Słowa kluczowe: Wierszyna, gwara wyspowa, dwujęzyczność, dialektyzm leksykalny, zapo-życzenie językowe.
Keywords: Vershina, isolated dialect, bilingualism, lexical dialectal term, loanword.
Wierszyna jest polską wioską na Syberii, położoną około 150 km na pół-noc od Irkucka (Paśko 2009: 21). Wieś została założona w latach 1910–1911
„w wyniku dobrowolnego osiedlania się rolników i rzemieślników z obszaru Zagłębia i Małopolski – najbardziej na zachód położonych terenów zaboru rosyjskiego” (Nowicka, Głowacka-Grajper 2003a: 9; Mitrenga-Ulitina 2015:
16; Петшик 2007: 8–9). Mieszkańcy Wierszyny początkowo żyli w izolacji społecznej i kulturowej. Izolacja ta wyrażała się przede wszystkim w negatyw-nej postawie do małżeństw mieszanych (Nowicka, Głowacka-Grajper 2003b:
56–57; Paśko-Koneczniak 2011a: 29). „Pierwsi osadnicy z Królestwa Polskiego – 59 polskich rodzin przyjechali tutaj z guberni piotrkowskiej, kieleckiej, radomskiej oraz okolic Krakowa (dziś Zagłębie Dąbrowskie i Małopolska)”
(Umińska 2013: 28). Najtrudniejsze dla przybyszów były pierwsze miesiące na nowym miejscu, kiedy na budowę domów nie było czasu i mrozy trzeba było przetrwać w ziemiankach (Głuszkowski 2009: 3). Obecnie do miejscowości należą trzy dzielnice: Wierszyna, Naszata i Chonzoj, a liczbę mieszkańców wsi szacuje się od 500 do 600 osób (Mitrenga-Ulitina 2015: 25).
Materiał językowy w postaci nagrań na dyktafony cyfrowe i obserwacji socjolingwistycznych został zgromadzony w latach 2008 i 2011 przez zespół studentów i doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pod-czas ekspedycji dialektologicznych do Wierszyny. Wywiady miały charak-ter swobodnej rozmowy z informatorami na tematy związane z początkami osadnictwa w Wierszynie, historią wsi, pracą w gospodarstwie, codzienno-ścią, rodziną, tradycjami i obyczajami. Zgromadzono około 35 godzin nagrań.
Celem artykułu jest zaprezentowanie zachowanych polskich dialektyzmów leksykalnych w gwarze wsi Wierszyna.
Agnieszka Umińska, pisząc o polskich cechach fonetycznych i leksykal-nych w gwarze wsi Wierszyna, zaznacza, że
w Wierszynie można usłyszeć język polski w dwóch odmianach: gwarowej, będącej kontynuacją gwar z różnych części Małopolski, oraz ogólnopolskiej – nabytej przez wierszynian, którzy uczyli się języka polskiego w szkole w Wierszynie, Dundaju lub w Polsce. Język polski – w odmianie gwarowej – jest przekazywany ustnie od poko-leń, używany w kontaktach domowych i sąsiedzkich. Posługują się nim najczęściej osoby pochodzące z rodzin, w których na co dzień mówiło się po polsku, i – co się z tym wiąże – były czyste etnicznie (Umińska 2013: 31).
Drugą odmianą języka polskiego, słyszaną w Wierszynie, jest polszczyzna ogólna, którą posługuje się kilka osób (Umińska 2013: 31). Osoby te najczę-ściej wyjeżdżały do Polski i miały kontakt z literackim językiem polskim, a niektórzy ukończyli nawet studia w Polsce (Paśko 2009: 22). Gwara miesz-kańców Wierszyny jest gwarą wyspową. Jako gwarę wyspową traktuje się gwarę, która pozostaje w obcojęzycznym otoczeniu i nie posiada terytorial-nego kontaktu ze swym językiem ogólnonarodowym (Grek-Pabisowa 1983:
8). W Wierszynie obecnie istnieje możliwość nauki języka polskiego. Polska szkoła istniała w Wierszynie do 1934 r., później możliwość nauki języka polskiego pojawiła się dopiero w 1989 r. (Figura 2003: 95; Paśko 2009: 23).
W Wierszynie prowadzi się tylko nauczanie początkowe, natomiast do szkoły średniej dzieci jeżdżą do pobliskiego Dundaju (Paśko 2009: 22). Obecnie nauczycielką języka polskiego jest Ludmiła Figura, mieszkanka Wierszyny, która ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Gdańskim (Paśko 2011: 114).
Mieszkańcy mogą również uczęszczać w każdą niedzielę na nabożeństwa do kościoła, który był nieczynny przez 63 lata, a jego odbudowę zaczęto w 1992 r.
(Figura 2003: 91–92; Paśko 2009: 23). Warto również zaznaczyć, że obec-nie w wiosce działa ludowy zespół folklorystyczny pod nazwą „Jarzumbek”, który śpiewa tradycyjne pieśni polskie i rosyjskie. Mieszkańcy Wierszyny w zasadzie od początku istnienia wsi są społecznością bilingwalną i używają naprzemiennie w zależności od sytuacji komunikacyjnej polskiej gwary i języka rosyjskiego. Polszczyzna jest stopniowo wypierana z poszczególnych dziedzin życia, a wpływ języka rosyjskiego jest szczególnie widoczny w sferze słow-nictwa i na poziomie składniowym (por. Гольцекер 1989: 141–142; Пасько 2011: 80; Ananiewa 2012: 11; Mitrenga-Ulitina 2015: 142; Stupiński 2008:
209, 214; 2009: 200). „W wyniku postępu technicznego w obecnej Wierszy-nie pojawiły się nowe desygnaty, na określeWierszy-nie których używa się słownictwa rosyjskiego. Niektóre nazwy polskie zostały wyparte przez rosyjskie, np. mie-siące” (Miterenga-Ulitina 2015: 142–143). W gwarze mieszkańców Wierszyny ma również miejsce zanik niektórych wyrazów z powodu zmian w kulturze materialnej wsi (Mitrenga-Ulitina 2015: 133). Podobne zjawisko obserwuje się w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w Polsce, w której
„z czasem pewne desygnaty, zawody zaniknęły, co spowodowało, że wyszły z użycia ich nazwy” (Paśko-Koneczniak 2011b: 102).
Gwara mieszkańców Wierszyny wywodzi się z pogranicza małopolsko-ślą-skiego (Ananiewa 2007: 26; 2012: 5; 2013 287). Wanda Decyk, podejmując się próby opisu polskiej gwary we wsi Wierszyna, zaznacza, że
w przekonaniu osób piszących o Wierszynie, jej mieszkańcy mówią gwarą małopol-sko-śląsko-mazowiecko-podlaską. Ich język oprócz wspomnień, nielicznych doku-mentów – staje się więc wyznacznikiem miejsca pochodzenia. W całkowitej izolacji od środowiska polskiego (w r. 1934 została zamknięta polska szkoła), w otoczeniu innojęzycznym (Buriaci, Rosjanie, Ukraińcy) i w zmieniających się warunkach spo-łecznych w ciągu tak długiego czasu, gwara ta musiała ulec znacznym przeobraże-niom w porównaniu ze stanem wyjściowym (Decyk 1995: 21).
Gwary realizujące normy dialektu małopolskiego charakteryzują się m.in.
udźwięcznieniem spółgłosek wygłosowych zwartych i szczelinowych przed rozpoczynającą następny łącznie wypowiedziany wyraz samogłoskę lub spół-otwartą (laz rośnie); przejściem dziąsłowych szczelinowych i afrykat š, ž, č, ǯ w zębowe s, z, c, ʒ (sypko, siekać, prawnucka, wnucka) (Dejna 1973: 255–256).
Gwarę mieszkańców Wierszyny cechuje fonetyka międzywyrazowa udźwięcz-niająca. Cecha ta pojawia się w wypowiedziach przedstawicieli pokolenia starszego, średniego i młodszego, np. tag robʼilʼi, jag una mogła. A. Umińska wśród zachowanych polskich cech wymienia również prejotację, labializację w wymowie nagłosowych o, ou, u, zwężenie artykulacji głoski a, zwężenie artykulacji głoski e, zwężenie głoski o przed nosówkami i spółotwartymi, realizację wygłosowego -ą jako -um w każdej grupie wiekowej, przejście -ai̭
w -ei̭ w wygłosie form rozkaźnikowych, zmiany i wahania w użyciu głosek χ i k, a także mazurzenie (Umińska 2013: 33–36; por. Ananiewa 2012: 9).
Niewątpliwie dużą konsekwencją, u wszystkich informatorów, odznacza się mazurzenie, a szczególnie stwardnienie głoski č i zastępowanie jej przez c w określonych leksemach, np. cy, cym, cego, cysto, cekojcie; f stycńu; kur-centa; vnucek; źrubecek (Umińska 2013: 36).
Swietłana Mitrenga-Ulitina, badając słownictwo gwary, zaznacza, że w zgromadzonym przez nią materiale „dominuje słownictwo należące do gwar polskich oraz polskiego języka potocznego” (Mitrenga-Ulitina 2015: 132).
W gwarze wierszynian występuje liczna grupa dialektyzmów lokalnych.
Jako dialektyzm (gwaryzm) traktowana jest
jednostka systemu językowego (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentująca dialekt w stosunku do innych otaczających ją jednostek, reprezentujących język ogólny.
Także jednostka języka ogólnego rozwinięta w sposób typowy dla jednego (lub kilku) z jego dialektów. Rozróżnia się dialektyzmy fonetyczne, gramatyczne, leksykalne, frazeologiczne, składniowe, semantyczne (Saloni 1999: 120).
Iryda Grek-Pabisowa, badając wyrazy gwarowe i dialektyzmy lokalne w rosyj-skiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w Polsce, zwraca uwagę na przyczyny ich utrzymania się, których
można upatrywać głównie w izolacji gwary i przeniesieniu się grupy w nowe warunki cywilizacyjne. Nastąpiła z jednej strony utrata kontaktu z pokrewnymi gwarami, gdzie podobne wyrazy są w użyciu, co stanowiłoby czynnik podtrzymujący zachowanie dialek-tyzmów lokalnych. W nowych warunkach zastąpiono zapewne wiele dialekdialek-tyzmów wyra-zami zapożyczonymi z otoczenia. Z drugiej strony – przestały istnieć same przedmioty (desygnaty), zwłaszcza spośród narzędzi, odzieży, wyposażenia domu i gospodarstwa, zanikały więc z czasem również nazwy tych desygnatów (Grek-Pabisowa 1983: 39).
Słownictwo gwarowe, charakterystyczne dla południowych gwar polskich, prezen-tuje się w gwarze mieszkańców Wierszyny dosyć bogato. A. Umińska odnotowała kilkanaście leksemów gwarowych, które nie występują w języku rosyjskim i pol-szczyźnie ogólnej, a funkcjonują w gwarach polskich i w gwarze mieszkańców Wierszyny, np. angres ʻagrestʼ, brodło ʻstóg zbożaʼ, brytfanka ʻpłaskie naczy-nie metalowe do pieczenia, cyganić ʻkłamać, oszukiwaćʼ, czernica ʻborówkaʼ, dziołcha ʻdziewczynaʼ, kiej ʻkiedyʼ, nikaj ʻnigdzieʼ, rychtować ʻprzygotowywaćʼ, wczas ʻwcześnieʼ, wele ʻwedleʼ, żniwiarka ʻmaszyna do koszenia zbożaʼ (Umiń-ska 2013: 37–39). Do innych dialektyzmów funkcjonujących w gwarze wier-szynian, a odnotowanych przez Ludmiłę Figurę jako charakterystycznych dla gwary, należą: alyja ʻwanienkaʼ, ciaciany ʻgrzeczny, ładnyʼ, ciorać się ʻbrudzić sięʼ, ducka ʻduży okrągły koszʼ, fajerka ʻdoniczkaʼ, furgać ʻfruwać, lataćʼ, gor-cek ʻkubekʼ, gzić się ʻrozrabiaćʼ, gziocha ʻpieszczochʼ, kiecka ʻspódnicaʼ, kor-piele ʻburakiʼ, kostka ʻpestkaʼ, łachy ʻubraniaʼ, płachta ʻprześcieradłoʼ, połednie ʻpołudnieʼ, portki ʻspodnieʼ, powała ʻsufit, zwłaszcza drewnianyʼ, rydel ʻdawna łopata drewniana okuta na końcuʼ; skrabacha ʻstara zdarta miotła z gałęziʼ, smrodynia ʻczeremchaʼ, spyrki ʻskwarkiʼ, szkopiec ʻnaczynie do dojenia mlekaʼ;
taburetka ʻtaboret, stołekʼ, taplać ʻbrodzić w wodzie, błocieʼ, tarasić ʻ1. dep-tać, tratować nogami 2. śmiecić, brudzićʼ, tragarz główna belka pod puła-pem drewnianego domuʼ, tytka ʻpapierowa torebkaʼ (Figura 2003: 126–127).
Na podstawie przytoczonego materiału leksykalnego można stwierdzić, że dialektyzmy leksykalne stanowią w gwarze dosyć żywotną grupę wyrazów.
Z czasem jednak niektóre dialektyzmy zaczęły zanikać, „proces zanikania dialektyzmów lokalnych jest związany także z zacieraniem się ostrości granic znaczenia danego wyrazu, co związane jest w znacznym stopniu z nieskody-fikowaniem języka gwarowego” (Grek-Pabisowa 1983: 40).
W materiale językowym zgromadzonym w latach 2008 i 2011 odnotowa-łam następujące dialektyzmy leksykalne1:
1 Zapis wyrazu hasłowego pomija gwarowe cechy wymowy i przyjmuje postać obecną w słow-niku, który go rejestruje, natomiast cytowane konteksty, stanowiące ilustrację, uwzględniają niektóre zmiany fonetyczne, np. mazurzenie.
− brytfanka ʻpłaskie naczynie metalowe do pieczeniaʼ SGP ʻbrytfannaʼ (Kładzie się na brytfanke);
− chycić ʻzłapaćʼ SGP, MSGP (W nocy mnie chyciły);
− cosik ʻcośʼ SGP (Cosik robi);
− domówić się ʻdojść do porozumienia, dogadać sięʼ MSGP (Domówili się, swaty przynieśli ćwierć, taku wielgum, sześć butelek włazi, wódkę;
Już domówili się);
− dziołcha ʻ1. dziołcha; 2. córkaʼ SGP ʻdziołchaʼ (Na dziołchy pojedzie tero);
− dziwka ʻdziewkaʼ SGP, MSGP (Do naszych dziwków przyjeżdżały tam stamtund z daleka; Nie dawały do naszych dziwków, żeby chodziły);
− gadzina ʻżywy inwentarz domowy, bydło, dróbʼ SGP, MSGP (Gadziny nie trzymos tero; Krowę gadzinę będzie; My się trzymumy gadziny);
− gwarzyć ʻmówić, rozmawiaćʼ SGP, MSGP (Uny coś po anlglijsku naceny gwarzyć);
− kaj ʻgdzie, dokądʼ SGP, MSGP (Kaj num tam dali wypić, pojeść dali;
Tam chlebusia pokrajali, kaj coś; Kaj nie jadę; Tag żyjemy, kaj źle, kaj dobrze; Tam kaj Helka żyje Figurzyno; Kaj ty tak się śpiesys; Kaj chto moze);
− kiej ʻkiedy, gdzieʼ SGP (Patrzę nie wiadomo kiej już u góry);
− kole ʻkoło, około, przyʼ SGP, MSGP (Idum, to kole tego krzyza się ustanawiajum; Chodzili kole krzoków);
− kopacka ʻ1. kobieta kopiąca ziemię; 2. Motyka; 3. maszyna do wykopy-wania ziemniakówʼ SGP, MSGP (U nos się nazywało kopacka, motyga;
My kopackom nazywali; Bieremy kopacki, ni ma w cym chodzić);
− krasić ʻbarwić, farbowaćʼ SGP, MSGP (My to tak krasili);
− kumoter ʻojciec chrzestny dla rodziców dzieckaʼ SGP, MSGP ʻkumotraʼ (Apiadź była kumocka i kumoter);
− kurzyć ʻ1. palić (tytoń); 2. o śniegu: padaćʼ SGP (Nie pije, nie kurzy);
− merta ʻroślina – mirtʼ SGP, MSGP (Na głowie była merta);
− nichto ʻniktʼ SGP, MSGP (Nichto nie wi);
− nikaj ʻnigdziʼ SGP, MSGP (My nikaj nie chodziły)
− ostać się ʻzostaćʼ SGP, MSGP (Jeden brat się ostał; Swietłana się ostała z mężem);
− podrostek ʻ1. kilkunastoletni chłopiec lub dziewczyna; 2. o zwierzęciu domowym trochę podrośniętymʼ SGP ʻpodrostkaʼ, MSGP (Mogum być takie podrostki; No takie podrostki, tak się stydzum);
− połednie ʻpołudnieʼ SGP, MSGP (Nacynos na połednie);
− popaść ʻ1. szybko zabrać, wyrwać, ukraść; 2. trafić, natrafić, znaleźćʼ SGP, MSGP (Popadła tako kobita; Do Polski popadniesz; Może tam kaj mama nasza popadła);
− przodzi ʻdawniejʼ SGP, MSDP (Przodzi nie było nijakich pominków;
Przodzi było toto, Przodzi były trzy bapki u nos; Przodzi ino ze smen-tarza; Tag przodzi było, tag i jest; My tam do ni przodzi przyjeżdżali;
Jag my rozmawiali przodzi tag i rozmowiomy i teraz; Tancewalna pło-śćatka była, przodzi hulali, a teraz wszystko rozbumbili tam; Przodzi wesoło było żyć; Zapisywali się przodzi; Przodzi, downi to byli skrzypce;
Przodzi wierzunce ludzie były; Przodzi wszystko swoje było i wszystko zdrowe);
− przyjmać ʻprzyjmowaćʼ SGP, MSGP (To una przyjma to dziecko);
− przykazować ʻnakazywaćʼ MSGP (Przykazuwały, że to trza, to nie trza);
− przyrychtować ʻprzygotowaćʼ SGP, MSGP (Jag by my wiedzieli, że zajdziecie to by tag przyrychtowali coś; Co mioł chto, co przyrychtu-woł, krupnicka zrobili; Jag choruje powiek to se przyrychtuje);
− rajcować ʻdużo gadaćʼ SGP, MSGP (Tam se posiedzieli, porajcowali);
− rychtować ʻprzygotowywać, urządzaćʼ SGP, MSGP (Tera to rychtujum wódki; Na świnta szynkę robili, rychtowali, piekli);
− samogonka ʻwódka domowego wyrobu, samogon, bimberʼ MSGP samogona (Tera samogonka mówium);
− torbecka ʻnieduża torbaʼ SGP, MSGP (A jesce co num dawali to my do torbecki wstawiali, do sumki taki);
− trza ʻtrzebaʼ SGP, MSGP (Tam się trza ostanowić; To trza, to nie trza);
− uważać SGP, MSGP ʻ1. okazywać szacunek, cenić; 2. pamiętać;
3. obserwować, rozpoznawaćʼ (Uwożumy się, w goście chodzum jeden do drugiego; Jakoś tam ludzie jeden drugiego bardzo nie uwożaju);
− vilija ʻwigiliaʼ SGP ʻwiliaʼ (Vilija jest, idziemy do polskiego dumu);
− winowaty SGP, ʻbędący sprawcą lub przyczyną czegoś, odpowiedzialny za coś, winnyʼ (Mówium, że ruskie winowate);
− wycyckać ʻwyssaćʼ SGP, MSGP (Robota z noz wycyckała);
− zarychtować ʻprzygotowaćʼ (Stół zarychtowali krasiwa);
− zawdy ʻzawsze, staleʼ SGP, MSGP (Zawdy mówili na nium Walerka;
Kazde, jakie praźniki, to zawdy nam te listy pieciatały; Buriaty koman-dowali, uny zawdy pomagały; Zawdy ze sobum bierum snurecek; To zawdy troszkę porozmawiamy; Chinki to stawili zawdy).
W gwarze mieszkańców Wierszyny oprócz dialektyzmów funkcjonują rów-nież leksemy, które są rejestrowane przez słowniki gwar polskich, ale wystę-pują także w języku rosyjskim i jego dialektach. Mogły one zostać przejęte z języka rosyjskiego lub mogły być one znane osadnikom jeszcze przed osie-dleniem się w Wierszynie, np. krasić ʻfarbować jajka, włosyʼ ros. красить, nadziać ʻwdziać, włożyćʼ ros. надеть, niewiestka ʻsynowaʼ ros. невестка (Umińska 2013: 39). Na badaną gwarę oddziałuje język rosyjski szczególnie na poziomie leksykalnym i składniowym. Gwara wierszynian nasycona jest
licznymi zapożyczeniami z języka rosyjskiego, np. To czernowik moj (pol.
brudnopis, ros. черновик); Krył kryszy u Gruzinów (pol. dach, ros. крыша);
Dziadek przyszed z magazynu (pol. sklep, ros. магазин); Niektóre majum matracy (pol. materac, ros. матрац); I nawodnienie było to trochę poka-zali (pol. powódź, ros. наводнение); Jag umrę to zebyście mnie w to oblekli (pol. ubrać, ros. oблечься); Ja się otkazałam od tej operacji (pol. odmówić, ros. отказать); Cy to rozreszycie, cy nie (pol. pozwolić, ros. разрешить);
Mnie sowieść tyż boli (pol. sumienie, ros. совесть); Tag szutkami powiedzieli (pol. żart, ros. шутка); Tu pani się tak trеwożyła (pol. niepokoić, ros. трево-жить); To się pan tropi do drogi (pol. śpieszyć się, ros. торопиться); Ja już ustała (pol. zmęczyć się, ros. устать); Uwolnio się z ty roboty (pol. zwolnić się, ros. уволиться); Uny tag wredziły (pol. szkodzić, ros. вредить); kalkami syntaktycznymi, np. Mnie trzy lata (pol. mam trzy lata, ros. мне три года);
Agronomem robiłem sześć lat (pol. pracować jako kto?, ros. работать кем?);
Pani myślała, że ja idę w dziewinć godzin spać (pol. o godzinie dziewiątej, ros. в девять часов); Wszystko za dzień (pol. w ciągu dnia, ros. за день);
Ja z dwunastu lod robiłam (pol. od dwunastu lat, ros. с двенадцати лет).
Gwara mieszkańców Wierszyny podlega rusyfikacji. A. Umińska zazna-cza, że w przypadku gwary mieszkańców Wierszyny
zarysowują się dwie tendencje. Pierwsza zmierza w kierunku całkowitej rusyfika cji mowy wierszyńskiej społeczności. Mimo używania polskiej gwary w starszym i średnim pokoleniu wierszynian, wpływ języka rosyjskiego na ich codzienną komu-nikację jest ogromny (…) Z drugiej strony żywe i coraz częstsze kontakty z Polonią oraz z Polską umożliwiają zaszczepienie i rozwój języka polskiego w jego odmianie literackiej (Umińska 2013: 40–41).
Niewątpliwie „w nowych warunkach zastąpiono zapewne wiele dialek-tyzmów wyrazami zapożyczonymi z otoczenia” (Grek-Pabisowa 1983: 39).
W polskiej gwarze mieszkańców Wierszyny obok interferencji leksykalnych wynikających z wpływu języka rosyjskiego dosyć żywotną grupę stanowią dialektyzmy leksykalne, które przetrwały w gwarze mimo rozwoju cywilizacji i nowych warunków historycznych, w jakich znaleźli się mieszkańcy Wier-szyny po osiedleniu się na Syberii.
BIBLIOGRAFIA LITERATURA
Ananiewa Natalia, 2007, O polskich gwarach Syberii: projekt badawczy, „Acta Baltico-Slavi-ca”, t. 31, Warszawa, s. 25–32.
Ananiewa Natalia, 2012, Niektóre właściwości polskiej gwary wyspowej na Syberii, „Rozpra-wy Komisji Językowej”, t. 58, Łódź, s. 5–13.
Ananiewa Natalia, 2013, Teksty Polaków pisane grażdanką w syberyjskiej wsi Wierszyna, „Acta Baltico-Slavica”, t. 37, Warszawa, s. 287–298.
Decyk Wanda, 1995, Próba opisu polskiej gwary we wsi Wierszyna, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 20–31.
Dejna Karol, 1973, Dialekty polskie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Figura Ludmiła, 2003, Historia i teraźniejszość polskiej syberyjskiej wsi, [w:] Ewa Nowicka, Małgorzata Głowacka-Grajper (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, s. 71–132.
Głuszkowski Michał, 2009, Obraz własny mieszkańców Wierszyny – polskiej wsi na Syberii na tle historii ich miejscowości. Na podstawie tekstów pisanych oraz ustnych relacji wierszynian, „Literatura Ludowa”, nr 2 (53), s. 3–17.
Grek-Pabisowa Iryda, 1983, Słownictwo rosyjskiej wyspy gwarowej staroobrzędowców miesz-kających w Polsce, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Mitrenga-Ulitina Swietłana, 2015, Język polski mieszkańców wsi Wierszyna na Syberii, Lublin.
Nowicka Ewa, Głowacka-Grajper Małgorzata, 2003a, Wprowadzenie. Wierszyna jako pole badań, [w:] Ewa Nowicka, Małgorzata Głowacka-Grajper (red.), 2003, Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, s. 9–12.
Nowicka Ewa, Głowacka-Grajper Małgorzata, 2003b, Polskość zastygła. Spojrzenie antropo-loga na Wierszynę, [w:] Ewa Nowicka, Małgorzata Głowacka-Grajper (red.), 2003, Wier-szyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, s. 33–70.
Paśko Dorota, 2009, O kalkach słowotwórczych w polszczyźnie mieszkańców Wierszyny na Syberii, „Slavia Meridionalis”, t. 9, Warszawa, s. 21–28.
Paśko Dorota, 2011, Powiązania między językiem polskim a wyznaniem katolickim wśród bi-lingwalnej społeczności wierszynian na Syberii, [w:] Ewa Golachowska, Anna Zielińska (red.), Konstrukcje i destrukcje tożsamości. Wokół religii i jej języka, Warszawa, s. 113–120.
Paśko-Koneczniak Dorota, 2011a, Wpływ języka rosyjskiego na zasób leksykalny polskiej gwa-ry mieszkańców Wierszyny na Syberii, „Acta Baltico-Slavica”, t. 35, Warszawa, s. 29–36.
Paśko-Koneczniak Dorota, 2011b, Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców na Suwalszczyźnie, Toruń.
Saloni Zygmunt, 1999, Dialektyzm (gwaryzm), [w:] Kazimierz Polański (red.), 1999, Encyklo-pedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 120.
Stupiński Eugeniusz, 2008, Geneza polszczyzny w okolicy Krasnojarska, „Rozprawy Komisji Językowej”, t. 53, Łódź, s. 207–217.
Stupiński Eugeniusz, 2009, Wpływy wschodniosłowiańskie na polszczyznę okolic Krasnojarska,
„Rozprawy Komisji Językowej”, t. 54, Łódź, s. 197–204.
Umińska Agnieszka, 2013, Polskie cechy fonetyczne i leksykalne w gwarze wsi Wierszyna (Syberia Wschodnia), [w:] Ewa Nowicka, Michał Głuszkowski (red.), 2013, Słowiańskie wyspy językowe i kulturowe, Toruń, s. 27–42.
Гольцекер Юрий, 1989, Из наблюдений над особенностями польского говора села Вершина в Сибири, „Rozprawy Slawistyczne”, t. 4, s. 133–147.
Пасько Дорота, 2011, Польский островной говор жителей дер. Вершина в Сибири, [w:]
Русско-польские языковые, литературные и культурные контакты, Стефан Гжибовский, Виктор Хорев, Мариуш Волос (ред.), Москва, с. 72–80.
Петшик Валентин, 2007, Маленькая Польша в таëжной Сибири, Норильск.
SKRÓTY
SGP – Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
MSGP – Jadwiga Wronicz, Mały słownik gwar polskich, Kraków 2010.
LEXICAL DIALECTAL FEATURES IN THE DIALECT USED BY THE INHA-BITANTS OF VERSHINA IN SIBERIA
Vershina is a Polish village in Siberia, about 150 kilometres north of Irkutsk. The village was founded in the years 1910–1911 as a result of voluntary resettlement of farmers and craftsmen from the areas of the Dąbrowa Basin and Lesser Poland. The inhabitants of Vershina initially lived in social and cultural isolation. The aim of the article is to present Polish lexical dialec-tal features retained in the dialect used by Vershina inhabitants on the basis of the material collected during a research expedition to Vershina undertaken in 2011. The dialect spoken in Vershina is of isolated kind. An isolated dialect is one which develops in a foreign-language environment and does not have contact with the general variety of its language. The dialectal vocabulary typical of southern Polish dialects manifests itself quite extensively in the dialect used by the inhabitants of Vershina.