Edukacja

Z kontaktami młodzieży szkolnej wiązały się relacje transgraniczne na-uczycieli. Powiązania tej grupy zawodowej rozpoczęto kształtować już na początku lat 60., niezależnie od późniejszej współpracy szkół (por. rozdz.

5.3), i z niewielkimi przerwami utrzymywano regularnie do końca lat 80.

Oprócz nauczycieli w wyjazdach brali także udział przedstawiciele kura-toriów, wydziałów oświaty różnych szczebli, ośrodków doskonalenia nauczycieli oraz pracownicy innych jednostek edukacyjno-opiekuńczych.

109 Wywiad z Anną Łakis – nauczycielką Szkoły Podstawowej nr 25 w Elblągu, organiza-torką kontaktów ze Szkołą nr 25 w Kaliningradzie, przeprowadzony 20 października 2009 r.

Nauczyciele uczestniczyli ponadto we współpracy szkół muzycznych, uwzględnionej w rozdz. 5.1. Przez większą część badanego okresu więzi w zakresie edukacji opierały się tylko na pojedynczych kontaktach w cią-gu roku. Ich intensyfi kację zaobserwowano po 1985 r., m.in. w związku z rozszerzaniem współpracy bilateralnej szkół.

Początek powiązań pracowników edukacji datuje się na październik 1960 r. Wymieniono wówczas ośmioosobowe delegacje reprezentujące nauczycieli i pracowników wydziałów oświaty, które odwiedziły wybra-ne szkoły na terenie województwa olsztyńskiego i Obwodu Kaliningradz-kiego. W Olsztyńskiem były to szkoły rolnicze w Bartoszycach i Karolewie, liceum ogólnokształcące w Mrągowie oraz szkoła podstawowa w Rynie (Nauczyciele z Kaliningradu…, 1960). Wizyty miały na celu zapoznanie ze strukturą i funkcjonowaniem szkolnictwa w sąsiednim regionie.

Podobna tematyka, dotycząca różnego rodzaju placówek edukacyjno--opiekuńczych, stanowiła przedmiot zainteresowań delegacji roboczych oświatowców w następnych latach. Na przykład w 1961 r. olsztynianie zajmujący się oświatą przedszkolną odwiedzili przedszkole w Kaliningra-dzie, sanatorium dziecięce w Otradnoje oraz dom dziecka w Czerniachow-sku (W Kaliningradzie byli…, 1961). Rok później wymieniono grupy nauczy-cieli, które interesowały się problemami politechnizacji kształcenia w wy-branych szkołach średnich i podstawowych województwa oraz w szkol-nictwie obwodu (W Olsztynie czwarta…, 1962). W 1966 r. na zaproszenie olsztyńskiego oddziału Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w powiecie giżyckim przebywali działacze zajmujący się oświatą dorosłych (Wizyta działaczy…, 1966).

Od 1972 r. w wyjazdach zaczęli uczestniczyć nauczyciele języka rosyj-skiego, zarówno Polacy, jak i Rosjanie. Mimo potencjalnie wysokiej uży-teczności zawodowej ich kontaktów transgranicznych, były one tak samo reglamentowane jak innych grup branżowych. Podczas odbywających się z różną częstotliwością wizyt za granicą delegacje rusycystów brały m.in.

udział w lekcjach języka rosyjskiego, spotkaniach z metodykami oraz pracownikami i studentami fi lologii rosyjskiej na uczelniach Olsztyna i Kaliningradu (Kaliningradzcy nauczyciele…, 1986). Nową formę współpra-cy, zainicjowaną w połowie lat 80., stanowił udział polskich nauczycieli w kursach metodycznych organizowanych w Kaliningradzie. Poza wy-jazdami w 1985 i 1988 r. nie odnotowano jednak większej liczby tego ro-dzaju kontaktów.

Wizyty kilkuosobowych delegacji (na ogół po jednej z każdej strony w ciągu roku) tworzyły podstawową formę powiązań transgranicznych na płaszczyźnie oświaty do końca lat 80. W większości były to wyjazdy robocze połączone z odwiedzaniem wybranych placówek edukacyjnych.

Jedyne delegacje okolicznościowe, związane z obchodami Dnia Nauczy-ciela, miały miejsce w 1961 r. (Nauczyciele z Kaliningradu…, 1961).

Formy grupowe, zwiększające intensywność współpracy do kilkudzie-sięciu osób rocznie, w polsko-rosyjskich kontaktach transgranicznych nauczycieli po raz pierwszy pojawiły się w 1966 r. Były to turystyczne wyjazdy autobusami przyjaźni. Pomiędzy 1966 i 1970 r. odbyło się co naj-mniej pięć wycieczek przedstawicieli tego zawodu (R. Anisiewicz, 2011).

Następnej wymiany większych grup (26-osobowych) dokonano dopiero w 1979 r. Dotyczyła ona pracowników oświaty z Obwodu Kaliningradz-kiego i województwa elbląsKaliningradz-kiego¹¹⁰. Kolejne podobne wyjazdy miały miej-sce pod koniec lat 80. Wśród udokumentowanych znalazła się m.in. wizy-ta 34 nauczycieli z Niestierowa w Iławie (autobus przyjaźni) w 1988 r. (Na-uczyciele z Niestierowa, 1988) oraz – w tym samym roku – dwutygodniowy pobyt 21 metodyków i rusycystów z województw olsztyńskiego i elbląskie-go na kursie zorganizowanym przez Instytut Doskonalenia Nauczycieli w Kaliningradzie (L.T. Szepietowski, 1988). Turystyczny charakter miały też pobyty za granicą grup nauczycieli ze współpracujących szkół: nr 23 w Kaliningradzie i nr 25 w Elblągu¹¹¹.

Relacje transgraniczne pracowników oświaty kształtowane były głów-nie na poziomie regionalnym – pomiędzy województwami i obwodem.

Każdorazowo w wyjazdach uczestniczyli przedstawiciele placówek edu-kacyjnych z rozmaitych miejscowości badanego obszaru. W różne miejsca zapraszano także delegacje przybywające zza granicy. Po 1975 r. odnoto-wano kilka delegacji i grup wspólnych dla województwa olsztyńskiego i elbląskiego.

W latach 1966-1970 pojawiły się w tej dziedzinie pierwsze kontakty na poziomie lokalnym (por. rozdz. 6.4). Wymiany delegacji oświatowych wpisały się w zakres współpracy transgranicznej powiatów kętrzyńskie-go, braniewskiego i węgorzewskiego z ich partnerami w obwodzie. Miały one jednak charakter epizodyczny i w tej formie nie były później konty-nuowane. Dopiero w drugiej połowie lat 80. zaobserwowano ponowne inicjowanie lokalnych więzi pomiędzy nauczycielami, np. z Iławy i Nie-stierowa. Tworzeniu powiązań pedagogów w tym okresie sprzyjało rów-nież podejmowanie współpracy bilateralnej przez szkoły (por. rozdz. 5.3).

Oprócz wymiany uczniów obejmowała ona także kontakty nauczycieli, czego przykładem była wizyta w 1988 r. ośmiu pedagogów ze Średniej Szkoły Mechanicznej w Gusiewie w olsztyńskim Zespole Szkół Chemicz-nych (A potem już…, 1989) lub rok później miesięczny staż nauczycielki języka rosyjskiego z kaliningradzkiej Szkoły nr 31 w Szkole Podstawowej nr 9 w Olsztynie¹¹².

110 APE, zesp. KW PZPR, sygn. 824/509.

111 Wywiad z Anną Łakis, przeprowadzony 20 października 2009 r.

112 Wywiad z Ewą Kicką – dyrektor Szkoły Podstawowej nr 9 w Olsztynie, uczestniczką współpracy ze Szkołą nr 31 w Kaliningradzie, przeprowadzony 10 listopada 2009 r.

Przestrzeń współpracy transgranicznej pracowników oświaty przed 1990 r. objęła różne miejsca polskiej i rosyjskiej części badanego pogranicza.

Tworzyły ją miasta i inne miejscowości pochodzenia osób biorących udział w wymianie oraz te, w których zlokalizowane były szkoły i pozostałe instytucje oświatowe wytypowane do przyjmowania delegacji i grup.

Oprócz Kaliningradu, Olsztyna i Elbląga nauczyciele relatywnie najczęściej wizytowali miasta pełniące funkcje ośrodków subregionalnych (do 1975 r.

siedziby powiatów), np. po polskiej stronie Bartoszyce, Lidzbark Warmiń-ski, Ostródę, Kętrzyn, Iławę. Po 1975 r. większym rozproszeniem prze-strzennym miejsc pobytu oświatowców cechował się obszar województwa olsztyńskiego niż elbląskiego.