D YNAMIKA ROZWOJU ZALUDNIENIA I CECHY BIOLOGICZNE POPULACJI

W długiej perspektywie czasu (rok 1995-2010) liczba ludności faktycznie zamieszkująca w Gminie Polkowice, według danych GUS, wzrosła z 25581 osób do 26411. Jest to wzrost o 3,14%, czyli o 830 osób. W tym samym czasie ludność powiatu polkowickiego wzrosła o 0,89%, czyli o 540 osób. Należy jednak zauważyć, że we wzroście ludności gminy Polkowice znaczący udział miało przyłączenie wsi Nowa Wieś Lubińska, która w 2004 roku (w pierwszym roku po zmianie granic administracyjnych gminy Polkowice) liczyła 290 mieszkańców. Zatem, gdyby pominąć skutki populacyjne zmiany granic administracyjnych Gminy Polkowice, jej liczba ludności w okresie 1995-2010 wzrosłaby o 2,06% (540 osób). W tym samym okresie ludność Polski zmniejszyła się o 1,06%, a województwa dolnośląskiego o (aż) 3,72%. Systematyczny przyrost ludności gminy Polkowice widoczny jest zwłaszcza w ostatnich latach. Począwszy od 2006 r. aż do 2010 r. liczba mieszkańców zwiększyła się o 447 osób, co stanowi 1,6% przyrost populacji.

Dynamikę zmian liczby ludności gminy Polkowice w latach 1995-2010 obrazuje wykres 8.2.1.

Wykres 8.2.1. Dynamika zmian liczby ludności Gminy Polkowice w latach 1995-2010.

Stan ludności Gminy Polkowice w latach 1995-2010

25000 25200 25400 25600 25800 26000 26200 26400 26600 26800

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Lata

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

W latach 1995-2010 populacja miasta Polkowice zwiększyła się o 385 osób, co stanowi 1,7% wzrost populacji. Wzrost ten nastąpił dzięki powiększeniu powierzchni miasta z 879 ha do 2374 ha, w skutek przyłączeniu wsi Polkowice Dolne oraz fragmentu obrębu geodezyjnego Trzebcz. W dniu 1 stycznia 2005 r., czyli w dniu przyłączenia do miasta wieś Polkowice Dolne liczyła (wg danych Urzędu Gminy) 703 mieszkańców. W przypadku pominięcia demograficznych

skutków zmiany granic populacja miasta uległaby zmniejszeniu o około 1,43% (około 318 osób).

Odmienne zjawisko niż w przypadku miasta wystąpiło na terenach wiejskich, na których w analizowanych latach 1995-2010 nastąpił wzrost liczby ludności o 445 osób (10,5% populacji wiejskiej), a gdyby pominąć skutki demograficzne przyłączenia Polkowic Dolnych i części obrębu Trzebcz do miasta Polkowice oraz fakt przyłączenia obrębu geodezyjnego Nowa Wieś Lubińska (w dniu przyłączenia do gminy Polkowice liczyła 290 osób) to wzrost ten przekraczałby 20% (858 osób).

W krótszym okresie czasu, w latach 2005-2011, już po ustabilizowaniu granic administracyjnych gminy, liczba ludności gminy Polkowice wzrosła o 0,26%, przy czym wzrost ten był notowany wyłącznie na obszarach wiejskich i wyniósł 2,8%. Liczba ludności miasta Polkowice w analizowanych latach zmniejszyła się o 570 osób, co stanowi spadek o 2,49%.

Spadek liczby ludności na przełomie 1998 i 1999 roku został zanotowany w całej Polsce, w tym także w powiecie polkowickim. Może to mieć związek z dokonaną przez GUS weryfikacją dotyczącą dotychczasowych szacunków ludności.

W 2011 roku liczba mieszkańców gminy Polkowice wynosiła 26 573 osoby (według danych dotyczących liczby osób zameldowanych w poszczególnych obrębach otrzymanych z Urzędu Gminy Polkowice), z czego 22 253 osoby (84% populacji gminy) zameldowane były w mieście Polkowice. Spośród miejscowości wiejskich gminy wyraźną tendencją wzrostową w latach 2005-2011 charakteryzował się Sobin, będący największą i najludniejszą obecnie wsią na terenie gminy (820 mieszkańców; wzrost o 357 osób, 77,10%). Na drugim miejscu pod względem przyrostu liczby mieszkańców plasuje się nieduża wieś Kaźmierzów, w której przyrost liczby ludności wyniósł w badanym okresie aż 59%. W 2011 r. Kaźmierzów zajmował siódmą pozycję pod względem liczby ludności w poszczególnych miejscowościach wiejskich gminy. Z piętnastu miejscowości wiejskich w dwóch odnotowano spadek liczby mieszkańców: w Komornikach (spadek o 1,74%) oraz Tarnówku (spadek o 1,29%). W miejscowości Pieszkowice, w najmniej zaludnionej wsi, od roku 2010 liczba mieszkańców nie uległa zmianie i wynosiła 56 osób.

Szczegółową informację o liczbie osób zameldowanych w poszczególnych obrębach zawarto w tabeli 8.2.2

Tabela 8.2.2. Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach gminy w latach 2005 i

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Polkowice.

W dziesięcioletniej perspektywie czasu (lata 2005-2015) liczba ludności faktycznie zamieszkująca w gminie Polkowice, według danych GUS, wzrosła z 26 044 osób do 27 387. Jest to wzrost o 5,16%, czyli o 1 343 osób. W tym samym czasie ludność powiatu polkowickiego wzrosła o 3,13%, czyli o 1 913 osób. W tym samym okresie ludność Polski wzrosła o 0,73%, a województwa dolnośląskiego o 0,55%. Dynamikę zmian liczby ludności gminy Polkowice w latach 2000-2015 obrazuje poniższy wykres. Przyrost liczby ludności gminy Polkowice zanotowany w 2010 r. wynika jedynie z korekty danych w związku z wynikami narodowego spisu powszechnego 2011.

Wykres 8.2.2. Dynamika zmian liczby ludności Gminy Polkowice w latach 2000-2015.

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

W latach 2005-2010 saldo migracji w stosunku do liczby mieszkańców w gminie systematycznie zwiększało się z poziomu -0,62‰ do 0,01‰. Odnotowany napływ ludności spowodowany był przede wszystkim wzrostem liczby mieszkańców terenów wiejskich gminy (99 osób), przy ujemnym saldzie migracji w obszarze miasta. Na terenach wiejskich częściej osiedlali się dotychczasowi mieszkańcy miast, natomiast do miasta Polkowice najczęściej migrowały osoby zamieszkujące dotychczas inne miasta (tabela 8.2.3.).

Dane liczbowe obrazują więc dwa zjawiska migracyjne. Po pierwsze są to migracje ludności z miasta Polkowice do podmiejskich wsi, wynikające prawdopodobnie z chęci osiedlenia się w pobliżu miejsc pracy, lecz w miejscu bardziej atrakcyjnym pod względem warunków mieszkaniowych (możliwość realizacji zabudowy jednorodzinnej o większym standardzie niż niewielkie mieszkania z lat 60-70 dostępne w mieście, na tańszych gruntach budowlanych niż w mieście). Z drugiej strony obserwowane są migracje zarobkowe do miasta Polkowice, przypuszczalnie z obszarów położonych w znacznej odległości od miasta.

Od 2008 r. w gminie Polkowice obserwuje się spadek przyrostu naturalnego, jednakże utrzymuje się on na dość wysokim poziomie i w roku 2010 stopa przyrostu naturalnego wyniosła 4,24.

Tabela 8.2.3. Ruch naturalny ludności oraz migracje wewnętrzne i zagraniczne.

2005 2006 2007 2008 2009 2010 średnio 2005-2010 Liczba ludności wg. faktycznego zamieszkania, w

tym: 26044 25964 26079 26127 26296 26411 26153

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

Według długofalowych prognoz demograficznych publikowanych przez Główny Urząd

Statystyczny (GUS), liczba ludności Polski oraz województwa dolnośląskiego będzie się systematycznie zmniejszać. Dla województwa dolnośląskiego powyższa prognoza przewiduje ogólny spadek populacji o 9,03%, w tym miejskiej o 13,06%, i jednoczesny wzrost populacji wiejskiej o 0,59%. Według autorów tych prognoz spadek liczby ludności ma być spowodowany zarówno przez ujemny przyrost naturalny, jak i ujemne saldo migracji (zwłaszcza zagranicznych).

Kierując się wyżej wymienionymi wskaźnikami można byłoby przewidywać, że cała gmina Polkowice w 2035 roku liczyć będzie poniżej 23-24 tys. mieszkańców, a miasto Polkowice 19-20 tys. Jednakże analiza danych statystycznych z obszaru gminy Polkowice wskazuje, iż zjawisko depopulacji obserwowane w innych gminach (a zwłaszcza w gminach miejskich), nie występuje ogólnie w gminie Polkowice i można przewidywać względnie stabilny przyrost liczby ludności gminy.

Według długofalowych prognoz demograficznych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), liczba ludności Polski oraz województwa dolnośląskiego będzie się systematycznie zmniejszać. Dla województwa dolnośląskiego powyższa prognoza przewiduje do 2045 r. ogólny spadek populacji o 11,66%, nieco mniejszy spadek dla powiatu polkowickiego – o 6,04%. Także najnowsza (z 2015 r.) „Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 r.”, opublikowana przez Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT) z Wrocławia przewiduje spadek liczby ludności na terenie gminy Polkowice, choć nieco mniejszy – na poziomie 3,37%. Prognoza IRT uwzględnia długofalową prognozę demograficzną Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) i jednocześnie lokalne uwarunkowania oraz zjawiska demograficzne występujące w poszczególnych gminach województwa dolnośląskiego i powiatu kłodzkiego.

Według autorów tej prognozy zmiana liczby ludności ma być spowodowana zarówno przez ujemną wartość przyrostu naturalnego, jak i ujemną wartość salda migracji. W przypadku gminy Polkowice jedynie saldo migracji było w ostatnich latach ujemne, choć bez wyraźnej tendencji spadkowej.

Analiza danych statystycznych z obszaru gminy Polkowice wskazuje, iż zjawisko depopulacji obserwowane w innych gminach (a zwłaszcza w gminach miejskich), nie występuje ogólnie w gminie Polkowice i można przewidywać względnie stabilny przyrost liczby ludności gminy.

Należy jednak zwrócić uwagę na obserwowane w ostatnich latach w Polsce, a także w szeregu innych krajów europejskich tendencje związane z wyludnianiem się obszarów wiejskich, na których negatywne zjawiska w postaci likwidowania miejsc pracy nakręcają kolejne negatywne procesy związane z likwidowaniem obiektów infrastruktury społecznej i spadkiem atrakcyjności osiedleńczej wsi. Istnieje poza tym duże prawdopodobieństwo, że dane dotyczące stanu liczby mieszkańców poszczególnych wsi są przekłamane ze względu na występującą grupę ludzi,

najczęściej młodych, którzy pomimo stałego zameldowania na obszarach wiejskich faktycznie zamieszkują miasta akademickie lub są w trakcie migracji zagranicznej. Efekty związane z tymi migracjami, które zostaną odzwierciedlone w spadku liczby ludności obszarów wiejskich, mogą się pojawić w najbliższej przyszłości. Tak samo procesy demograficzne związane ze spadkiem atrakcyjności miejscowości wiejskich są długotrwałe i ich efekty mogą być zauważalne dopiero za kilka, kilkanaście lat.

Tabela 8.2.4. Prognozy demograficzne dla gminy Polkowice.

Źródło Prognozowany wskaźnik

zmian demograficznych

Prognozowana liczba ludności w gminie GUS – dane dla województwa dolnośląskiego* Spadek o 11,66% do 2045 r. 24 194 GUS – dane dla powiatu polkowickiego* Spadek o 6,04% do 2045 r. 25 733 IRT – dane dla gminy Polkowice** Spadek o 3,37% do 2035 r. 26 463 Wzrost o 0,7% do 2020 r. 27 579 Na podstawie tendencji demograficznych obserwowanych

w gminie w latach 2005-2015 – jako wzrost wykładniczy liczebności populacji (opracowanie własne)

Wzrost o 16,28% do 2045 r. 31 846

Liczba ludności w 2015 r.* 27 387

źródło: opracowanie własne na podstawie: *danych Głównego Urzędu Statystycznego, ** danych Instytutu Rozwoju Terytorialnego, zawartych w opracowaniu pt.: „Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do roku 2035” (Wrocław, 2015).

Obserwowany w latach 2005-2010 systematycznie zwiększający się odsetek osób w wieku poprodukcyjnym oraz zmniejszający się odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym sukcesywnie prowadzi do starzenia się populacji gminy (tabela 8.2.5). Należy mieć na uwadze, iż liczna populacja osób w wieku produkcyjnym (w roku 2010 grupa ta stanowiła 65,32% mieszkańców gminy) w najbliższym czasie zasili udział grupy poprodukcyjnej, pogarszając tym samym strukturę demograficzną mieszkańców gminy.

Obecnie populację gminy można uznać za wchodzącą w fazę dojrzałości (pod względem wieku). Ciągle jeszcze jest to jednak populacja dość młoda (21,52% mieszkańców jest w wieku przedprodukcyjnym). Takie cechy biologiczne pozwalają na co najmniej utrzymanie liczebności populacji na stabilnym poziomie, pod warunkiem zahamowania emigracji.

Tabela 8.2.5. Zmiany struktury ludności gminy oraz wskaźniki obciążenia demograficznego.

2005 2006 2007 2008 2009 2010 przyrost 1995-2010

2005 2006 2007 2008 2009 2010 przyrost 1995-2010 faktycznego zamieszkania

źródło: Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl. Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym według płci, stan na 31 grudnia;

* Wskaźnik 1 – ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym;

** Wskaźnik 2 – ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym.

Pochodną obserwowanej w gminie struktury wieku jest wielkość przyrostu naturalnego, na który wpływa także stosunkowa zamożność społeczeństwa oraz dostępność przedszkoli i usług służby zdrowia. Przytaczane przez demografów przesłanki zmian tego wskaźnika w okresie najbliższych dwudziestu lat są bardzo różne. Z jednej strony podkreśla się fakt, iż w wiek rozrodczy wkracza właśnie pokolenie niżu demograficznego, przez co ilość urodzeń – ze względu na malejącą liczbę potencjalnych rodziców – będzie spadać. Drugą pesymistyczną przesłanką jest obserwowana zmiana modelu rodziny. Przewiduje się także, iż wzrośnie liczba osób samotnych, które nie zdecydują się na założenie rodziny wybierając karierę, a także na fakt, iż zakładane obecnie rodziny najczęściej posiadają tylko jedno dziecko. Z drugiej strony, występuje szereg czynników pozwalających na optymistyczne prognozy demograficzne takie jak np. wzrost zamożności społeczeństwa oraz podnoszenie świadomości społecznej w kwestii pracujących matek.

W ostatnich pięciu latach w gminie Polkowice można było zaobserwować szereg korzystnych zjawisk demograficznych. Można wśród nich wymienić przyrost mieszkańców w większości wsi na obszarze wiejskim, saldo migracji (z ujemnego w 2005 r. do dodatniego w 2010 r.), wskaźnik feminizacji czy, pomimo tendencji spadkowej, nadal dość wysoki przyrost naturalny.

Niekorzystny z punktu widzenia finansów publicznych jest wskaźnik demograficzny obrazujący strukturę populacji gminy Polkowice – liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym zwiększa się od roku 2005 – i w 2010 r. wyniósł 61 osób.