ratowniczymi podczas
gaszenia pożarów lasów
Wyróżniamy następujące metody działań gaśniczych podczas pożarów lasów [34]:
1) tłumienie pożaru za pomocą tłumicy lub gałęzi poprzez zbijanie płomieni z jednoczesnym zagarnianiem palących się materiałów do środka pożaru (stosować podczas pożarów pokrywy gleby jako metodę uzupełniającą); 2) tłumienie pożaru – zasypywanie ziemią (glebą mineralną, ale nie torfową)
strefy spalania pokrywy dna lasu oraz bezpośrednio przed linią obwodu po-żaru (stosować podczas pożarów pokrywy gleby jako metodę uzupełniającą); 3) wyorywanie pasa zaporowego (tzw. przerwy ogniowej) poprzez mineraliza-cję gleby jak najbliżej linii obwodu pożaru; wyorany pas powinien stanowić dodatkową drogę komunikacyjną dla zastępów gaśniczych (stosować pod-czas pożarów pokrywy gleby, płytkich pożarów murszowych i do zabezpie-czania pożarzysk);
4) wypalanie, czyli kontrolowane spalanie pasa pokrywy gleby od obrzeża wy-konanej linii zaporowej (zmineralizowanej lub zwilżonej) albo od obrzeża
drogi lub cieku wodnego, głównie przed frontem pożaru oraz po zlokalizo-waniu pożaru przed całym jego obwodem w celu prostowania linii pożarzy-ska (stosować podczas dużych pożarów pokrywy gleby i pożarów całkowite-go drzewostanu); wypalanie jako metoda gaszenia pożarów lasów jest często mylone z metodą przeciwognia; wypalanie podczas pożaru pokrywy gleby stosować w odległości ok. 100 m przed jego frontem, a w przypadku pożaru całkowitego drzewostanu w odległości ok. 300–400 m;
5) przeciwogień jako metoda gaszenia pożaru lasu głównie na froncie pożaru całkowitego drzewostanu wymaga wykonania dość szerokiej linii zaporowej ze zmineralizowaną bruzdą, na środku której należy zgromadzić znaczną ilość materiału palnego, który podpalony w odległości ok. 100–200 m przed zbliżającym się frontem pożaru, wytworzy intensywne spalanie w bardzo krótkim czasie; przeciwogień wymaga wiedzy i doświadczenia w jego stoso-waniu, dlatego nie zaleca się go stosować;
6) gaszenie wodą stosować w natarciu lub obronie głównie w postaci kropli-stych (częściej rozpylonych, rzadziej mgłowych) strug gaśniczych; zwarte strugi gaśnicze stosować tylko w przypadku konieczności podawania wody na dalszą odległość do miejsc intensywnego spalania, w szczególności pod-czas pożarów całkowitych drzewostanu (gaszenie wodą stosować podpod-czas każdego rodzaju pożarów lasów i do zabezpieczania pożarzysk);
7) gaszenie środkami chemicznymi:
a) pianą ciężką podczas każdego rodzaju pożarów lasów i rzadziej do za-bezpieczania pożarzysk, w szczególności podczas pożarów całkowitych drzewostanu, np. młodników na froncie pożaru;
b) pianą średnią podczas pożarów bardzo palnej pokrywy gleby, np. wyso-kich traw, wrzosy, upraw) ze względu na większą wydajność objętościo-wą przy małej liczbie sił ratowniczych i ze względu na wydłużony czas wykraplania;
c) pianą mokrą lub suchą z użyciem CAFS18;
d) hydrożelem (wodą z zagęszczaczem) podczas każdego rodzaju pożarów lasów i do zabezpieczania pożarzysk ze względu na dobrą przyczepność i długotrwałą skuteczność, w szczególności do ochrony cennych obiek-tów znajdujących się w strefi e pożaru.
18 CAFS – system wytwarzania piany przy pomocy sprężonego powietrza (z ang. Compressed Air Foam System).
Gaszenie pożarów pokrywy gleby wodą w obronie wymaga podania około 5 dm3/m2, zaś podczas pożarów całkowitego drzewostanu dwa razy więcej (oko-ło 10 dm3/m2). Podczas występowania wysokiej temperatury powietrza i nasło-necznieniu pokrywy gleby, nawilżenie 1 m2 powierzchni gleby kilku decymetra-mi wody powoduje, że w takim decymetra-miejscu po około 30 decymetra-min wilgotność pokrywy gleby wraca do stanu początkowego, sprzed podania wody (część wody wsiąknie w glebę a reszta wyparuje).
Gaszenie pożarów pokrywy gleby pianą w obronie wymaga podania około 2 dm3 wodnego roztworu środka pianotwórczego na 1 m2 powierzchni gleby, zaś podczas pożarów całkowitego drzewostanu dwa razy więcej (około 4 dm3/m2). Gaszenie pożarów pokrywy gleby pianą w natarciu wymaga podania około 3 dm3
wodnego roztworu środka pianotwórczego na 1 m2 powierzchni gleby, zaś pod-czas pożarów całkowitego drzewostanu dwa razy więcej (około 6 dm3/m2).
Wyróżniamy następujące warianty działań gaśniczych podczas pożarów lasów 1) gaszenie frontalne pożaru [z frontu (czoła) pożaru],
2) gaszenie oskrzydlające pożaru [z boków (skrzydeł) pożaru], 3) gaszenie z tyłu pożaru,
4) gaszenie okrążające pożar (na całej linii rozprzestrzenia się pożaru).
Gaszenie z frontu rozpoczyna się na głównym kierunku rozprzestrzeniania się pożaru, a następnie siły i środki gaśnicze przesuwają się po obu bokach pożaru w kierunku jego tyłu. Gaszenie frontalne jest najefektywniejszym rodzajem dzia-łań gaśniczych, gdyż ma na celu zatrzymanie pożaru na kierunku jego najszybsze-go rozprzestrzeniania się. Wariant gaszenia pożaru z frontu, może być stosowany przy wszystkich rodzajach pożarów o ile prędkość frontu pożaru, intensywność spalania, panujące temperatury, zadymienie oraz ewentualne przerzuty ognia nie powodują sytuacji niebezpiecznych i zagrażających życiu ludzi biorących udział w akcji gaśniczej.
W sytuacji, gdy atak frontalny nie może być wykonany z przyczyn poda-nych wyżej, akcję gaśniczą rozpoczyna się na bokach pożaru, kierując się do czoła i tyłu pożaru, o ile jest wystarczająca liczba sił i środków gaśniczych. Tłumie-nie ognia na skrzydłach pożaru powoduje stopniowe zmTłumie-niejszaTłumie-nie się długości strefy objętej spalaniem, przez co następuje obniżenie się intensywności pożaru i jego prędkości rozprzestrzeniania się na froncie. Pozwala to na bezpieczne skie-rowanie sił i środków gaśniczych na front pożaru i jego skuteczne zatrzymanie. Gaszenie z boku może być stosowane również, gdy front pożaru dochodzi do na-turalnych przeszkód stanowiących skuteczne zabezpieczenie przed dalszym jego rozprzestrzenianiem.
Wariant gaszenia z tyłu pożaru stosuje się, gdy dwa wcześniej wymienione wa-rianty nie mogą być zastosowane, np. ze względu na zmianę kierunku i wzrostu prędkości wiatru. Dotyczy to przede wszystkim pożarów o bardzo dużej intensyw-ności spalania, kiedy atak frontalny i z boków jest niebezpieczny i nie gwarantuje skuteczności działania. W takiej sytuacji siły i środki gaśnicze rozpoczynają likwi-dację spalania na tyle pożaru posuwając się wzdłuż boków w kierunku jego frontu. Ten sposób prowadzenia działań gaśniczych daje powolne rezultaty.
Gaszenie okrążające pożar (na całej linii rozprzestrzeniania się pożaru – oto-czenie, na całym obwodzie pożaru) rozpoczyna się na całej linii obwodu pożaru pod warunkiem, że liczba sił i środków gaśniczych jest wystarczająca. Wariant taki może być zastosowany przy pożarach o małych powierzchniach.
Wyróżniamy następujące formy działań gaśniczych podczas pożarów lasów: 1) natarcie;
2) obrona (bliższa lub dalsza zwana osłoną); 3) połączone działanie obrony i natarcia.
Natarcie to podstawowa forma działania sił gaśniczych podczas pożarów la-sów polegająca na bezpośrednim oddziaływaniu sił i środków gaśniczych (po-daniu środków gaśniczych) na ogień przy dostatecznym potencjale gaśniczym, zmierzające do całkowitego przerwania procesu spalania.
Obrona to zachowawcza forma działania sił gaśniczych podczas pożarów la-sów polegająca na oddziaływaniu sił i środków gaśniczych na obiekty i tereny za-grożone pożarem w postaci podawania środków gaśniczych bezpośrednio na te obiekty lub tworzeniu pasa izolacyjnego (zaporowego) w pewnej odległości przed linią rozprzestrzeniającego się ognia. Obronę wykonuje się wtedy, gdy potencjał gaśniczy zgromadzony na terenie działań jest niewystarczający do przeprowadze-nia skutecznego natarcia. W stosunku do obiektów lub terenu zagrożonych bez-pośrednio, a więc znajdujących w bliskim sąsiedztwie pożaru stosuje się tzw.
obro-nę bliższą celem niedopuszczenia do rozprzestrzeniania się pożaru. W przypadku
pożarów lasów obrona bliższa polega na położeniu środka gaśniczego w postaci pasa izolacyjnego (zaporowego) w odległości od kilkunastu do kilkudziesięciu me-trów przed linią rozprzestrzeniającej się linii ognia. W stosunku do obiektów lub terenu zagrożonych pośrednio np. na skutek przerzutów ogni lotnych na znaczne odległości zagrażających tym obiektom lub terenowi położonych w dalszym są-siedztwie (w znacznych odległościach) od pożaru, wówczas stosuje się tzw. obronę
dalszą celem niedopuszczenia do powstania nowych ognisk pożaru w znacznych
odległościach od pożaru głównego. Obronę dalszą bardzo często nazywa się osłoną. W przypadku pożarów lasów osłona polega na położeniu środka gaśniczego w
po-staci pasa izolacyjnego (zaporowego) lub wyorania przerwy ogniowej albo wycięcia pasa drzewostanu o szerokości od kilkunastu do nawet 200 m w znacznej odległo-ści (kilkaset metrów lub nawet kilometra) przed frontem lub bokiem pożaru.
Działania połączone polegają na stosowaniu natarcia i obrony lub łączeniu obrony bliższej i dalszej albo wszystkich działań jednocześnie na wyznaczonych OAR na froncie pożaru lub jego bokach przy niewystarczającym do natarcia po-tencjale gaśniczym. Celem stosowania działań połączonych jest zmniejszenie szybkości rozprzestrzeniania się pożaru i obrona obiektów oraz terenów położo-nych bezpośrednio przy linii ognia.
Rozkazy przekazywane przez KDR dowódcom pododdziałów ratowniczych (do kompanii ratowniczej włącznie) lub dowódcy oddziału ratowniczego (bata-lionu ratowniczego) powinny zawierać m.in. metody działań gaśniczych podczas pożaru lasu.
Rozkaz to polecenie określonego działania lub zaniechania działania wydane służbowo funkcjonariuszowi przez przełożonego lub uprawnionego funkcjonariusza starszego stopniem. Egzekwowanie rozkazu to proces podjęcia decyzji przez prze-łożonego wyższego stopniem, przekazanie jej podwładnym i kontrola jej realizacji.
Organizowanie działań gaśniczych w zakresie gaszenia pożarów lasów obejmu-je planowanie, organizowanie i realizację działań gaśniczych niezbędnych do uga-szenia pożaru lasu, a także do zmniejuga-szenia lub likwidacji zagrożenia pożarowego.
Podczas gaszenia pożarów lasów bardzo ważną rolę odgrywa współdziałanie jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział we wspólnych działaniach gaśniczych. Współdziałanie takich jednostek organizuje KDR i polega ono na [20]: 1) wzajemnej pomocy w celu zachowania ciągłości i skuteczności procedur
ra-towniczych;
2) powiadamianiu o występujących zagrożeniach oraz zastosowanych i wy-maganych środkach ochrony osobistej ratowników i zabezpieczeniu terenu działań ratowniczych;
3) informowaniu o stosowanych technikach ratowania życia, zdrowia, środowi-ska i mienia oraz sposobach ewakuacji poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt ze strefy zagrożenia;
4) wzajemnym wsparciu logistycznym prowadzonych działań ratowniczych; 5) zapewnieniu łączności i ciągłości wymiany informacji z powiatowym
(miej-skim) stanowiskiem.
Zasady kierowania działaniem ratowniczym na terenie wojskowym z udzia-łem wojskowych straży pożarnych określa wojskowa ochrona przeciwpożarowa we własnych planach działań ratowniczych. KDR jest przedstawiciel WOP. Jeżeli
w planach działań ratowniczych przewiduje się udział innych jednostek, to plany te powinny być uzgodnione z komendantem powiatowym (miejskim) PSP.
Działania gaśnicze podczas pożarów lasów obejmują w szczególności [23]: 1) rozpoznanie i identyfi kację zagrożenia;
2) zabezpieczenie strefy działań gaśniczych, w tym wyznaczenie i oznakowanie strefy zagrożenia;
3) likwidację czynników mogących obniżyć bezpieczeństwo zagrożonego tere-nu leśnego oraz bezpieczeństwo strażaków;
4) priorytetowe wykonanie czynności umożliwiających:
a) dotarcie do zagrożonych lub poszkodowanych osób przez pożar lasu, wraz z udzieleniem im kwalifi kowanej pierwszej pomocy i ewakuację poza strefę zagrożenia,
b) przygotowanie dróg ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz strażaków otoczonych przez pożar lasu,
c) zapewnienie bezpieczeństwa zagrożonym lub poszkodowanym osobom oraz strażakom;
5) ewakuację i ratowanie osób, a następnie zwierząt oraz ratowanie środowiska i mienia przed skutkami pożaru lasu;
6) ocenę rozmiarów zagrożenia pożarowego i prognozowanie jego rozprze-strzeniania;
7) dostosowanie sprzętu i pojazdów pożarniczych oraz technik i środków ga-śniczych, a także innych środków ratowniczych do rodzaju, skali i miejsca pożaru lasu;
8) likwidację, ograniczenie lub zwiększenie strefy zagrożenia; 9) uruchamianie dodatkowych sił ratowniczych podmiotów KSRG.
Działania gaśnicze podczas pożarów lasów w ramach KSRG są prowadzone [23]: 1) siłami i środkami podmiotów KSRG właściwymi ze względu na miejsce
po-wstania pożaru lasu;
2) pododdziałami lub oddziałami odwodów operacyjnych na obszarze woje-wództwa lub centralnego odwodu operacyjnego.
Z uwagi na manewrowość i współdziałanie najważniejszym pododdziałem podczas pożaru lasu jest pluton gaśniczy.
Rozpoznanie jest elementem procesu podjęcia decyzji przez KDR i obejmuje ocenę sytuacji i możliwości mające na celu oszacowanie sił niezbędnych do szyb-kiego, sprawnego, skutecznego i bezpiecznego ugaszenia pożaru. Rozpoznanie to celowo zorganizowane i kontynuowane przez cały czas trwania akcji ratowniczej działanie prowadzące do uzyskania jak najwięcej informacji dotyczących sytuacji
zdarzenia. Dobrze przeprowadzone rozpoznanie ma decydujący wpływ na po-wodzenie całej akcji ratowniczej. W zestawie rozpoznania podczas pożaru lasu można wyodrębnić cztery podstawowe grupy informacji:
1) o zaistniałym pożarze lasu,
2) o prognozowaniu rozprzestrzeniania się pożaru lasu,
3) o siłach ratowniczych i siłach wsparcia działań ratowniczych,
4) o operacyjno-technicznych elementach przygotowania terenu leśnego do prowadzenia działań gaśniczych podczas pożaru lasu.
Pakiet informacji o zaistniałym pożarze lasu ma istotne znaczenie jeszcze przed dojazdem na miejsce pożaru lasu. W tej grupie informacji powinna znaleźć się odpowiedź na następujące pytania:
1) w lasach którego kompleksu leśnego powstał pożar?
2) w którym oddziale leśnym danego kompleksu leśnego powstał pożar (jeżeli jest to możliwe należy również podać pododdział leśny w danym oddziale leśnym)? 3) jakimi drogami dojechać do pożaru lasu?
4) jaki jest rodzaj pożaru lasu ze względu na tzw. „piętro spalania” (podpo-wierzchniowy, pokrywy gleby, całkowity drzewostanu czy pojedynczego drzewa)?
5) jaki jest pożar lasu ze względu na ukształtowanie terenu (horyzontalny na ni-zinach i równinach, czy wstępujący lub zstępujący na terenach podgórskich i górskich)?
6) ile wynosi powierzchnia leśna (w ha) objęta spalaniem w chwili zgłoszenia pożaru?
7) w którym kierunku rozprzestrzenia się front (czoło) pożaru (na oddziały le-śne o jakich numerach – odczytywanie numerów oddziałów leśnych za po-mocą słupów oddziałowych)?
Pakiet informacji o prognozowaniu rozprzestrzeniania się pożaru lasu jest bardzo istotny po dojeździe na miejsce pożaru lasu. W tej grupie informacji po-winna znaleźć się odpowiedź na następujące pytania:
1) czy płomienie lub zadymienie pochodzące od pożaru lasu bezpośrednio zagra-żają osobom przebywającym w obiektach (np. w zakładach pracy, w magazy-nach, w obiektach użyteczności publicznej, na parkingach leśnych, w osadach, na wieżach obserwacyjnych – czy występuje konieczność ewakuacji) położo-nych w lasach kompleksu leśnego lub w jego sąsiedztwie lub też osobom po-dróżującym drogą lub linią kolejową przebiegającą przez dany kompleks leśny (czy występuje konieczność wstrzymania ruchu w komunikacji lądowej)? 2) jaki jest kierunek i prędkość wiatru?
3) czy powstają tzw. „ognie lotne”, a jeśli tak, to na jaką odległość następuje ich przerzut wymuszający zastosowanie obrony dalszej, czyli osłony?
4) jaki rodzaj powierzchni sąsiaduje z linią obwodu pożaru (jaki rodzaj drzewo-stanu, w jakim wieku i w jakim stopniu zwarcia lub inna powierzchnia) i na jakim kierunku jego rozprzestrzeniania?
5) czy linia obwodu pożaru napotka na danym kierunku rozprzestrzeniania przeszkody naturalne zatrzymujące lub znacznie ograniczające rozprzestrze-nianie pożaru, a jeśli tak to jakie (np. rzekę, jezioro) lub sztuczne (np. drogę, linię kolejową) i na jakiej długości?
6) czy w danym kompleksie leśnym znajdują się miejsca lub obiekty szczegól-nie zagrożone i szczegól-niebezpieczne (np. stacje paliw, ropociągi, gazociągi, miejsca składowania lub zalegania materiałów niebezpiecznych), a jeśli tak, to gdzie? 7) jakie ukształtowanie terenu sąsiaduje z powierzchnią objętą spalaniem (teren
równinny czy z wzniesieniami lub przeszkodami utrudniającymi prowadze-nie działań gaśniczych)?
8) jaka jest prognoza meteorologiczna na kolejną godzinę, w szczególności kie-runek i prędkość wiatru?
Pakiet informacji o siłach ratowniczych jest również bardzo ważny po dojeź-dzie na miejsce pożaru lasu. W tej grupie informacji powinna znaleźć się odpo-wiedź na następujące pytania:
1) ilu ratowników i ile pojazdów gaśniczych z jednostek ochrony przeciwpoża-rowej jest na miejscu pożaru?
2) jakie siły z podmiotów innych niż jednostki ochrony przeciwpożarowej są na miejscu pożaru i w jakiej liczbie?
3) czy intensywność, charakter spalania i kierunek rozprzestrzeniania się poża-ru wymusza zadysponowanie kolejnych sił ratowniczych i innych sił wspar-cia działań gaśniczych na miejsce pożaru?
4) czy wielkość sił ratowniczych, powierzchnia pożaru oraz prędkość jego roz-przestrzeniania się pozwala na utworzenie odwodu taktycznego?
5) ile wody i środka pianotwórczego jest zgromadzonych łącznie w zbiornikach pojazdów gaśniczych na miejscu pożaru?
6) jaki rodzaj napędu posiadają pojazdy gaśnicze?
7) na ilu i gdzie utworzonych OAR będą prowadzone działania gaśnicze? 8) czy w każdym pojeździe gaśniczym i operacyjnym znajduje się mapa z
nu-merami oddziałów leśnych danego kompleksu leśnego?
Pakiet informacji o operacyjno-technicznych elementach przygotowania te-renu leśnego do prowadzenia działań gaśniczych podczas pożaru lasu jest także
bardzo ważny po dojeździe na miejsce pożaru lasu. W tej grupie informacji po-winna znaleźć się odpowiedź na następujące pytania:
1) w których oddziałach leśnych danego kompleksu leśnego znajdują się prze-ciwpożarowe stanowiska czerpania wody przy podstawowych źródłach wody do celów przeciwpożarowych (w jakiej odległości od linii obwodu pożaru)?
2) jakie inne dodatkowe źródła wody znajdują się w lasach danego kompleksu leśnego lub w ich sąsiedztwie w odległości do około 1,5 km od ich granic? 3) jakim sposobem będzie dostarczana woda na odcinki gaśnicze i z których
przeciwpożarowych stanowisk czerpania wody?
4) przez które lub pomiędzy którymi oddziałami leśnymi przebiegają dojazdy pożarowe lub inne drogi leśne?
5) które dojazdy pożarowe lub inne drogi leśne będą stanowiły drogi dojazdu do poszczególnych OAR, a które drogi odwrotu?
6) jakie metody i formy działań gaśniczych zostaną zastosowane na poszczegól-nych odcinkach gaśniczych?
7) gdzie znajduje się najbliższa leśna baza lotnicza i jakie jest jej wyposażenie w statki powietrzne?
8) czy istnieje możliwość prowadzenia rozpoznania z wykorzystaniem statku powietrznego w przypadku wielkopowierzchniowego pożaru lasu, kiedy spalaniem objętych jest co najmniej kilka oddziałów leśnych?
9) gdzie znajdują się lądowiska operacyjne dla samolotów lub śmigłowców w pobliżu danego kompleksu leśnego?
10) z których źródeł wody do celów przeciwpożarowych w lasach (otwartych zbiorników wody lub cieków wodnych) istnieje możliwość poboru wody przez śmigłowce gaśnicze?
11) gdzie będzie utworzony punkt przyjęcia sił ratowniczych i rejon koncentracji w przypadku zaangażowania w działania gaśnicze sił ratowniczych odwodu operacyjnego?
12) gdzie będzie miejsce pracy SAR?
KDR kieruje działaniami sił podmiotów KSRG i innych podmiotów uczest-niczących w działaniu ratowniczym w szczególności przez [23]:
1) wydawanie rozkazów lub poleceń oraz kontrolę ich wykonania;
2) nadzorowanie realizacji zasad i procedur ratowniczych ujętych w planach ratowniczych;
3) ostrzeganie o rodzajach i zasięgu zagrożenia oraz ewentualnym stopniu ry-zyka planowanego działania ratowniczego.
Przejęcie kierowania działaniem ratowniczym to wstąpienie w prawa i obo-wiązki kierującego działaniem ratowniczym (KDR). W przypadku przybycia na miejsce zdarzenia obowiązanych, do przejęcia kierowania działaniem ratowni-czym jest obowiązany ten, dla którego miejsce powstania zdarzenia znajduje się na terenie własnego działania. [23]
Kierowanie interwencyjne podczas pożaru lasu polega na wykonaniu wie-lu zadań. To na tym poziomie kierowania, po dotarciu na miejsce pożaru lasu KDR musi ustalić, jaki jest rodzaj pożaru lasu oraz prędkość jego rozprzestrze-niania po to, aby móc wyznaczyć strefę zagrożenia na wszystkich kierunkach jego rozprzestrzeniania oraz strefę działań. Jeżeli w wyznaczonej strefi e zagroże-nia znajdują się obiekty, w których przebywają lub mogą przebywać ludzie wraz ze swoim dobytkiem, wówczas powinna być zarządzona przez KDR ewakuacja ludności i zwierząt domowych. W strefi e działań KDR musi przydzielić zadania do wykonania dla dowódców pododdziałów (zastępu, sekcji, plutonu), inne dla dowódców pododdziałów zajmujących się działaniami gaśniczymi i przygotowa-niem do tych działań, a inne dla dowódców pododdziałów zajmujących się