O BIEKTY I OBSZARY CHRONIONEJ PRZYRODY

Południowo-zachodnia część gminy Polkowice została objęta ochroną poprzez wyznaczenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” (obejmującego ponadto północno-wschodnie obszary gminy i miasta Chocianów). Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny cenne ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z wypoczynkiem i turystyką lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Na terenie gminy Polkowice ten obszar chroniony obejmuje głównie kompleksy leśne i łąkowe. Zgodnie z Rozporządzeniem Wojewody Dolnośląskiego Nr 26 z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu

„Lasy Chocianowskie” na omawianym obszarze obowiązują ograniczenia i zakazy w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów, wśród których można między innymi wymienić zakazy:

− realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227);

− likwidowania i niszczenia zadrzewień środpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego, lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów, lub naprawy urządzeń wodnych;

− wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów;

− wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych;

− lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.

Ponadto na terenie gminy Polkowice dla ochrony dolin potoków o naturalnym charakterze wraz z otaczającymi je cennymi przyrodniczo i kulturowo obszarami, ustanowiono ochronę dwóch obszarów poprzez utworzenie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych:

− Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Guzicki Potok (powołany Uchwałą Nr XXXIII/343/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 czerwca 2010 r.) – wyznaczony wzdłuż odcinka doliny Guzickiego Potoku, położonego na południe od miejscowości Guzice i obejmujący swoim zasięgiem między innymi park zabytkowy w Guzicach;

− Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Trzebcz (powołany Uchwałą Nr XXXIII/344/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 czerwca 2010 r.), obejmujący fragment doliny Dopływu z Trzebcza.

W granicach ustanowionych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych obowiązują ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów, szczegółowo określone w uchwałach powołujących te obszary.

Na terenie gminy Polkowice objęto ponadto ochroną jako pomniki przyrody – dąb pochodzenia mieszańcowego, rosnący na skraju leśnej drogi na południe od miejscowości Żelazny Most oraz aleję dębów szypułkowych rosnącą wzdłuż drogi prowadzącej z Nowego Dworu (obręb Jędrzychów) do Trzmielowa (gmina Chocianów).

Poza obszarami i obiektami chronionymi na obszarze opracowania stwierdzono występowanie obszarów o cennych walorach przyrodniczych, które warto byłoby objąć ochroną prawną. W „Aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” [Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu, 2012] zaproponowano utworzenie następujących obszarów chronionych:

− Proponowany rezerwat przyrody „Żukowskie Śnieżyce” – obszar ten, o powierzchni 16,23 ha znajduje się w północno-wschodniej części gminy, przy drodze gminnej Żuków-Komorniki (na działce o numerze 199/23) – z zagrożoną w skali kraju i regionu – śnieżycą wiosenną Leocojum vernum;

− Proponowany rezerwat przyrody „Dolina Lipówki” – obszar o powierzchni 7 ha znajdujący się we wschodniej części gminy Polkowice, w rejonie miejscowości Żelazny Most.

Występują tu między innymi cenne zbiorowiska leśne: zbiorowisko niżowego łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum (siedlisko o podtypie *91E0-3) złożone z olszy

czarnej Alnus glutinosa oraz jesiona wyniosłego Fraxinus excelsior oraz zbiorowisko nawiązujące do grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli reprezentowane przez lipę drobnolistną Tilia cordata oraz klon pospolity Acer platanoides;

− Proponowany rezerwat przyrody „Lasy Barszowskie” – obszar o powierzchni niemal 48 hektarów, znajdujący się w północno-wschodniej części gminy, pomiędzy miejscowością Grodowiec i obiektem unieszkodliwiania odpadów wydobywczych „Żelazny Most”. Jego utworzenie miałoby na celu ochronę zbiorowisk leśnych o charakterze grądów i łęgów;

− Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Tarnówek” – obszar o powierzchni ok. 20 ha z wilgotnymi lasami liściastymi, zaroślami, łąkami, trzcinowiskami oraz stawem i dawnym parkiem naturalistycznym we wsi Tarnówek. Celem ochrony tego obszaru byłoby zachowanie miejsc rozrodu stwierdzonych na tym obszarze płazów, żerowisk ptaków wodno-błotnych oraz cennych siedlisk grądów i łęgów zlokalizowanych wzdłuż potoku Zdżerowita;

− Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Strumień Stobna” – obszary leśne położone wzdłuż strumienia Stobna, biegnącego przy północnej granicy gminy Polkowice.

Wśród licznych, występujących tu gatunków chronionych wyróżnić można wśród roślin kruszczyka połabskiego Epipactis albensis, a wśród zwierząt kumaka nizinnego Bombina bombina i nocka dużego Myotis myotis. Należy zaznaczyć, iż obszar ten stanowi korytarz ekologiczny pomiędzy obszarami chronionymi;

− Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby” – obszar o powierzchni 38 ha położony w rejonie dawnej osady Paulinów, wzdłuż doliny cieku Skłoba. Powstanie proponowanego użytku miałoby na celu ochronę fragmentów łęgów źródliskowych, siedlisk populacji czerwończyka nieparka Lycaena dispar oraz objętych ochroną gatunkową chrząszczy;

− Proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko w Jędrzychowie” – obszar o powierzchni ok.

50 ha położony w rejonie Jędrzychowa, stanowi rozlewisko powstałe na skutek osiadania gruntu spowodowanego działalnością wydobywczą KGHM Polska Miedź S.A. W zbiorniku wodnym oraz przyległych terenach trzcinowisk i turzycowisk wykształciły się siedliska cennych gatunków ornitofauny wodno-błotnej oraz herpetofauny, które warto byłoby objąć ochroną;

− Proponowany użytek ekologiczny „Park podworski w Nowym Dworze” – obszar o powierzchni ponad 10 ha, obejmujący park podworski wpisany do rejestru zabytków.

Najokazalszym założeniem jest podwójna aleja ok. 90-letnich dębów wzdłuż drogi na południe w kierunku Trzmielowa (gm. Chocianów). W parku znajduje się obecnie szereg ciekawych i cennych egzemplarzy drzew, tj.: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, platan klonolistny, dąb czerwony, sosna czarna i jedlica Douglasa;

− Proponowany użytek ekologiczny „Rosiczka pod Sobinem” – obszar o powierzchni 0,27 ha położony ponad 2 km na północny zachód od Sobina. W miejscu dawnego torfowiska znajduje się obecnie niewielki zbiornik w otoczeniu boru świeżego i torfowców.

Zlokalizowane jest tu także stanowisko rosiczki okrągłolistnej Drosera rotundifolia;

− Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w Żelaznym Moście” – obszar o powierzchni 5,25 ha położony w obrębie dawnego założenia parkowego we wsi Żelazny Most. W jego południowo-wschodnim krańcu znajduje się źródlisko o powierzchni kilku arów, otoczone starym drzewostanem z cennymi okazami drzew, w tym o wymiarach pomnikowych;

− Proponowany użytek ekologiczny „Szafirek” – obszar o powierzchni około 0,2 ha, zlokalizowany w części oddziału 8i, 8h obręb Polkowice, nadleśnictwo Lubin, w północno-wschodniej części obrębu Komorniki, z populacją około 40 osobników szafirka miękkolistnego Muscari comosum. Teren obejmuje niewielkie wyrobiska kruszyw (piasku, żwiru) z zaawansowanymi procesami sukcesji w kierunku muraw i zarośli oraz ocalałe fragmenty muraw z dominacją kostrzewy owczej Festuca ovina oraz udziałem sierpnicy pospolitej Falcaria vulgaris;

− Proponowany użytek ekologiczny „Glinianki w Polkowicach” – obszar o powierzchni blisko 2 ha w południowej części miasta Polkowice, obejmujący śródleśne stawki będące pozostałością po dawnych wyrobiskach gliny. Stanowią one obecnie cenne siedliska dla ochrony lokalnej herpetofauny;

− Proponowany użytek ekologiczny „Leśne gliniaki koło Pieszkowic” – obszar o powierzchni 2,3 ha obejmujący ruiny starej, śródleśnej cegielni zlokalizowanej ok. 1 km na południowy wschód od Pieszkowic wraz z otaczającym je terenem leśnym. Występują tu ponadto drobne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami szuwarowymi i zbiorowiskami rzęs. Z uwagi na znaczny udział martwego drewna na dnie lokalnych zbiorowisk leśnych i wilgotny charakter podłoża obiekt wyróżnia się dużym zróżnicowaniem mikoflory epiksylicznej. Występuje tu również szereg chronionych gatunków flory naczyniowej i mszaków.

Poza proponowanymi obszarowymi formami ochrony przyrody w „Aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” [Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu, 2012] przedstawiono 104 pojedyncze drzewa oraz 4 ich grupy o wymiarach pomnikowych bądź godne ochrony ze względów krajobrazowych. Ponadto na terenie gminy Polkowice zinwentaryzowano 10 obiektów (głazów narzutowych) spełniających warunki pomników przyrody.

Z kolei w opracowaniu pt.: „Inwentaryzacja przyrodnicza przeprowadzona na potrzeby

rozbudowy OUOW „Żelazny Most”, wykonanym przez spółkę z o.o Eko-Efekt z Warszawy, jako obszary proponowane do objęcia ochroną (w formie użytku ekologicznego lub nawet rezerwatu przyrody) wymienia się:

− dolinę niewielkiego cieku położoną około 2 km na południowy zachód od granic planowanej

„Kwatery Południowej” OUOW „Żelazny Most” obejmującą części oddziałów leśnych nr 25 i 26 Obrębu Polkowice w Nadleśnictwie Lubin – z płatami lasów grądowych, w których najcenniejsze są okazałe egzemplarze dębów szypułkowych, których wymiary kwalifikują je do uznania za drzewa pomnikowe;

− stary park dworski w Małych Rynarcicach – z dorodnymi robiniami akacjowymi Robinia pseudoaccacia.

Przez obszar gminy przebiega jeden z siedmiu głównych korytarzy ekologicznych, mających znaczenie w skali kraju oraz w skali międzynarodowej. Jest to Korytarz Południowo-Centralny (KPdC) łączący Roztocze z Borami Dolnośląskimi [Jędrzejewski i in., 2005]. Obejmuje on obszar pomiędzy miejscowościami: Tarnówek, Żelazny Most i Jędrzychów. Ponadto na obszarze gminy znajdują się następujące lokalne korytarze ekologiczne:

1) Wzgórza Dalkowskie (północna i zachodnia część) – Strumień Stobna – Guzicki Potok – kompleksy leśne pomiędzy Suchą Górną i Polkowicami – dolina Skłoby – kompleks leśny zlokalizowany na północ od Sobina – Lasy Chocianowskie;

2) dolina Odry – Lasy Barszowskie – Tarnówek – zbiornik „Gilów” – kompleks leśny zlokalizowany pomiędzy Polkowicami i Lubinem;

3) dolina Odry – Moskorzynka – dolina Skłoby – dolina Szprotawy;

4) Wzgórza Dalkowskie (południowa i wschodnia część) – zbiornik „Gilów” – kompleks leśny zlokalizowany pomiędzy Polkowicami i Lubinem – rozlewiska w Jędrzychowie – Lasy Chocianowskie.

Barierę dla funkcjonowania lokalnych korytarzy ekologicznych stanowi przede wszystkim istniejąca i planowana na obszarze gminy sieć dróg biegnących w kierunku północ-południe [Krajewski i in.,1996]. W związku z powyższym, zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” [Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu, 2012], należy objąć ochroną wskazane w przywołanym opracowaniu obszary, tak by mogły stać się elementami korytarzy ekologicznych prowadzących przez obszar gminy Polkowice.