od eksponowania wnętrza w wyniku operowania w nim światłem słonecznym
5) eksponowanie PRZENIKANIA wnętrza z zewnętrzem - wrażenia zmysłowe: zacieranie widoczności ograniczeń wnętrza, wyrazistość otoczenia na zewnątrz, nastrojowość: otwar
cie, przestronność, świetlistość, lekkość (Rasmussen, Zumthor, Plummer), projekcyjność: teatralność (widok - scena);
6) eksponowanie wnętrza jako INSTRUMENTU ŚWIATŁA - orkiestracja - wrażenia zmysłowe: różnorodność, złożoność (Lenartowicz); nastrojowość: zmienność, ruchli wość, intensywność, możliwa słoneczna smuga (Twarowski), napięcie, muzyczność w tempie vivace, projekcyjność: pulsująca jasność sfery niebieskiej, rozgwieżdżone nie bo; choreografia - wrażenia zmysłowe: powolne przemieszczanie światła słonecznego, także nocą jako światła odbitego od Księżyca (Twarowski, Plummer), powolne zmiany natężenia, temperatury, barwy światła, jednorodność światła; nastrojowość: poczucie upływu czasu (przemijania), jednorodności wnętrza, muzyczność w tempie moderato; projekcyjność: choreografia światła, wędrówka Słońca/Księżyca po sferze niebieskiej (Twarowski), przemijanie.
Eksponowanie właściwości światła:
a) eksponowanie światła bocznego i boczno-górnego: w r a ż e n i e z m y s ł o w e : światło
bezpośrednie, dynamiczne, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach, kierunkowe, skupione, dające smugę słoneczną (Twarowski); n a s t r o j o w o ś ć : intymność, bliskość, bezpośredniość, ciepło, chwilowa intensyw ność, p r o j e k c y j n o ś ć : choreografia (Twarowski, Plummer), iluzje, liczne skojarzenia, kompozycje cieni (Twarowski);
b) eksponowanie światła górnego: w r a ż e n i e z m y s ł o w e : światło rozproszone, sta tyczne, stałe, jednolite, chłodne, n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie, klarowność, jednoznacz ność, dystans, powściągliwość; p r o j e k c y j n o ś ć : „widzę to co jest, jest to co widzę” (Zumthor), metafizyka, kosmos (Plummer).
Z zależności między eksponowaniem poszczególnych właściwości fizycznych wnętrza a eksponowaniem właściwości światła słonecznego w ynika zakres możliwości kreowania konkretnej atmosfery architektury we wnętrzu. Przedstawiono go tabelarycznie. Poszczególne rodzaje atmosfery są scharakteryzowane w aspekcie wrażeń zmysłowych, nastrojowości i pro- jekcyjności, które mogą wzbudzać w człowieku. Grubą czcionką zaznaczono cechy atmosfery wzmocnione w wyniku wzajemnego eksponowania architektury i światła. Pominięto odniesienia do autorów, opisujących te właściwości.
Tab. 5. Z a le ż n o ś ć a t m o s f e r y a r c h i t e k t u r y o d w z a je m n e g o e k s p o n o w a n ia w ła ś c i w o ś c i fiz y c z n y c h w n ę t r z a i w ła ś c iw o ś c i ś w ia t ł a s ło n e c z n e g o
eksponowanie a) światło kierunkowe (boczne i boczno-górne) b) światło rozproszone (górne) 1) eksponowanie materialności architektury w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, dynamiczne, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne,
0 różnych temperaturach, kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, wyrazistość powierzchni materiału, rozrzedzany lub zagęszczany mrok, ciemność z przejaśnieniem, wyrazistość ograniczenia wnętrza n a s t r o j o w o ś ć : intymność, bliskość, ciepło, bezpośredniość, powolna zmienność (przemijanie), skupienie, zamknięcie tajemniczość, dramatyczność, napięcie między cieniem i światłem, niedostępność; równowaga między zamknięciem 1 otwarciem, chwilowa intensywność p r o j e k c y j n o ś ć : cienista głębia, teatralność (widok - kadr - scena); choreografia
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, statyczne, stałe, jednolite, chłodne,
wyrazistość powierzchni materiału, rozrzedzany lub zagęszczany mrok, ciemność z przejaśnieniem, wyrazistość ograniczenia wnętrza n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie, klarowność, jednoznaczność, dystans, tajemniczość, dramatyczność, zamknięcia wnętrza, niedostępność; równowaga między zamknięciem a otwarciem
p r o j e k c y j n o ś ć : cienista głębia, teatralność (widok - kadr - scena); kadrowanie nieba metafizyka, kosmos
2) eksponowanie
plastyczności architektury
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, dynamiczne, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach,
kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, temperowana jasność, wędrujące światło
n a s t r o j o w o ś ć : intymność, bliskość, bezpośredniość, powolna zmienność (przemijanie), ciepło, chwilowa
i n t e n s y w n o ś ć : jasność wędrująca, płynność, przemijanie projekcyjność: choreografia, mglista
poświata znad jeziora
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, statyczne, stałe, jednolite, chłodne, wyrazistość kształtu wnętrza, temperowana jasność
n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie,
jednoznaczność, dystans,
powściągliwość; klarowność,
stabilność (spokój, nastrojowa cisza, oblanie światłem w jednolitym nastroju
p r o j e k c y j n o ś ć : „widzę to co
jest, jest to co widzę", metafizyka, kosmos
eksponowanie a) światło kierunkowe (boczne i boczno-górne) b) światło rozproszone (górne) 3) eksponowanie struktury filtra, ornamentu z cienia i światła w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, dynamiczne, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach, kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, wyrazista struktura filtra, zacieranie widoku realnych materiałów i kształtów wnętrza, w zależności od rodzaju filtra: a) wyrazistość kontrastów między cieniem a światłem, b) osłabienie natężenia światła i osłabienie wyrazistości wnętrza, rozmycie kształtów
n a s t r o j o w o ś ć : nieklarowność, niejednoznaczność, zmienność, niematerialność, odgrodzenie, intymność, bliskość, bezpośredniość, ciepło, chwilowa intensywność, w zależności od rodzaju filtra: a) rozbicie, lub b) przyciemnienie, przygaszenie światła, zmienność, wyrazistość upływu czasu,
temperowana jasność, tajemniczość, niepewność, dramatyczność p r o j e k c y j n o ś ć : choreografia, liczne iluzje, aluzje a) rozbicie wnętrza, różnorodność, atomizacja, magiczność b) przydymienie, zamglenie
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, statyczne, stałe, jednolite, chłodne, wyrazista struktura filtra, zacieranie widoku realnych materiałów i kształtów wnętrza, w zależności od rodzaju filtra: a) wyrazistość kontrastów między cieniem i światłem
b) przyciemnienia natężenia światła i osłabienie wyrazistości wnętrza, rozmycie kształtów
n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie, powściągliwość; niematerialność, odgrodzenie, w zależności od rodzaju filtra: a) rozbicie, lub b) przyciemnienie, przygaszenie światła, temperowana jasność, tajemniczość, dramatyczność
p r o j e k c y j n o ś ć : metafizyka, choreografia, liczne iluzje, aluzje a) rozbicie wnętrza, różnorodność, atomizacja kosmos, magiczność b) przydymienie, zamglenie 4) eksponowanie - struktury przestrzeni wnętrza w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, dynamiczne, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach,
kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, wyrazistość objętości wnętrza (we fragmencie lub w całości), zacieranie granic wnętrza, zagęszczenie przestrzeni elementami n a s t r o j o w o ś ć : intymność, ciepło, bezpośredniość, powolna zmienność, chwilowa intensywność gęstość, równowaga między zamknięciem i otwarciem
p r o j e k c y j n o ś ć : choreografia, las
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, statyczne, stałe, jednolite, chłodne, wyrazistość objętości wnętrza (we fragmencie lub w całości), zacieranie granic wnętrza, zagęszczenie przestrzeni elementami, n a s t r o j o w o ś ć : osłabione orzeźwienie, gęstość, równowaga między zamknięciem i otwarciem p r o j e k c y j n o ś ć : metafizyka, las
eksponowanie a) światło kierunkowe (boczne i boczno-górne) b) światło rozproszone (górne) 5) eksponowanie przenikania wnętrza z zewnętrzem w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, zmienne, różnorodne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach, kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, zacieranie granic wnętrza, wyrazistość widoku otoczenia na zewnątrz n a s t r o j o w o ś ć : intymność, bliskość, bezpośredniość, powolna zmienność, ciepło, chwilowa intensywność, otwarcie wnętrza, bezgraniczność, swoboda
p r o j e k c y j n o ś ć : choreografia, teatralność (widok - kadr - scena), wolność
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, stałe, jednolite, chłodne, zacieranie granic wnętrza od góry, wyrazistość widoku nieba i nieograniczonej przestrzeni n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie, klarowność, jednoznaczność, dystans, powściągliwość; otwarcie wnętrza na niebo, swoboda p r o j e k c y j n o ś ć : metafizyka, kosmos 6) eksponowanie w nętrza jako instrumentu światła w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło bezpośrednie, dynamiczne, chwilowo intensywne i ciepłe, barwne, o różnych temperaturach, kierunkowe, dające smugę słoneczną, skupione, różnorodność, złożoność,
zmienność, ruchliwość
n a s t r o j o w o ś ć : zmienność, ruchliwość, bezpośredniość,
dynamiczność, zmienność, muzyczność,
intensywność, napięcie, muzyczność
w tempie vivace lub moderato
p r o j e k c y j n o ś ć : choreografia, wędrówka Słońca/Księżyca po sferze niebieskiej, przemijanie, możliwa orkiestracja, pulsująca jasność sfery niebieskiej, rozgwieżdżone niebo, muzyka sfer
w r a ż e n i a z m y s ł o w e : światło rozproszone, statyczne, stałe, jednolite, chłodne, różnorodność,
złożoność
n a s t r o j o w o ś ć : orzeźwienie, klarowność, dystans, zmienność, muzyczność, napięcie, muzyczność
w tempie moderato
p r o j e k c y j n o ś ć : możliwa
orkiestracja w tempie moderato,
pulsująca jasność sfery niebieskiej, rozgwieżdżone niebo, metafizyka, muzyka sfer, kosmos
Zestawienie rezultatów wzajemnego eksponowania właściwości architektury wnętrza i świa tła słonecznego w aspekcie atmosfery architektury pozwala ocenić, jaka ekspozycja światła powo duje eksponowanie konkretnych właściwości wnętrza, jaka je łagodzi, a jaka eliminuje. W jednym wnętrzu mogą występować dwa lub więcej rodzajów eksponowania właściwości architektury i światła. W takim przypadku konkretne eksponowanie jest wzmacniane lub osłabiane, wzbudzając odcienie cech, wymienionych w tabeli. Odcienie te wzmacniają wyjątkowość atmosfery, jej unika- towość. Można dzięki temu uniknąć zestawienia przeciwnie działających ekspozycji, które mogły by doprowadzić do zaistnienia atmosfery nijakiej (jeśli eksponują się wzajemne przeciwieństwa,
jak intymność i dystans - w rezultacie ekspozycja zostaje osłabiona). W takich przypadkach zaproponowane zestawienie może ułatwić przewidywanie, jaką atmosferę utworzy we wnętrzu zestawienie poszczególnych jej rodzajów.
Zestawienie to pozwala także łatwo wychwycić przypadki, kiedy nakładające się eksponowane cechy wnętrza nie wzmacniają się, ani nie eliminują, lecz powodują wzbudzenie nowej cechy atmos fery. Na przykład eksponowanie plastyczności architektury w świetle bocznym osłabia ją nieco, ale w zamian daje nastrojowość wędrującej jasności, która stworzy iluzję mglistej poświaty znad jeziora (Zumthor), albo: orkiestracja w świetle bocznym daje nastrój vivace, a w świetle górnym - moderato.
Podsumowując: na podstawie zestawienia można określić, co eksponować albo jakie wy brać światło, aby wzbudzić konkretną atmosferę architektury, na przykład atmosferę o nastroju intymności, o której pisał Zumthor lub zdystansowanej klarowności, zachwalanej przez Ra- smussena, otwarcia wnętrza albo zamknięcia, atmosferę iluzji lub metafizyki, o której pisał Plummer. Z tego względu zestawienie może być przydatne w projektowaniu relacji architektury ze światłem słonecznym we wnętrzu w aspekcie pożądanej w nim atmosfery.
Przedstawione wartościowanie atmosfery architektury w aspekcie wrażeń zmysłowych, nastrojowości i projekcyjności celowo zostało maksymalnie zobiektywizowane (na przykład zastosowano określenie gęsta, a nie - klaustrofobiczna, duszna), by jak najbardziej oddalić się od subiektywnego wartościowania typu: przyjemna i nieprzyjemna. Wartościowanie takie mogłoby być podjęte w ramach psychologii, ale wykracza poza założenia niniejszej pracy.
jest finezja formy, gra cieni i świateł oraz plastyka barwy i faktury. M . T w a r o w s k i, S ło ń c e w a rc h ite k tu rz e ...