Współczesne tendencje w projektowaniu zieleni miejskiej

Według Nowej Karty Ateńskiej (2003) w miastach XXI wieku dbać się będzie o zapewnienie wszystkim bliskiego sąsiedztwa miejsc zamieszkania i miejsc pracy, a także kontaktu z kulturowym i przyrodniczym dziedzictwem, takim jak parki, skwery, tereny zielone otwarte, itp. „Najbardziej lubiane miejsca w mieście dostarczają bogatych i cennych przeżyć. Jakość środowiska jest jednym z podstawowych czynników gwarantujących podstawowy sukces miasta i przyczynia się też do jego żywotności społecznej i kulturalnej” [Nowa Karta Ateńska 2003].

Obecnie projekty terenów zieleni w miastach cechuje różnorodność, indywidualizm i oryginalność.

Twórcy poszukują coraz większej ilości środków wyrazu. Tworzone współcześnie parki są bardzo

różne i trudno je zakwalifikować do konkretnego nurtu czy stylu. Na pewno motywem przewodnim jest ekologia, związek człowieka z naturą. Również nauka i technika inspirują tematycznie powstające współcześnie parki, którym za zadanie postawiono dostarczenie użytkownikom jak najwięcej wrażeń.

Dzisiejsze szybkie tempo życia dyktuje odpowiedni rodzaj rozrywek [Szafrańska, 1991]. Powstają, więc parki naukowe, parki technologiczne, ogrody specjalistyczne, tematyczne, itp.

Projekty wszelkich rodzajów terenów zieleni miejskiej podporządkowuje się zwykle istniejącym lub tworzonym w miastach systemom zieleni. Parki i tereny zieleni uważa się dziś za jedne z podstawowych narzędzi rewitalizacji struktury miejskiej [Zachariasz, 2006, s.80].

„Modne” stały się wyszukane projekty zieleni wokół siedzib firm, biurowców, itp., które mają na celu promocję obiektów i firm.

Kreowanie terenów zieleni we współczesnych miastach nadal często łączy się z tradycyjną problematyką taką jak np. zabezpieczenia przeciwpowodziowe. W ostatnich czasach zagospodarowuje się tereny nadbrzeżne, które stają się wizytówką miast. Trasy komunikacyjne obsadza się zielenią i traktuje jako korytarze ekologiczne, które wchodzą w skład systemu zieleni miejskiej. Obserwuje się programowe działania inspirowane globalną polityką zrównoważonego rozwoju, w której istotna jest rewitalizacja i przekształcenia terenów zdegradowanych, przemysłowych i poprzemysłowych powstałych w efekcie m.in. zmian technologii. Kreatywne myślenie, eksperymentowanie formą obserwuje się w projektowaniu współczesnych parków i rewitalizacji istniejących. Powstają parki symboliczno-historyczne, tematyczne: parki paryskie: La Vilette, Park André Citroena 1992-93, Ogród Atlantycki 1992-94, zrealizowany na dachu Gare Montparnasse, Ogród Japoński we Wrocławiu, itd., które stają się atrakcją nie tylko dla okolicznych mieszkańców, ale dla turystów.

Nowoczesne realizacje tego typu kreują nową jakość przestrzenną. Założenia często przekraczają granice fizyczne, promieniując na większą przestrzeń niż pierwotnie zakładano, okolice tych parków:

przestrzenie półpubliczne i prywatne kontynuują wprowadzanie form zieleni w istniejącą tkankę zabudowy.

Przykładem współczesnych tendencji kształtowania zieleni w mieście są: Strategie wspierające zapisy prawne, których przykładem był Program ochrony środowiska dla miasta Poznania na lata 2004-2007. Program ochrony środowiska dla Poznania utworzony został zgodnie z wymaganiami Prawa ochrony środowiska i zawiera wykaz zadań związanych z ochroną środowiska (Uzasadnienie do uchwały nr XL VII/500/4/2004, Program ochrony środowiska dla m. Poznania). Według powyższego programu istotnym zadaniem dla m. Poznania jest m.in. optymalne użytkowanie obszarów biologicznie czynnych, w tym zieleni urządzonej, zarówno dla kształtowania krajobrazu miasta, jak i dla ochrony różnorodności biologicznej. Program opracowano w aspektach m.in. ochrony dziedzictwa przyrodniczego wraz z racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrody oraz poprawy jakości środowiska. Założeniem tego procesu było włączenie społeczności w przygotowanie programu i jego wdrażanie.

Tereny zieleni w Poznaniu tworzą system klinowo-pierścieniowy. W wyniku żywiołowej urbanizacji doszło do fragmentacji terenów zieleni i dwa wewnętrzne pierścienie zieleni uległy zatarciu, a kliny dębiński i naramowicki zostały przerwane. W wyniku tego w śródmieściu powstały

„plamy” zieleni tworzące „wyspy ekologiczne” [Zachariasz, 2006, s.168]. Podstawowym zagrożeniem prawidłowego utrzymania i zarządzania systemami zieleni w Poznaniu jest rozdrobnienie struktury własnościowej tych terenów.

Jako priorytety działań w Poznaniu przyjęto: ochronę i utrzymanie terenów zieleni kształtujących krajobrazy miejskie, w tym:

 zachowanie i odtwarzanie ciągów istniejących elementów pierścieniowo-klinowego układu zieleni,

 zakładanie nowych, dostępnych publicznie parków i zieleni osiedlowej oraz sąsiedztwa ciągów komunikacyjnych,

 stałe wzbogacanie i podtrzymywanie walorów estetycznych i krajobrazowych terenów zieleni urządzonej, łączenie zadań w zakresie ochrony i rekonstrukcji przestrzeni przyrodniczej z ochroną i rekonstrukcją obiektów zabytkowych,

Jako cele ekologiczne rozwoju turystyki i rekreacji do 2011 r. przyjęto:

 optymalne wykorzystanie przestrzeni przyrodniczej jako miejsca dla wypoczynku i rekreacji,

 tworzenie zieleni urządzonej dla odciążenia naturalnie ukształtowanych terenów zieleni i udostępnienia mieszkańcom miasta przyjaznego otoczenia z zielenią,

 wykorzystanie dla rekreacji jezior i dolin rzecznych w zakresie zgodnym z ochroną środowiska,

 modernizacja, waloryzacja, rekultywacja oraz tworzenie nowych terenów zieleni urządzonej typu parki, zieleńce, zieleń przydrożna i osiedlowa, itd.

Podsumowanie: W literaturze przedmiotu oraz zapisach prawa zieleń postrzegana jest jako istotny element struktury miasta jednak jako znacznie różniący się od architektury. Urbaniści w swoich analizach przestrzennych ujmują zieleń i architekturę jako tereny, plamy i systemy istniejące obok siebie. Ujmowanie zieleni w systemy, oznacza tworzenie strategicznie zaplanowanych sieci terenów zieleni przypominających infrastrukturę podobną do np. komunikacji; zieleń miejska jest kolejną

„siatką” nakładaną na plan miasta, podobnie jak sieć komunikacyjna czy kanalizacyjna. W planowaniu zieleń kojarzona jest z większymi obszarami typu skwer, park, tymczasem kilka drobnych form zieleni w postaci ciągu, rytmu, płaszczyzny poziomej lub pionowej w strukturze urbanistycznej poprzez umiejętne wprzężenie w jej kompozycję, może przyczynić się do poprawy jej atrakcyjności.

W przestrzeniach miejskich pojedyncze formy zieleni i architektury mogą harmonijnie współistnieć i być równoważnymi elementami jednej, tej samej kompozycji przestrzennej. Ważne jest by w świadomości projektantów, zieleń zaistniała jako forma, element kompozycji przestrzennej

W zapisach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego pojawiają się pojęcia: zieleń parkowa, zieleńce, zieleń izolacyjna, itp. Natomiast brak jest zapisów regulujących powstawanie form zieleni o funkcji kompozycyjnej lub o kompozycyjnej roli wymienionych form zieleni.