Stan powietrza atmosferycznego

Na obszarze gminy Polkowice na stan powietrza atmosferycznego wpływają punktowe, liniowe oraz powierzchniowe źródła zanieczyszczeń. Do źródeł punktowych należą: przydomowe kotłownie, zakłady przemysłowe oraz szyby wentylacyjne, natomiast źródła liniowe stanowią przede wszystkim drogi. Ponadto źródłem zanieczyszczeń powietrza na omawianym obszarze jest obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych (OUOW) „Żelazny Most”, stanowiący powierzchniowe źródło emisji pyłu. Na stan powietrza atmosferycznego negatywnie mogą również oddziaływać niewłaściwe „praktyki rolnicze” takie jak: nieodpowiednie stosowanie nawozów oraz praktykowane w Polsce dość często wiosną i jesienią wypalanie traw i spalanie odpadów ogrodowych.

Na większości terenów osadniczych, również na obszarze gminy Polkowice, na stan powietrza atmosferycznego wpływa przede wszystkim emisja niska, której źródłami są głównie paleniska domowe, w których wykorzystuje się paliwa stałe (węgiel i koks). Dlatego w sezonie grzewczym w powietrzu gminy występują m.in. zwiększone stężenia pyłu zawieszonego PM10, co potwierdzają wyniki pomiarów, przeprowadzonych w 2011 r. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz KGHM Polska Miedź S.A.

Jak wynika z „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” działaniami mającymi służyć ograniczeniu emisji zanieczyszczeń do powietrza z ciepłownictwa są między innymi: likwidacja ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej, rozbudowa sieci gazowej, termomodernizacja budynków oraz uwzględnianie w nowo tworzonych i aktualizowanych planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników nie powodujących nadmiernej „niskiej emisji” PM10 oraz projektowanie linii zabudowy z uwzględnieniem zapewnienia „przewietrzania” miasta.

Do innych punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, występujących na obszarze gminy należą zakłady przemysłowe. Zgodnie z danymi zawartymi w

„Programie ochrony środowiska dla gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” [Program ochrony środowiska …, 2011] do głównych podmiotów emitujących zanieczyszczenia powietrza należą: Zakłady Górnicze „Rudna”, Zakłady Górnicze „Polkowice-Sieroszowice”, Volkswagen Motor Polska Sp. z. o. o. oraz elektrociepłownia EC-2 Polkowice.

Z działalnością górniczą wiąże się emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, których źródłem są: prace wiertnicze i strzałowe, wybieranie, kruszenie i transport urobku, spalanie oleju

napędowego w silnikach maszyn górniczych, prowadzanie prac remontowych oraz konserwacyjnych. W trakcie powyższych prac i działań emitowane są gazy takie, jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory oraz pyły i zawarte w nich składniki, w tym m.in.:

miedź, ołów, kadm i arsen. Gazy te z kopalń wydostają się poprzez szyby wentylacyjne – wydechowe, których kilka zlokalizowanych jest na obszarze gminy Polkowice: szyb R-V (zlokalizowany we wschodniej części miasta Polkowice), szyb R-X (zlokalizowany w północnej części miasta Polkowice), szyb R-VIII (zlokalizowany na zachód od wsi Pieszkowice), szyb P-VII (zlokalizowany na południe od wsi Sobin). Emisje zanieczyszczeń z szybów kopalnianych nie powodują obecnie przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Przekroczeń takich nie powoduje także działalność ZWR „rejon Rudna i rejon Polkowice” mimo, iż emisje zanieczyszczeń powietrza z tych zakładów są znacznie (wielokrotnie) wyższe niż z szybów kopalnianych [„Raport o oddziaływaniu na środowisko wydobycia rud miedzi ze złoża

„Polkowice”, luty 2012]. Niemniej jednak uciążliwości związane z emisją zanieczyszczeń powietrza z obiektów należących do KGHM Polska Miedź S.A. mogą być pośrednio ograniczane, gdyż przedsiębiorca już pozyskuje część z wykorzystywanej przez siebie energii ze źródeł odnawialnych (KGHM Polska Miedź S.A. od 2012 r. kupuje energię wytwarzaną przez elektrownie wodne należące do Tauron Polska Energia). Rozpatrywane są także możliwości pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych przez Energetykę sp. z o.o. – rozważana jest budowa elektrowni wiatrowych oraz uprawa wierzby energetycznej i budowa biogazowni [alejamiedziana.pl]. Za działanie proekologiczne można uznać także budowę Bloku Gazowo-Parowego (o mocy elektrycznej w warunkach ISO około 45 MWe i mocy cieplnej około 40 MWt) przy elektrociepłowni EC-2 Polkowice.

Źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na obszarze gminy Polkowice jest również komunikacja. W wyniku spalania paliw w silnikach, ścierania jezdni, hamulców oraz opon następuje emisja tlenków azotu i węgla, dwutlenku węgla oraz pyłów zawierających szkodliwe związki (np. kadm, ołów i nikiel). Drogami o największym natężeniu ruchu są droga krajowa nr 3 oraz droga wojewódzka nr 331 (relacji: Chocianów– Polkowice – Tarnówek – Rynarcice). Poza wymienionymi drogami omawianą gminę charakteryzuje gęsta sieć dróg powiatowych.

Uciążliwości związane z emisją zanieczyszczeń generowanych przez pojazdy poruszające się drogami: krajową i wojewódzką, najbardziej odczuwalne są na obszarze miasta Polkowice, gdzie krzyżują się te drogi, oraz na terenach osadniczych miejscowości: Biedrzychowa, Kaźmierzów, Tarnówek w sąsiedztwie których także biegną wspomniane drogi. Liniowym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego jest też przemysłowa linia kolejowa KGHM Polska

Miedź S.A, łącząca zakłady i szyby kopalniane zlokalizowane w Lubinie, Polkowicach i Jerzmanowej, której eksploatacja odbywa się na potrzeby przemysłu miedziowego.

Ograniczeniu emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł komunikacyjnych sprzyjać będzie budowa obejść drogowych miejscowości, przez które obecnie prowadzony jest ruch tranzytowy. W szczególności dotyczy to miasta Polkowice oraz przebiegającej przez miasto drogi krajowej nr 3.

Ograniczeniu emisji służyć może ponadto budowa ścieżek rowerowych [Program Ochrony Środowiska…].

Istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na obszarze gminy jest obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych (OUOW) „Żelazny Most”. Źródło emisji pyłu stanowią tu osuszone strefy pomiędzy akwenem a zaporą – tzw. „plaże”, korona oraz częściowo zbocza zapory. Unoszenie pyłu możliwe jest jedynie w określonych warunkach: przy silnym wietrze, braku opadu oraz przesuszeniu plaż. Z badań lokalnych warunków atmosferycznych sprzyjających unoszeniu pyłu, prowadzonych w latach 1999-2009 wynika, że przez znaczną część roku (średnio przez co najmniej około 92% dni w roku) w rejonie OUOW „Żelazny Most” nie występowały takie warunki [Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Inżynierii Środowiska, październik 2012].

Również zasięg rozprzestrzeniania się pyłu jest zależny od warunków meteorologicznych:

siły wiatru, pionowego gradientu temperatury, burzliwości powietrza oraz warunków topograficznych. W celu ograniczenia emisji pyłu podejmowane są działania takie, jak:

deszczowanie, zestalanie plaż, rekultywacja biologiczna skarp oraz stosowanie kurtyny wodnej.

Pomimo takich działań problem pylenia nie został dotychczas całkowicie opanowany. Zgodnie jednak z danymi zawartymi w opracowaniu pt. „Aktualizacja prognozy oddziaływania na środowisko rozbudowy OUOW „Żelazny Most” i kwatery południowej do rzędnej zapór 195 m.

n.p.m.” sporządzonego przez Instytut Inżynierii Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w październiku 2012 r., emisja pyłu z omawianego obiektu nie stanowi jednak znaczącego zagrożenia dla stanu jakości powietrza w jego rejonie. Niemniej jednak uciążliwości związane z emisją pyłu mogą być ograniczane przez utrzymywanie zieleni wokół OUOW „Żelazny Most” (co zostało zalecone w „Programie Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice…” jako jedno z zadań mających służyć ograniczeniu emisji zanieczyszczeń powietrza ze źródeł przemysłowych) oraz wprowadzanie nowych zadrzewień/zalesień wokół obiektu.

Stan jakości powietrza atmosferycznego na obszarze gminy Polkowice monitorowany jest m.in. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu - w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska. W stacji pomiarowej zlokalizowanej na ul. Kasztanowej w Polkowicach prowadzone są pomiary stężeń zanieczyszczeń pyłowych: ołowiu, kadmu, niklu, arsenu, węglowodorów wielopierścieniowych - WWA/BaP i stężenia 24-godzinnego pyłu

zawieszonego PM10. Niezależnie od tego, monitoring stanu powietrza atmosferycznego prowadzi też KGHM Polska Miedź S.A. - na stacji pomiarowej Tarnówek zlokalizowanej w rejonie OUOW

„Żelazny Most”. Należy podkreślić, że wyniki pomiarów dokonywanych na tej stacji są przekazywane do WIOŚ i dlatego są one uwzględniane w publikowanych corocznie raportach o stanie środowiska w województwie dolnośląskim.

Gmina Polkowice, wg Raportu o stanie środowiska w województwie dolnośląskim z 2011 r.

należy do strefy dolnośląskiej (PL0204). Analizy stężeń zanieczyszczeń powietrza (imisje), prowadzone pod kątem ich wpływu na stan zdrowia ludzi oraz ochronę roślin, których wyniki klasyfikuje się odpowiednio jako: A (poziom stężeń nie przekraczający poziomów:

dopuszczalnego, docelowego lub poziomu celów długoterminowych), C (poziom stężeń przekraczający poziomy: dopuszczalny, w tym z dozwoloną ilością przekroczeń, docelowy lub poziom celów długoterminowych), D1 (poziom stężeń nie przekraczający poziomu celów długoterminowych), D2 (poziom stężeń powyżej celów długoterminowych, wymagany program ochrony powietrza). Stan jakości powietrza w strefie dolnośląskiej w 2011 r. pod względem ochrony zdrowia zaliczono do klasy C ze względu na przekroczenia poziomów normatywnych stężenia: pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, CO oraz ozonu.

Strefa dolnośląska w odniesieniu do poziomu docelowego ustalonego w celu ochrony roślin pod względem stężenia ozonu w 2009 r. została zaliczona do klasy C, natomiast w odniesieniu do poziomu celów długoterminowych do klasy D2 [Program ochrony środowiska …, 2011].

W 2011 r. na obszarze gminy Polkowice odnotowano zwiększoną zawartość w powietrzu pyłu zawieszonego PM10; w odniesieniu do normy średniodobowej odnotowano przekroczenia dopuszczalnej liczby dni ze stężeniami powyżej 50 μg/m³ (o 59 dni w stacji pomiarowej przy ul.

Kasztanowej; o 44 dni w stacji pomiarowej Tarnówek). Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 na stacji w Polkowicach wynosiło ok. 35 μg/m³ - nie przekraczało dopuszczalnego stężenia rocznego. Przy czym stężenie średnie w sezonie grzewczym wyniosło 50 μg/m³, co przekracza wartość dopuszczalnego poziomu rocznego, w sezonie pozagrzewczym - 19 μg/m³, co stanowi wartość nieprzekraczającą dopuszczalnego poziomu rocznego. W stacji Tarnówek średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 wynosiło 30 μg/m³ (stężenie średnie w sezonie grzewczym - 40 μg/m³, co stanowi wartość dopuszczalnego poziomu rocznego, w sezonie pozagrzewczym - 19 μg/m³) [WIOŚ we Wrocławiu, 2012].

Poprzez oznaczenie zawartości metali w pyle zawieszonym PM10 prowadzony jest monitoring zanieczyszczenia powietrza metalami ciężkimi. W stacji pomiarowej przy ul. Kasztanowej w Polkowicach nie odnotowano przekroczeń średniorocznego poziomu dopuszczalnego ołowiu, kadmu oraz niklu. Natomiast znacząco został przekroczony dopuszczalny

poziom zawartości benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 - odnotowano stężenie równe 7 ηg/m³ (średnioroczny poziom docelowy 1 ηg/m³) [WIOŚ we Wrocławiu, 2012].

Istotnym aspektem związanym z zanieczyszczeniami powietrza jest ich przenoszenie przez odpady atmosferyczne. Badaniem składu chemicznego opadów w województwie dolnośląskim zajmuje się Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział we Wrocławiu. W opadach bada się stężenie zawartych zanieczyszczeń (m.in.: siarczanów, chlorków, azotu, fosforu, sodu, potasu, ołowiu i kadmu) oraz wielkość ładunków zanieczyszczeń deponowanych wraz z opadami. Na obszarze gminy Polkowice nie ma stacji pomiarowo-kontrolnej chemizmu odpadów atmosferycznych. Najbliżej obszaru gminy Polkowice leży stacja w Rudnej, w której w 2011 r. odnotowano najwyższe w województwie dolnośląskim stężenia w opadach wapnia i magnezu [WIOŚ we Wrocławiu, 2012].

Stan jakości powietrza atmosferycznego na obszarze gminy Polkowice i jego przestrzenne zróżnicowanie można również ocenić za pomocą bioindykatorów (organizmów) jakościowej i ilościowej oceny zanieczyszczeń w powietrzu – w tym przypadku porostów. Na podstawie badań przeprowadzonych w ramach sporządzania „Aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” stwierdzono, iż na jej obszarze dominują porosty listkowate (17 gatunków). Mniej licznie występują tu natomiast najbardziej odporne na zanieczyszczenia porosty o plechach:

skorupiastych (13 gatunków), dwupostaciowych (5 gatunków), proszkowatych (4 gatunki), krzaczkowatych i nitkowatych (po 2 gatunki) oraz łuseczkowatych (1 gatunek).

Na podstawie rozmieszczenia na obszarze gminy Polkowice porostów wyznaczono – w opracowaniu: „Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” [Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Brzegu, 2012 r.] - strefy o różnym stopniu zanieczyszczenia powietrza.

Strefa II – o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu obejmuje wschodnią część miasta Polkowice oraz miejscowość Trzebcz, w której znajduje się zakład „MINOVA-KSANTE”; jest to również rejon Zakładu Górniczego „Rudna”. Znaczna część gminy znalazła się w zasięgu strefy IV o średnio zanieczyszczonym powietrzu oraz strefy III - o powietrzu bardziej zanieczyszczonym.

Strefa VI o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu obejmuje zalesione tereny na południowy zachód od Nowej Wsi Lubińskiej. Według danych zawartych we wspomnianym powyżej opracowaniu, stan areosenitarny gminy Polkowice ulega poprawie [Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu, 2012].

Na podstawie przedstawionych wyżej wyników badań można stwierdzić, iż na obszarze gminy Polkowice do przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężenia pyłu zawieszonego PM10 dochodzi tylko w sezonie grzewczym. Dlatego, dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego na

obszarze opracowania, powinno się dążyć do minimalizacji emisji wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, zwłaszcza z lokalnych źródeł ciepła.