Czynniki wpływające na percepcję środowiska. Rola form zieleni

Spostrzeżenia wzrokowe są selektywne, stąd jednostki nie reagują w równym stopniu na wszystkie bodźce, ale koncentrują się na niektórych. Tę koncentrację związaną z percepcją nazywa się uwagą, która jest jakby wewnętrznym schematem organizującym, porządkującym proces spostrzegania [Bańka, 2002, s.116]. Zawsze układy spoiste, czytelne, zrozumiałe, a także charakterystyczne i dominujące będą łatwiejsze do zapamiętania i pomogą w odnalezieniu, rozpoznaniu drogi powrotnej w nowym otoczeniu. Zarówno obiekty architektoniczne, jak i spoiste, zdefiniowane kompozycje zieleni będą takimi elementami. Z pomiędzy rywalizujących ze sobą form i układów przestrzennych, uwagę obserwatora przyciągną najpierw układy o największych rozmiarach, o charakterystycznych, wyróżniających się kształtach i o kontrastowości barwy. W miastach o podobnej, zunifikowanej zabudowie, gdzie brakuje przyciągających uwagę, wyróżniających się z otoczenia form, orientacja w przestrzeni jest znacznie trudniejsza.

Funkcje informacyjne przestrzeni miejskich. Rola zieleni. Poznanie miasta oparte jest na dobrze identyfikowanych elementach struktury wizualnej, na sekwencjach umożliwiających człowiekowi stworzenie w jego umyśle mapy poznawczej miasta - schematu, wzorca, który służy orientacji przestrzennej. W procesie identyfikacji elementów przestrzeni miejskiej ważną rolę odgrywa przekaz wizualny podany językiem form przestrzennych: najczęściej architektury. Nośnikami informacji wizualnej są głównie obiekty architektoniczne i ich układy, przestrzenie publiczne miasta takie jak place, ulice, itd. [Cichy-Pazder, 1998, s. 113-114]. We współczesnym mieście wyżej wymienionymi nośnikami informacji mogą być również formy zieleni i ich kompozycje oraz wzajemne ich relacje z architekturą.

Podstawą przekazu czytelnej informacji wizualnej, ułatwiającej identyfikację przestrzeni jest specyficzna struktura, forma i tożsamość miasta, wyrażająca się m in. odrębnością, indywidualnością niektórych elementów struktury przestrzennej, które stają się znakami szczególnymi danej przestrzeni.

Wyróżniające się pozytywne elementy, najczęściej stają się podstawą schematu poznawczego powstającego w umyśle człowieka. Przebywając w danej przestrzeni człowiek poszukuje elementów wyróżniających się z otoczenia, które stanowią podstawę schematu poznawczego mapy mentalnej miasta powstającej w umyśle człowieka. Elementy o specyficznych cechach, atrybutach, pozytywnie się wyróżniające umożliwiają szybkie rozpoznanie i zapamiętanie danej przestrzeni. Szybkie rozpoznanie otoczenia daje człowiekowi swego rodzaju kontrolę nad otoczeniem i decyduje o jego zachowaniach [Cichy-Pazder, 1998, s. 115].

Wpływ emocji na percepcję. Istnieje związek pomiędzy emocjami a procesem poznawczym środowiska. Martin Jones (1995) zakłada, że stany emocjonalne i mechanizmy percepcyjne są ściśle ze sobą powiązane i stanowią ważne elementy funkcjonowania człowieka w jego środowisku.⁹ Można stwierdzić, że zieleń jako element wywołujący w człowieku generalnie pozytywne stany emocjonalne, wpływa korzystnie na proces percepcyjny.

Mapy poznawcze – identyfikacja i orientacja przestrzenna. Rola zieleni. Mapa poznawcza to zapis wyróżniających się w przestrzeni miasta elementów wizualnych, ułatwiających identyfikację orientacyjną człowieka i jego samolokalizację w przestrzeni [Cichy-Pazder, 1998, s. 123].¹⁰¹¹

Człowiek poruszający się w mieście, opierając się na spostrzeganiu, próbach zrozumienia i zapamiętania stosunków przestrzennych, tworzy własne mapy przestrzeni. Uczenie się przez ludzi ich

9 Martin Jones (1995) uważa, że wpływ emocji na poznanie zwiększa się stopniowo, w miarę powstawania powiązań między mechanizmami poznawczymi a stanami emocjonalnymi [za: Bańka, 2002, s.118].

10 Mapa mentalna miasta - czyli obraz przestrzeni utworzony w umyśle człowieka służy jej rozpoznawaniu i zapamiętywaniu. Informacja wizualna jest podstawowym nośnikiem wiedzy o mieście, oglądane w nim przestrzenie są kodowane w umyśle człowieka i umożliwiają mu jego ocenę oraz identyfikację. Wartości przestrzenne miasta przekazywane za pomocą informacji wizualnej są podstawowym czynnikiem umożliwiającym przystosowanie człowieka do określonych warunków przestrzennych i jego integrację z miastem. Mapa poznawcza miasta rejestruje walory wizualne i jest obrazem istniejących wartości w przestrzeni.

Elementy wyróżniające miasto współtworzą jego formę wizualną [Bańka, 2002, s.117-119].

11 Z psychologicznego punktu widzenia mapy są umysłową reprezentacją otoczenia, zakodowaną w umyśle człowieka [Bańka, 2002, s.119].

otoczenia może odbywać się poprzez zapamiętywanie sklepów, układu uliczek, ich nazw, wzajemnych relacji przestrzennych, itp. Dlatego miasto powinno posiadać specyficzne miejsca, które umożliwią człowiekowi nawiązanie kontaktu emocjonalno-estetycznego integrującego go z miastem, miejscem życia. Elementy wyróżniające się w przestrzeni miasta i łatwo identyfikowane przez człowieka to:

 węzły (place, skrzyżowania komunikacyjne, itp.),

 osie kompozycyjne miasta: główne drogi, założenia osiowe, osie widokowe,

 obiekty architektury lub zieleni wyróżniające się specyficzną formą, skalą, kompozycją,

 dominanty - wyróżniające się formalnie i wysokościowo elementy architektury lub zieleni, które pełnią też rolę znaków szczególnych akcentujących miejską przestrzeń.

Wyżej wymienione elementy tworzą podstawę wizualnego kodu identyfikującego [Cichy-Pazder, 1998, s. 120].

Według K. Lynch’a [2011] środowisko zurbanizowane jest postrzegane jako struktura złożona, którą reprezentują mentalnie wskaźniki fizycznej struktury przestrzeni miasta takie jak: punkty orientacyjne, dzielnice, ścieżki, krawędzie i obszary graniczne oraz węzły. Punktami orientacyjnymi (landmarkami) są najczęściej łatwo rozpoznawalne obiekty architektoniczne takie jak wieże, monumentalnych gmachów, kościołów, fasady pałaców, itp. Lynch podkreśla, że rozpoznawanie miejsca jest bardzo istotne, ponieważ decyduje m.in. o jakości życia w złożonej przestrzeni, jaką jest miasto.¹² Człowiek poruszający się w nim uczy się mapy przestrzeni, co wynika z rozumienia i kodowania stosunków przestrzennych opartych głównie na lokalizowaniu punktów orientacyjnych.

Takimi punktami orientacyjnymi mogą być formy zieleni odpowiednio ukształtowane i wprowadzone w tkankę miasta.

Lynch uważa, że otoczenie przestrzenne człowieka wpływa na jego zachowania głównie za pośrednictwem orientacji przestrzennej, tj. dzięki wyróżniającym się elementom kompozycji urbanistycznej. Przez odpowiednią aranżację sekwencji wizualnych, czyli zintegrowanych widoków osiągnięta zostanie harmonia, czytelność i zrozumiałość układu przestrzennego.

Możliwość łączenia miejsca w wymiarze czasoprzestrzennym i zachowań jest niezwykle istotna dla rozwoju życia społecznego. Przestrzenie miejskie w zależności od ukształtowania i funkcji mogą sprzyjać relacjom międzyludzkim lub im przeszkadzać.¹³ We współczesnym mieście wprowadzane formy zieleni mogą stać się istotnymi elementami kodu wizualnego ułatwiając szybkie rozpoznanie i zapamiętywanie danych przestrzeni.

12 Urbanista Kevin Lynch w swej pracy (The Image of the City,1960) Obraz miasta [2011] zaproponował koncepcję mapy poznawczej na określenie wyobrażenia przestrzeni miejskiej. Badał on wizualną formę miasta w trzech płaszczyznach: budowy, znaczenia i wyobrażenia. Przedstawienie wyobrażenia przestrzeni miejskiej K.

Lynch zaproponował za pomocą mapy poznawczej. Jego koncepcja mapy poznawczej jako obrazu miasta opiera się na twierdzeniu, że długotrwały związek mieszkańca z daną przestrzenią wiąże się z powstawaniem doświadczeń,które zapisywane są w pamięci w formie wyobrażeń

13 Wg E. Cichy-Pazder mapa poznawcza miasta „jest narzędziem identyfikacyjnym, jak również instrumentem wartościującym, gdyż w przestrzeni człowiek poszukuje optymalnych warunków zmysłowych jak i wartości kulturowych”[1998, s.120].

Poprzez poprawianie jakości i czytelności, przez tworzenie nowych układów węzłowych, odpowiednio akcentowanych w przestrzeni można ułatwić orientację i identyfikację człowieka w mieście. Można tworzyć łatwo zapamiętywane sekwencje wizualne i ciągi czasoprzestrzenne, czyli systemy identyfikacji miasta.

Właściwością form prostych, spoistych i geometrycznych jest to, że łatwiej zapadają w pamięć niż inne. Jeżeli w mieście zastosuje się łatwo zapamiętywane spoiście ukształtowane formy zieleni to fragment przestrzeni, w której zostały użyte też będzie łatwiej zapamiętany. Akcentując znaki szczególne, wyodrębniając poszczególne rejony, uczytelniając kompozycję miasta, aktywizując przestrzenie publiczne przy pomocy form zieleni, tworzy się podstawy identyfikacji przestrzennej miasta.

a) b)

Rys. II.1. a), b) Drezno, starannie utrzymane i zaprojektowane formy zieleni informują o reprezentacyjnym charakterze miejsca¹⁴