OKREŚLAJĄCYCH CZŁOWIEKA WOLNO I NIEDBALE PRACUJĄCEGO W GWARACH POGRANICZA MAŁOPOLSKO-MAZOWIECKIEGO
Słowa kluczowe: dialekt, gwara, leksyka, słowotwórstwo, ekspresja językowa.
Keywords: dialect, lexicon, word formation, language expression.
Gwary, stanowiące jedną z najbardziej reprezentatywnych odmian pol-szczyzny mówionej, okazują się szczególnie wdzięcznym polem dla badań ekspresywnego słownictwa, a to dlatego iż z jednej strony charakteryzują się większą różnorodnością środków językowych wykorzystywanych do tworzenia nazw ekspresywnych niż języka literacki, z drugiej – mają nad polszczyzną ogólną przewagę formacji ekspresywnych.
Szczególnie bogaty materiał przynoszą nacechowane emocjonalnie, prze-ważnie negatywnie, nazwy dotyczące człowieka, bowiem ekspresja uczuć, ocen należy do tej sfery zachowań językowych, które ujawniają się w sponta-nicznych bezpośrednich kontaktach międzyludzkich. Postępowanie człowieka podlega określonemu systemowi wartości wytworzonemu w danym środowi-sku, przy czym na wsi, gdzie wszyscy dobrze się znają, to wartościowanie jest wyrazistsze.
Zdecydowanie ogólnie w gwarach przeważają derywaty ekspresywne o ujemnej konotacji, bowiem w ludowej świadomości społecznej reakcje emocjonalne wywołuje „inność” w stosunku do powszechnie przyjętych cech / zachowań stanowiących o „normalności”, a w związku z tym bardziej potrzebne są sądy piętnujące określone postawy i sposoby życia, takie jak lenistwo, powolność i niestaranność w pracy, włóczęgostwo, zrzędliwość, nadmierną gadatliwość, skąpstwo, niemoralne prowadzenie się, pijaństwo, obżarstwo. Różnorodność odcieni emocjonalnych, np. aprobaty, współczucia, politowania, niechęci, wstrętu, oburzenia, pogardy czy wrogości, znajduje
odbicie w różnorodności środków językowych służących do wyrażania tych emocji. Są to m.in. środki semantyczne czy słowotwórcze.
Wśród formacji ekspresywnych nazw osobowych wykonawców czynności zanotowanych przeze mnie w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego dominują formacje o nacechowaniu ujemnym. Określają one naj-częściej osoby wykazujące skłonność do czynności nieakceptowanych w spo-łecznościach wiejskich, często wywołujących w mówiącym zniecierpliwienie, irytację, niechęć, złośliwość, zazdrość, a nawet gniew, odrazę i pogardę, na co wskazują konteksty ich użycia.
Obok częstych w eksplorowanych gwarach formacji nazywających osoby, które cechuje a) niechlujność, niedbałość; b) zachowania związane z fizjo logią i seksem; c) plotkarstwo, gadulstwo; d) kłótliwość i / lub zrzędliwość;
e) maruderstwo, płaczliwość; f) skłonność do rozpusty, zabawy oraz zwią-zane z nią prostytucja i stręczycielstwo; g) skłonność do oszustwa, kłamstwa, wiele nazw dotyczy osób, które charakteryzuje ogólna niezaradność fizyczna, powolność, niechlujność, niedbałość, nieumiejętność zrobienia czegoś, brak profesjonalizmu.
Celem artykułu jest wskazanie przede wszystkim elementów znaczenio-wych budujących wartość ekspresywną (pejoratywną) derywatów, zawartych w podstawach słowotwórczych i formalnych wykładników tworzących te dery-waty. O ile bowiem w płaszczyźnie semantycznej można mówić o regular-ności kategorialnej, o tyle w płaszczyźnie stylistycznej wyrażanie zawartości emocjonalnej jest konotowane nie tylko przez formant, ale także przez wyraz podstawowy, kontekst czy konsytuację (por. Grabias 1981: 171).
Poddane analizie formacje zostały zebrane na podstawie Kwestionariusza do badań słowotwórstwa i słownictwa w gwarach pogranicza wielkopolsko--małopolsko-mazowiecko-śląskiego autorstwa Sławomira Gali (2008) odpy-tanego w 32 punktach-wsiach1 w miarę równomiernie rozmieszczonych na obszarze pogranicza małopolsko-mazowieckiego, tj. na obszarze zamkniętym schematyczną linią łączącą miasta Sierpc – Przasnysz – Ostrów Mazowiecka – Wysokie Mazowieckie – Siedlce – Lublin – Janów Lubelski – Sandomierz – Włoszczowa – Koniecpol – Piotrków Trybunalski – Gostynin.
Analiza zgromadzonego materiału pokazała, że nazwy określające czło-wieka: 1) wolno2 i 2) niedbale pracującego to derywaty oparte na podsta-wach czasownikowych znanych gwarom i polszczyźnie ogólnej, por. babrać
‘robić coś, pracować wolno, flegmatycznie; również źle, niedbale, licho’, dłu-bać ‘robić coś, pracować wolno, flegmatycznie’, gmerać się ‘jw.’, grzedłu-bać
1 Wykaz eksplorowanych wsi znajduje się na końcu tekstu.
2 Tu i dalej w artykule w punkcie 1) podaję materiał związany z nazwami człowieka wolno pracującego, w punkcie 2) pracującego niedbale.
się ‘jw.’, guzdrać się ‘jw.’ oraz paprać ‘robić coś, pracować źle, niedbale, licho’, partolić ‘jw.’, partaczyć ‘jw.’, jak i na podstawach tylko i wyłącznie o gwarowej proweniencji, por. czuchrać ‘robić coś, pracować wolno, flegma tycznie’, dudłać ‘jw.’, mamrać się ‘jw.’, ślamarzyć się ‘jw.’ oraz chechłać
‘robić coś, pracować źle, niedbale, licho’, dudrać ‘jw.’, madrować się ‘jw.’, mymłać ‘jw.’. Zdarzają się też takie podstawy, które są znane obu odmianom, tj. ogólnopolskiej i gwarowej, ale w obu mają różne znaczenia, por. gramolić się – ogpol. 1. pot. ‘niezgrabnie lub z trudnością wchodzić na coś’; 2. pot.
‘wolno lub z trudem wydostawać się z czegoś’ – a gwar. ‘robić coś, praco-wać wolno, flegmatycznie’ (w gwarach nieco większy zakres znaczeniowy);
memłać – ogpol. 1. pot. ‘żuć powoli, obracając pokarm językiem’, 2. pot.
‘brudzić i gnieść coś’ – a gw. memłać się ‘robić coś, pracować wolno, fleg matycznie’; spychać – ogpol. 1. ‘pchnięciem powodować zmianę położenia czegoś, pchając, zrzucać, zsuwać kogoś, coś w dół’, 2. ‘nacierając, zmuszać do wycofania się, ustąpienia’, 3. ‘pozbawiać kogoś, coś należnego znaczenia, odpowiedniej rangi’, 4. ‘obarczać kogoś własnymi obowiązkami’ – a gwar.
‘robić coś, pracować źle, niedbale, licho’.
Wszystkie przytoczone tu werbalne podstawy stały się fundamentem do utworzenia różnych derywatów, których pejoratywne zabarwienie wynika z ujemnego znaczenia leksykalnego owych podstaw, np. 1) babracz (19, G)3: babroc to rozbabro robote i ńe skuńcy na cas (19); dłubak (7): dubak to śe z robotu bee duba (7); dudłaj (2, 3): duda duda te sχody meśonc (2); gramoła (6, 12): gramoa śe gramoli, volno roi (6); guzdrała (3, 12, 16, 17, 19, 20, 22, 25, G, M): dla guzdrauf, co śe guzdraom, roboty ńi ma (25); por. też czuchraj (30), gmyrek (17, 19, 20, 23), grzebajło (22), mamraj (17, 20) oraz 2) chechłacz (13, M): tyn χeχoc tak χeχle i χeχle te snpoy (M);
madrak (4, 5): madrak madrue, roi byle ak (5); por. też dudra (24), mymłak (19), papruch (7), partak (1, 3–7, 9, 10, 19), partol (7, 10), spychała (2, 4).
Interesujący, jeśli chodzi o podstawę słowotwórczą jest na tle pozosta-łych derywatów formacja partacz. Mianowicie w jej przypadku mamy do czynienia z tzw. wielomotywacyjnością, gdzie informatorzy podali definicje parafrastyczne z dwoma różnymi podstawami werbalnymi, por. partacz I (1, 3–17, 19, 20, 22–25, G) od partaczyć: a co myśĺiće, ḿaem zapaćić tymu partačoi, co ḿi χaupe spartačy (25) obok partacz II (M) od partolić: par-toc partoĺi robote (M).
W tym miejscu należy wspomnieć o zjawisku oboczności leksykalnej pod-staw odrębnych etymologicznie, co potwierdzają przykłady nazw notowanych w jednym punkcie-wsi (za I. Jaros i J. Sierociukiem, za oboczne uznaję wyrazy motywujące derywaty o wspólnej wartości kategorialnej, tym samym znaczeniu
3 Cyfry lub litery w nawiasach wskazują na lokalizację przykładu.
realnym i należące do jednego typu słowotwórczego (Jaros 2005: 56; por.
też Sierociuk 1990: 169–181; 1996: 31–43), por. 1) dłub-alski || guzdr-alski (3), dłub-ek || gmyr-ek (17, 19, 23), dłub-ek || grzeb-ek (22, 25), grzeb-ała ||
guzdr-ała (19, G, M), dłub-ała || guzdr-ała (22) oraz 2) mymł-ak || papr-ak (19), part-ak || madr-ak (4, 5), papr-acz || part-acz (8, 10), dudł-acz || memł--acz (3), dudł-ak || guzdr-ak (4) Są też wsie, w których informatorzy podali więcej niż dwie oboczne podstawy słowotwórcze, por. 1) dłub-ek || gmyr-ek
|| grzeb-ek (20), dłub-ała || grzeb-ała || guzdr-ała (17, 20).
Najbardziej rozpowszechnione są formacje powstałe na bazie czasowników grzebać się, guzdrać się, dłubać oraz partaczyć. Sporadycznie notowane for-macje pochodzą od werbalnych podstaw: 1) gramolić się → gramoła (6, 12), mamrać się → mamrak (17, 20), memłać się → memłacz (3), ślamarzyć się
→ ślamazara (10) oraz 2) chechłać → chechłacz (13, M), dudrać → dudra (24), madrować się → madrak (4, 5), mymłać → mymłak (19).
Jeśli chodzi o zasięg geograficzny, to zwarte obszary tworzą derywaty od podstaw 1) dłubać, grzebać się, guzdrać się oraz 2) paprać i partaczyć. For-macje od trzech pierwszych verbum tworzą zwarte zasięgi w pasie od połu-dniowego zachodu do centrum. W punktach-wsiach leżących wzdłuż zachod-niej granicy eksplorowanego obszaru zanotowałam derywaty od czasownika paprać, zaś derywaty od partaczyć występują na prawie całym badanym tere-nie z wyjątkiem kilku punktów-wsi na południu i południowym wschodzie.
Omawiane derywaty to głównie formacje sufiksalne, utworzone za pomocą formantów:
-uch, np. 2) papruch (7);
-acz, np. 1) babracz (19, G), dłubacz (14), dudłacz (2, 3, 13): dudac ćoŋgle coś duda a roboty tyiń ńe idać (2), memłacz (3): memač śe memle pšy roboće (3) oraz
2) chechłacz (13, M): χeχac kazdom robote χeχle (13), papracz (8, 10): paprač spapra robote i pošet (8), partacz I (1, 3–17, 19, 20, 22–25, G): partac tak partacy fšystko (6), partacz II (M);
-aj: 1) czuchraj (30), dudłaj (2, 3), guzdraj (19), mamraj (17, 20) oraz 2) spychaj (20);
-ak: 1) dłubak (7), dudłak (4), grzebak (10, 17, 19, 20, 25), guzdrak (4, 16) oraz
2) madrak (4, 5), mymłak (19), paprak (1, 7, 13, 14, 16, 19, 20, 22, 25, 28, M): paprak to veźńe tańi, ale papše robote (7); tai paprok, ńedbaluχ, a ńe master, čego śe ńe dotχńe to spapše (14); ńe eš tego paproka, bo ći spapše robote (19), partak (1, 3–7, 9, 10, 19);
-ek: 1) dłubek (7, 13, 16, 17, 19, 20, 22, 23, 25, 28): tyiń dubo pšy traχtože tyn dubek (19), gmyrek (17, 19, 20, 23), grzebek (20, 22, 25): co to za gžebek? Ile śe mozno s tym gžebać? (20); tai gžebek
byle ak roi, co ta ńe uḿi (25); gžebek gžebe i gžebe i to mu ńic s tego ńe vyχoi (25);
-alski: 1) dłubalski (3), guzdralski (3);
-ała: 1) babrała (2, 10): ńikt go ńe χce do roboty, bo z ńego est babraa (10), dłubała (17, 20, 22): dubaa to ńe roi, a tak due (20), grzebała (17, 19, 20, G, M): gžebaa straśńe śe gžee ak coś roi (17), guzdrała (3, 12, 16, 17, 19, 20, 22, 25, G, M): ńe i do tego guzdray bo śe bee rok s tym guzdro (19) oraz 2) spychała (2, 4);
-ajło: 1) grzebajło (22): gžebao śe gžee ak coś roi (22);
-uła: 1) grzebuła (14, 16): oͧn ńi uḿa śe uinońć šypko z robotom, tai gžebua by (14);
-ułka: 1) grzebułka (8);
-nik: 2) partolnik (15): vźon tego partolńika i mu partoĺi (15);
-oń: 1) guzdroń (17, 20): ty guzdrońu, co śe gužǯžeš? (17);
-ara: 1) ślamazara (10): tyn ślamazara to śe dopero ślamaže z roboto (10);
-arz: 2) parciarz (3).
Zdarzały się też formacje paradygmatyczne na -a: guzdra (30), gramoła (6, 12): gramoa taka, gramoli śe tak (12) oraz dudra (24) i partoła (6, 9).
Jeden derywat, tj. partol (7, 10) powstał w wyniku derywacji ujemnej od partolić.
Najbardziej produktywne okazały się formanty: -ak (notowany głównie na północy i wschodzie badanego obszaru), -acz (na całym obszarze z wyjątkiem południa i południowego wschodu), -ała (głównie w pasie od południowego zachodu ku centrum), -aj (na północy i w centrum) oraz -a (na wschodzie eksplorowanego obszaru). Rzadkie są natomiast: -uch, -nik, -ajło, -uła, -ułka, -oń, -ara, -arz.
Wszystkie wymienione formanty tworzące nazwy człowieka wolno i nie-dbale wykonującego jakąś pracę to sufiksy, które obok funkcji kategorialnej wskazują na negatywny, lekceważący, często pogardliwy stosunek mówiącego do desygnatu (por. Doroszewski 1928: 214, 218–219; Satkiewicz 1969: 23;
Sławski 1974: 103–105, 133; Sławski 1976: 21; Kowalska 1979: 72, 73; Gala 1993: 79; Waszakowa 1994: 54 itd.). W gwarach bowiem często zaznacza się dwufunkcyjność niektórych formantów polegająca na ich funkcjonowa-niu w dwu płaszczyznach: semantycznej (kategorialnej) i stylistycznej (eks-presywnej).
Mówiąc o zróżnicowaniu słowotwórczym nie sposób nie wspomnieć o zja-wisku wariantywności słowotwórczej, z którym spotkać się można często na eksplorowanym terenie, co potwierdzają zanotowane przeze mnie szeregi:
1) babr-acz (19, G) – babra-ała (2, 10);
dłub-acz (14) – dłub-ak (7) – dłub-alski (3) – dlub-ała (17, 20, 22) – dłub-ek (7, 13, 16, 17, 19, 20, 22, 23, 25, 28); dudł-acz (2, 3, 13) – dudł-aj (2, 3) – dudł-ak (4);
grzeb-ajło (22) – grzeb-ak (10, 17, 19, 20, 25) – grzeb-ała (17, 19, 20, G, M) – grzeb-ek (20, 22, 25) – grzeb-uła (14, 16) – grzeb-ułka (8);
a (30) – aj (19) – ak (4, 16) – alski (3) – guzdr--ała (3, 12, 16, 17, 19, 20, 22, 25, G, M) – guzdr-oń (17, 20) oraz 2) papr-acz (8, 10) – papr-ak (1, 7, 13, 14, 16, 19, 20, 22, 25, 28, M) –
papr-uch (7);
part-acz I (1, 3–17, 19, 20, 22–25, G) – part-ak (1, 3–7, 9, 10, 19); parta--acz II (M) – partol-ø (7, 10) – partol-nik (15) – partoł-a (6, 9);
spych-aj (20) – spych-ała (2, 4).
Wariantywność, jak widać, dotyczy nie tylko całego obszaru, ale bardzo często jednego punktu-wsi. Na 32 eksplorowane punkty-wsie aż w 15 zano-towałam formy wariantywne, por. przykładowe:
1) dłubak || dłubek (7), dłubała || dłubek (17), dudłacz || dudłaj (2), guz-draj || guzdrała (19), guzdrała || guzdroń (20) oraz
2) partacz I || partak (10), a w punkcie-wsi 20 nawet grzebak || grzebała
|| grzebek.
Podsumowując: Przyglądając się leksyce gwarowej, poza faktem, że wszyst-kie gwary charakteryzują się ogromnym bogactwem form gramatycznych i wyrazów, nieograniczonymi możliwościami obocznego ich występowania, a największa wariantywność cechuje m.in. słownictwo, można zauważyć, że
podstawową kategorią pojęciową wiejskiego obszaru językowo-kulturowego, warto-ścią szczególnie mocno podtrzymywaną i eksponowaną przez społeczność wiejską, jest antropocentryzm, stawiający człowieka w centrum opisywanej rzeczywistości i orientujący tę rzeczywistość na człowieka (Kurek 2004: 250).
Spostrzeżenie to znajduje potwierdzenie w zaprezentowanym materiale.
Zebrany materiał potwierdza również, że „Wyraz ma nie tylko znacze-nie, tzn. nazywamy nim przedmiot myśli, ale może on także ujawniać naszą postawę uczuciową względem czegoś nazywanego” (Klemensiewicz 1986:
48) oraz to, że „z warstwy ekspresywnej słownictwa gwarowego wyłania się […] obraz określonych postaw społecznych, zamknięty w zawartych w tym słownictwie konotacjach” (Popowska-Taborska 1998: 257).
Gwarom właściwa jest większa skłonność do tworzenia form nacechowa-nych ekspresywnie, mają liczniejszy zasób wyrazów podstawowych i forman-tów, wykorzystywanych w tym celu. Znakomitym środkiem sygnalizowania negatywnej oceny są wyrazy motywowane, ponieważ do degradacji przed-miotu wypowiedzi można wyzyskać dodatkowe cechy znaczeniowe ukryte jak gdyby w ich strukturze. Walor emocjonalny nadają wyrazom zarówno podstawy, jak i charakterystyczne formanty.
Wśród omawianych formacji pejoratywnych można zgodnie z podziałem Stanisława Grabiasa (1978) wyodrębnić:
1) formacje będące wynikiem kojarzenia ujemnie wartościującej podstawy i emocjonalnie neutralnego formantu, por.: dudł-aj, dłub-ek, partol-nik;
2) formacje będące wynikiem kojarzenia ujemnie wartościującej podstawy i ujemnie nacechowanego formantu, por.: babr-acz, grzeb-ajło, guzdr-ała.
WYKAZ EKSPLOROWANYCH WSI4
1 – Stopin, gm. Rościszewo, pow. Sierpc, woj. mazowieckie; 2 – Długołęka Wielka, gm. Opinogóra, pow. Ciechanów, woj. mazowieckie; 3 – Trynosy, gm. Wąsewo, pow. Ostrów Mazowiecka, woj. mazowieckie; 4 – Niedarzyn, gm. Raciąż, pow. Płońsk, woj. mazowieckie; 5 – Psary, gm. Obryte, pow.
Pułtusk, woj. mazowieckie; 6 – Kamionka Nadbużna, gm. Nur, pow. Ostrów Mazowiecka, woj. mazowieckie; 7 – Czermno, gm. Gąbin, pow. Płock, woj.
mazowieckie; 8 – Janowo, gm. Zakroczym, pow. Nowy Dwór Mazowiecki, woj. mazowieckie; 9 – Urle, gm. Jadów, pow. Wołomin, woj. mazowieckie;
10 – Witkowice, gm. Młodzieszyn, pow. Sochaczew, woj. mazowieckie;
11 – Hipolitów, gm. Halinów, pow. Mińsk Mazowiecki, woj. mazowieckie;
12 – Krześlin, gm. Suchożebry, pow. Siedlce, woj. mazowieckie; 13 – Czato-lin, gm. Łyszkowice, pow. Łowicz, woj. łódzkie; 14 – Żelechów, gm. Żabia Wola, pow. Grodzisk Mazowiecki, woj. mazowieckie; 15 – Wielgolas, gm.
Latowicz, pow. Mińsk Mazowiecki, woj. mazowieckie; 16 – Kaliszki, gm.
Rawa Mazowiecka, pow. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie; 17 – Nowa Wola, gm. Grabów n. Pilicą, pow. Kozienice, woj. mazowieckie; 18 – Krzywda, gm.
Wojcieszków, pow. Łuków, woj. lubelskie; 19 – Wiaderno, gm. Tomaszów Mazowiecki, pow. Tomaszów Mazowiecki, woj. łódzkie; 20 – Długie, gm.
Potworów, pow. Przysucha, woj. mazowieckie; 21 – Bąkowiec, gm. Siecie-chów, pow. Kozienice, woj. mazowieckie; 22 – Nieświń, gm. Końskie, pow.
Końskie, woj. świętokrzyskie; 23 – Piłatka, gm. Iłża, pow. Radom, woj.
mazowieckie; 24 – Ignaców, gm. Wojciechów, pow. Lublin, woj. lubelskie;
25 – Zagórze, gm. Wielgomłyny, pow. Radomsko, woj. łódzkie; 26 – Mostki, gm. Suchedniów, pow. Skarżysko-Kamienna, woj. świętokrzyskie; 27 – Sule-jów, gm. Tarłów, pow. Opatów, woj. świętokrzyskie; 28 – Żarczyce, gm.
Małogoszcz, pow. Jędrzejów, woj. świętokrzyskie; 29 – Gierczyce, gm. Opa-tów, pow. OpaOpa-tów, woj. świętokrzyskie; 30 – Branew, gm. Godziszów, pow.
4 Punkty 1–30 wyznaczone są analogicznie jak siatka punktów do badań nad AGP. Poza punktami podstawowymi eksplorację przeprowadzono też w punktach dodatkowych, które oznaczono wielkimi literami.
Janów Lubelski, woj. lubelskie; G – Gzów, gm. Słupia, pow. Skierniewice, woj. łódzkie; M – Mastki, gm. Chąśno, pow. Łowicz, woj. łódzkie.
BIBLIOGRAFIA
Doroszewski Witold, 1928, Monografie słowotwórcze. I. Formacje z podstawowym -k- w czę-ści sufiksalne , „Prace Filologiczne”, t. 13, Warszawa, s. 1–261.
Gala Sławomir, 1993, Apelatywno-antroponimiczne struktury z sufiksem -ajło, „Acta Univer-sitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, z. 27, Łódź, s. 77–85.
Gala Sławomir, 2008, Kwestionariusz do badań słowotwórstwa i słownictwa w gwarach po-granicza wielkopolsko-małopolsko-mazowiecko-śląskiego, Łódź.
Grabias Stanisław, 1978, Derywacja a ekspresja, [w:] Teresa Skubalanka (red.), Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Księga referatów konferencji poświęconej składni i me-todologii badań języka mówionego (Lublin 6–9 X 1975), Wrocław, s. 89–102.
Grabias Stanisław, 1981, O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin.
Jaros Irena, 2005, Udział obocznych podstaw słowotwórczych w tworzeniu nazw środków czyn-ności w gwarach łęczycko-sieradzkich, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towa-rzystwa Naukowego”, t. 50, cz.1, Łódź, s. 55–64.
Klemensiewicz Zenon, 1986, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, Warsza-Kowalska Anna, 1979, Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik, wa.
t. II, Wrocław.
Kurek Halina, 2004, Gwara – wartość podstawowa wiejskiego obszaru językowo-kulturowego,
„Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 49, Łódź, s. 247–
Popowska-Taborska Hanna, 1998, O pewnych nie w pełni postrzeganych możliwościach ba-255.
dania dialektalnej leksyki, [w:] Sławomir Gala (red.), Teoretyczne, badawcze i dydaktycz-ne założenia dialektologii, Łódź, s. 253–257.
Satkiewicz Halina, 1969, Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka polskiego, Warszawa.
Sierociuk Jerzy, 1990, Oboczność podstaw słowotwórczych i poświadczenia negatywne w ba-daniach słowotwórstwa gwarowego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzy-stwa Naukowego”, t. 36, Łódź, s. 169–181.
Sierociuk Jerzy, 1996, Budowa wybranych formacji rzeczownikowych – szczególnie nazw miejsc – w gwarach między Wisłą a Wieprzem, Lublin.
Sławski Franciszek (red.), 1974, 1976, Słownik prasłowiański, t. I: A–B, t. II: C–D, Wrocław.
Waszakowa Krystyna, 1994, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne obce, Warszawa.
LEXICAL AND DERIVATIONAL DIVERSIFICATION OF THE NAMES REFERRING TO A PERSON WORKING SLOWLY AND NEGLIGENTLY IN THE LESSER POLAND – MAZOVIA BORDER AREA DIALECTS
Dialects, which constitute one of the most representative varieties of the spoken Polish lan-guage, prove to be an especially fruitful area for the research on expressive vocabulary. This is so because, on the one hand, they contain a higher diversity of linguistic means used for the creation of expressive names in comparison to the literary language, and, on the other hand, they have a quantitative advantage over general Polish with respect to expressive for-mations.
Names referring to humans provide an exceptionally rich material, as they are emotionally charged, negatively in the majority of cases. This is due to the fact that the expression of feelings and judgments belongs to the area of language behaviours that manifest themselves in spontaneous, direct human contact. Human behaviour is subject to a determined set of values developed in a specific environment, and in rural settings, where people are closely familiar with one another, this value assessment is more apparent.
This article presents the richness of the names referring to a person working slowly and negligently. Derivatives recorded during the field exploration of the Lesser Poland – Mazovia border area display diversification both lexically, e.g., babracz, dudra, fuszer, dłubacz, dudłacz, memłacz, mymłak, and derivationally, e.g., dłubacz, dłubak, dłubalski, dłubała, dłubek.
The purpose of this article is to show the formal exponential values behind the pejorative expressions as well as the semantic elements forming their expressive (pejorative) value, which are found in their formative bases.