Metoda pracy. Badania i analizy zieleni oraz przestrzeni publicznych miasta Poznania zostały poprzedzone badaniami literatury zajmującej się przestrzenią miejską ze szczególnym uwzględnieniem kompozycji przestrzennej, atrakcyjności i jakości przestrzeni, psychologii środowiskowej, percepcji przestrzeni, potrzeb człowieka i jego zachowań w środowisku miejskim.
Szczególną uwagę zwracano na formy zieleni, które mogą pełnić znaczącą, pozytywną rolę w każdym z tych aspektów.
Przy pomocy dokumentacji fotograficznej i szkiców własnych przykładów przestrzeni publicznych z miast europejskich autorka przedstawiła możliwości wykorzystania form zieleni jako elementów kompozycji urbanistycznej, jako narzędzia uatrakcyjniania oraz polepszania jakości życia użytkowników środowiska miejskiego i elementu odgrywającego ogromną rolę w procesie percepcji miasta.
Wnioski pochodzące z literatury oraz z analiz przykładów zieleni w przestrzeniach miast europejskich posłużyły jako dane do oceny istniejącej zieleni w badanych przestrzeniach publicznych Poznania.
Założono, że przyjęta metoda pracy pozwoli dowieść trafności założonej tezy.
Badania przestrzeni publicznych Poznania przeprowadzono wg następującego schematu (szczegółowy schemat badań opisany został w rozdziale V. Analiza zieleni w przestrzeniach publicznych Poznania):
Etap I. Wyznaczenie do badań najważniejszych przestrzeni publicznych miasta Poznania.
Ankietowani wymienili piętnaście według nich ważnych przestrzeni publicznych Poznania a następnie wybrali z nich dziesięć najważniejszych i uszeregowali je zaczynając od najważniejszej. Do dalszych badań zostało zakwalifikowanych osiem przestrzeni publicznych Poznania, które uzyskały największą ilość punktów. Wyniki Sondażu I znajdują się w Tabeli I.
Etap II.
Warstwa I. Pięciu ekspertów (architektów) dokonało szczegółowej analizy i oceny form zieleni występujących w ośmiu badanych przestrzeniach Poznania. Kryteria oceny sformułowane zostały na podstawie rozdziałów poprzedzających badania. Sondaż II przeprowadzono przy pomocy Ankiety II zawierającej pięć tabel (od 2 do 6) do oceny zieleni w danej przestrzeni publicznej:
Tabela II. 1. dotyczy ogólnych informacji o danej przestrzeni, pozwala na określenie procentowe ogólnego bilansu powierzchni komunikacji kołowej, pieszej, sposobu użytkowania pierzei, wyróżniając mieszkania, usługi, obiekty użyteczności publicznej, handlu oraz sposób użytkowania samych placów, z podziałem na komunikację, kulturę, gastronomię, wypoczynek i rekreację, itp.
[informacje i bilans powierzchni zawarte w tej tabeli zostały opracowane przez autorkę],
Tabela II. 2. służy do określenia fizycznego i formalnego miejsca występowania zieleni w danej przestrzeni, czy zieleń występuje w przestrzeni placu czy w pierzejach, czy jest własnością publiczną czy prywatną oraz w jakiej formie występuje,
Tabela II. 3. daje możliwość oceny roli zieleni w percepcji przestrzeni, jej wpływu na doznania i reakcje emocjonalne użytkowników tych przestrzeni, czy zieleń stanowi wyróżniające się elementy, ułatwiające orientację, czy wywołuje uczucia przyjemności, czy sprzyja kontaktom międzyludzkim, Kryteria do oceny sformułowano na podstawie rozdziałów „Percepcja przestrzeni miejskiej jako wytyczna kształtowania kompozycji miasta i zieleni” oraz „Psychologia środowiskowa jako ważny aspekt projektowania kompozycji architektonicznej i form zieleni”,
Tabela II. 4. służy ocenie wielofunkcyjności zieleni w danej przestrzeni, jej wpływu na jakość życia mieszkańców. Ocenie podlegały m.in. funkcje: ekologiczna (różnorodność gatunków, wielkość, rodzaj, i ilość zieleni), techniczna (ochrona akustyczna, zacienienie, warstwowość, itp.), wypoczynkowa (zacienienie, stworzenie „cichych zakątków”, wyposażenie w ławki, itp), rekreacyjna (, odpowiednie nawierzchnie dające możliwość uprawiania rekreacji np. do joggingu, rolek, strefowanie zieleni, itp), kompozycyjna (zieleń jako elementy kompozycji urbanistycznej).
Kryteria do oceny sformułowano na podstawie rozdziału „Funkcje zieleni w mieście.
Wielofunkcyjność”,
Tabela II. 5. umożliwia ocenę występowania zieleni w preferowanych przez człowieka kształtach i układach, na przykład zieleń jako układ symetryczny, forma silna, spoista, występująca jako tło, podkreślająca miejsca formalnie ważne, tworząca ciągi i rytmy, itp. Kryteria do oceny opracowano na podstawie rozdziału „Budowa formy i jej postrzeganie na przykładzie zieleni”,
Tabela II. 6. pozwala określić występowanie zieleni jako elementów kompozycji urbanistycznej takich jak: posadzka, ściana, strop, dominanta, element towarzyszący dominancie architektonicznej, podkreślający ją, tworzący linie i płaszczyzny prowadzące do niej wzrok obserwatora, itp. Kryteria sformułowano na podstawie rozdziału „Formy zieleni jako elementy kompozycji urbanistycznej”.
Tabele nr II. 1., II. 2. zawierające ogólne informacje o przestrzeniach i występującej w nich zieleni, zostały stworzone by umożliwić znalezienie powiązań i zależności pomiędzy funkcjami przestrzeni, rodzajami budynków, sposobami użytkowania przestrzeni, występowania zieleni z podziałem na przestrzeń publiczną i prywatną, które mogą w przyszłości stanowić wskazówki przy planowaniu nasadzeń.
Warstwa II. Na podstawie poprzedzających badania rozdziałów dotyczących atrakcyjności i kompozycji przestrzeni miejskich, percepcji przestrzeni i reakcji emocjonalnych, jakie ona budzi w użytkownikach opracowana została Ankieta nr III pozwalająca na ocenę wybranych przestrzeni publicznych Poznania niezależnie od występowania w nich form zieleni. Sondaż III przeprowadzono przy pomocy Ankiety III wśród dziesięciu ekspertów (architektów, pracujących naukowo), którzy dokonali oceny wybranych przestrzeni publicznych Poznania. Ocenie podlegały następujące kwestie:
cechy kompozycji przestrzennej danej przestrzeni: atrakcyjność i jakość zabudowy, zróżnicowanie form przestrzennych (akcenty i dominanty), czytelność i zrozumiałość kompozycji przestrzennej,
zieleń i jej kompozycyjna rola w danej przestrzeni: atrakcyjność i jakość zieleni, zróżnicowanie jej form i wielofunkcyjność, kompozycyjna rola zieleni oraz harmonia i spójność jej kompozycji z kompozycją zabudowy,
wpływ i oddziaływanie przedstawionej przestrzeni na doznania i reakcje emocjonalne jej użytkowników4: zbadano poziom występowania doznań i reakcji emocjonalnych takich jak:
uczucie zachwytu, odprężenia i relaksu, chęć nawiązywania kontaktów międzyludzkich, integracji, poczucie zatłoczenia, uczucie niepewności oraz brak poczucia bezpieczeństwa.
Etap III. Opracowanie komentarzy dla wyników poszczególnych analiz oraz podsumowanie każdej z badanych przestrzeni ze wskazaniem najbardziej widocznych mankamentów, z jednoczesnym określeniem potencjału miejsca. Zestawienie w tabelach zbiorczych (IV.3. – IV.6.) wyników dla porównania poszczególnych przestrzeni, ich słabych stron i zalet, które mogą posłużyć jako wytyczne do projektowania w nich zieleni.
Etap IV. Sformułowanie wniosków.
4Bonenberg W. [2012, s. 258-259] opracował mapę prezentującą rozkład wartości emocjonalnych powiązanych z obszarem aglomeracji poznańskiej. Badania metodą ekspertów wykazały różne stany emocjonalne mieszkańców i turystów w przestrzeniach publicznych aglomeracji.
Zastosowanie tej metody pozwala na określenie działań mających na celu podniesienie atrakcyjności i jakości przestrzeni publicznych Poznania drogą wprowadzania właściwych form zieleni.
Zastosowane metody badawcze
badania literatury przedmiotu, które pozwoliły na opisanie sposobów stosowania form zieleni w urbanistyce i architekturze, ujawniły różnice pomiędzy innymi dziedzinami nauk, zajmującymi się zielenią i jej rolą w życiu miast, życiu człowieka oraz jej roli w procesie percepcji przestrzeni.
obserwacja i analiza form zieleni w przestrzeniach miejskich. Autorka zastosowała metody badawcze właściwe pracy architekta: fotografię oraz szkice własne z natury podparte opisami,
analiza materiałów graficznych z literatury fachowej,
badania archiwalne,
metoda sondażowa,
metoda ekspertów,
metoda graficzna pozwalająca na zapis syntetycznych informacji zebranych w trakcie badań literatury i sondażu.