytani wprost, czy sami oczekują ciszy na przerwach, odpo­ wiadają bardzo różnorodnie.

182 Rozdział 8. Cisza w przestrzeni szkolnej w percepcji uczniów i nauczycieli

Wykres nr 43. Potrzeba ciszy na przerwach według badanych uczniów zd e cy d o w a n ie nie __ 10% zd e c y d o w a n ie ta k \ 1 raczej nie 24% \ £ .0 / 0 3 raczej ta k / 43% /

Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowanie tak odpowiedziało 24,32%, a raczej tak - 43,24%. Można więc uznać, że 67,56% badanych skłonnych jest poprzeć dążenie do zacho­ wania ciszy na przerwach. Raczej nie odpowiedziało 22,64%, a przeciwnych takim dążeniom jest 9,80% respondentów. Wśród badanych uczniów kwestia zachowania ciszy na przerwach (obniżenia poziomu hałasu) wywołuje podzie­ lone opinie, co jest zrozumiałe, jako że dzieci mają dużo energii i różne tempe­ ramenty. Długie siedzenie bez ruchu w czasie lekcji powoduje, że na przerwie w większości chcą odreagować. Nauczyciel, jako osoba pełniąca funkcję wycho­ wawczą, powinien zwracać uwagę nie tylko na zachowanie uczniów na lekcji, ale i poza nią. Bardzo często nauczyciele nakazują zachowanie ciszy na koryta­ rzu w szkole, co może się wydawać uzasadnione, bo tam jest największy hałas, szkodliwie działający na zdrowie i potęgujący zmęczenie zarówno uczniów, jak i nauczycieli.

Oprócz przerw nauczyciele nakazują uczniom ciszę także w innych sytu­ acjach. Swobodne wypowiedzi uczniów na ten temat zostały skategoryzowane i przedstawione poniżej.

N a pierwszym miejscu uczniowie wymienili korytarz szkolny (36,49%), być może dlatego, że przerwa jest czasem, kiedy najczęściej spotykają się z na­ uczycielem poza sytuacją na lekcji. N a drugim miejscu, zdaniem uczniów, na­ uczyciele nakazują ciszę na wycieczkach i w świetlicy. Te wypowiedzi nasuwają pewne zastrzeżenia - wszak wycieczka jest formą aktywności poznawczej, ale też ruchowej. Tłumienie możliwości swobodnego wyrażania swojej radości czy spontanicznego zainteresowania nie wydaje się w tej sytuacji wskazane. N a dal­ szej pozycji uplasowały się: kościół, kino i inne miejsca publiczne, co oznacza,

że pedagodzy przekazują uczniom podstawowe zasady kulturalnego zachowa­ nia wśród ludzi.

Wykres nr 44. Sytuacje pozalekcyjne, w których nauczyciele wymagają ciszy od uczniów

Rozdział 8. Cisza w przestrzeni szkolnej w percepcji uczniów i nauczycieli 183

Źródło: opracowanie własne.

Uczniowie chętnie uczestniczą w różnych zajęciach pozalekcyjnych i p o ­ zaszkolnych, które związane są z rozwijaniem ich zainteresowań, pasji, a także w takich, które m ogą przyczynić się do zniwelowania niepowodzeń szkol­ nych. Pojęcie zainteresowań towarzyszy człowiekowi przez całe życie, dlatego w związku z dynamicznymi przeobrażeniami współczesnego świata, w tym także edukacji, konieczna wydaje się reinterpretacja istoty, a zwłaszcza rodza­ jów oraz czynników rozwoju zainteresowań. Kształtowanie zainteresowań uczniów jest wyzwaniem dla współczesnej i przyszłej edukacji. W związku z rozwojem mediów elektronicznych, możliwości komunikacji z kolegami z innych krajów, uczniowie maja szerszy wachlarz zainteresowań niż ich ró­ wieśnicy sprzed wielu łat.

Wykres nr 45. Sytuacje, w których uczniowie akceptują ciszę pozalekcyjną

184 Rozdział 8. Cisza w przestrzeni szkolnej w percepcji uczniów i nauczycieli

Źródło: opracowanie własne.

Kształtowanie i rozwijanie uczniowskich zainteresowań przez stosowanie założeń całościowości systemowej, będące wyzwaniem współczesnej edukacji, jest zadaniem pracochłonnym, wymagającym pogłębionych starań i uwagi, jed­ nak godnym urzeczywistniania ze względu na nowsze (głębsze i szersze) m oż­ liwości poznawania świata.

***

Uczniowie, zapytani o to, czy nauczyciele w czasie lekcji wymagają ciszy gdy zwracają się do nich, aż w 92,59% daje odpowiedź twierdzącą. Tylko 7,41% z nich zaprzecza. Jednak gdy uczeń mówi, tylko 84,39% nauczycieli, zdaniem respondentów, przestrzega tej zasady, a 15,61% - nie. Natom iast gdy uczniowie rozwiązują zadania, ciszę zachowuje 73,02% z nich, a 26,98% nie uważa tego za konieczne i zakłóca spokój rozmowami. W idać tu ewidentną dominację nauczyciela w czasie, gdy on mówi, a nieco mniej zwracania uwa­ gi na ucznia. Nauczyciele przypominają uczniom o konieczności zachowania dobrego zwyczaju milczenia w czasie, gdy ktoś zabiera głos. Niepokojące jest jednak to, że w części nie stosują swoich wytycznych w praktyce, przez co tracą na wiarygodności, a ich zalecenia mają dla uczniów zdecydowanie mniejszą rangę.

zachowania milczenia podczas wypowiedzi drugiej osoby

Rozdział 8. Cisza w przestrzeni szkolnej w percepcji uczniów i nauczycieli

185

Źródło: opracowanie własne.

Pomimo różnych wypowiedzi młodzieży na temat komunikacji z nauczy­ cielami, badani przyznają, że nauczyciele podejmują problematykę związaną z przestrzeganiem zasad komunikacji i koniecznością właściwego zachowania w trakcie wypowiedzi innych osób, a także właściwego zachowania w prze­ strzeni publicznej.

Przygotowanie nauczyciela do pracy z uczniami jest niezwykle ważne. Wy­ kształcenie, wiedza teoretyczna, umiejętności dydaktyczne, a także talent i takt pedagogiczny, na które wskazywał już znacznie wcześniej J.W . Dawid, stanowią podstawę w pracy z uczniami. Nauczyciel oddziałuje całą swoją osobowością i w każdej sytuacji1. D o refleksji na temat konieczności poszukiwania sposobów zmiany istniejącej sytuacji skłaniają przemiany zachodzące w polskiej szkole, trudności wychowawcze, a nawet występujące zachowania agresywne, brak okazywania szacunku.

Problem może stanowić komunikacja za pom ocą mediów elektronicznych, gdzie pozorna anonimowość pozwala na zachowania nawet agresywne, p o ­ mimo że młodzież ma świadomość ich naganności. Przestrzeń Internetu daje poczucie anonimowości, wyzwala różne emocje, w tym także negatywne. Nie funkcjonują tu zasady dobrego zachowania, a forma używanych słów jest uwa­ runkowana skrótowością zapisów. Nieco inna sytuacja zachodzi w szkole. Tutaj istotną rolę autorytetu odgrywa nauczyciel, jego osobowość, a także stała obec­ ność i słowo, z którym wychodzi w konkretnych sytuacjach pedagogicznych. 1 J.W . Dawid, O duszy nauczycielstwa, [w:] Osobowość nauczyciela, pod red. W. Okoń,

Warszawa 1959; jak również: tegoż, O duszy nauczycielstwa,, Nasza Księgarnia, War­ szawa 1927. Przedruk oryginalnego wydania z roku 1912. Dzieło to jest bezpłat­ nie dostępne w Internecie na stronie: http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadataPi- d=503&from=pubstats [dostęp: 21.09.2012].

186

Ponadto nauczyciel w szkole ma możliwość kontaktowania się z rodzicami, bądź specjalistami w celu pracy z uczniem, a zatem nie bez znaczenia będzie tu autorytet nauczyciela.

Wykres nr 47. Autorytet nauczyciela a cisza na lekcji w ocenie uczniów gimnazjów

Miarą autorytetu nauczyciela jest postawa oraz zachowanie uczniów nie tylko w czasie lekcji. Badani wskazali wyraźny związek pomiędzy autorytetem nauczyciela a atmosferą panującą na lekcji. Takie wypowiedzi uczniów są zo­ bowiązujące dla samych nauczycieli i ich pracy, zachowań, nie tylko na lekcji, w szkole, ale także w przestrzeni społecznej. Nauczyciel jest osobą znaczącą, w pewnym sensie publiczną, zarówno w mniejszych miejscowościach, jak też i w dużych skupiskach szkolnych, a to zobowiązuje do stałości zachowań oraz bycia „wzorcem kulturowym”.

Pojęcie szkoły dotyczy nie tylko budynku, przedmiotów fizycznych, sal lek­ cyjnych i sprzętu, ale przede wszystkim atmosfery wypełniającej te przestrze­ nie. Atmosferę tworzą zawsze ludzie, aczkolwiek w określonych warunkach i w określonym czasie.

H ałas jest jednym z największych problem ów w polskich szkołach, który doskwiera zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Początkowo dekoncentru­ je i męczy, potem drażni i pow oduje wybuchy złości. W konsekwencji przy­ czynia się do osiągania gorszych wyników w nauce. N a przerwach między lekcjami jego poziom wynosi nawet 110 dB, czyli zdecydowanie przekra­ cza dopuszczalną normę. H ałas zarówno ten zewnętrzny, przedostający się przez okna, a nawet mury (szczególnie tam, gdzie szkoła zlokalizowana jest