Rozpraszanie-kanalizowanie (9)

Rozpraszanie-kanalizowanie określa w badaniu sekwencję odbić rozpraszających-łamiących, zachodzących w bryle negatywowej lub pozytywowej (czyli osobnym, sąsiednim w stosunku do badanego wnętrzu: kanale, dukcie, skrzyni, armacie świetlnej) w taki sposób, aby do wnętrza badanego wniknęły promienie odpowiednio ukierunkowane. Kanalizowane światła w archi­ tekturze prowadzi do przemieszczenia światła w pożądanym kierunku i rozproszenia go na w kanale. Wymaga odpowiedniego ukształtowania ograniczeń wnętrza, zwłaszcza w postaci brył (pozytywowych i negatywowych), posiadających swe własne wnętrza, co wielokrotnie skutkuje wynalazczością rozwiązań architektonicznych i konstrukcyjnych. Narzędziami naj­ częściej stosowanymi do rozpraszania-kanalizowania światła są rozmaicie uformowane bryły: armaty świetlne, skrzynie świetlne, dukty, kanały w strukturze wnętrza. Kanalizowanie ozna­ cza to samo, co chwytanie/przechwytywanie światła w pułapkę (narzędzie architektoniczne), uwięzienie światła425.

Rozpraszanie-kanalizowanie obejmuje aktywność architektury, prowadzącą do powstania „światła pochodnego”, czyli pochodzącego od sąsiedniego wnętrza, które Scamozzi wyszczegól­ nił w swoim traktacie jako osobną kategorię światła we wnętrzu - lume di lume. Taki przypadek zachodzi wtedy, gdy kanał lub dukt, przechwytujący światło i doprowadzający je do wnętrza, stanowi sam wnętrze użytkowe (ma wielkość odpowiednią do wymiarów człowieka). Lume di

lume ma istotny udział w tworzeniu atmosfery architektury: mocno eksponuje głębię przestrzeni,

temperowanie jasności, tajemniczość i teatralność wnętrza, co dobrze widać na XVII-wiecznych obrazach, przedstawiających jedne wnętrza poprzez inne wnętrze (na przykład na obrazach Jana Vermeera).

Klasyczny przykład tej aktywności architektury można zobaczyć we wnętrzu kaplicy ko­ ścielnej w klasztorze La Tourette (Le Corbusier, Eveux 1956-1960), gdzie światło górne z ze­ wnątrz kanalizowane jest za pomocą armat świetlnych. Kaplica umieszczona jest z lewej strony od wejścia do kościoła, czyli od północy i posiada kilka ołtarzy, przeznaczonych do indywidu­ alnej celebry Mszy Świętej. Nad ołtarzami w stropodachu znajdują się trzy betonowe armaty w formie skośnych stożków ściętych, ustawione pod różnymi kątami, aby każda z nich mogła łapać nieco inne światło: jedna - północno-wschodnie, dwie pozostałe - północno-zachodnie. Armaty są na tyle długie, że powodują osłabienie (wyciszenie) promieni światła słonecznego i ukierunkowanie ich tak, że we wnętrzu powstaje obraz plamy światła ostro odcinającej się od zacienionego stropu. Rozpraszanie-kanalizowanie nakierowuje odpowiednie światło na ołtarze, służąc liturgii, eksponuje nastrojowość skupienia, zamknięcia wnętrza, tajemniczości, intym­ ności, napięcia oraz tworzy wysoką projekcyjność, polegającą na iluzji widoku powiększonego Księżyca lub bliskości Księżyca, kosmosu, wzbudzaniu stanów metafizycznych.

Inny wyrazisty przykład kanalizowania, który nie mieści się w czasowych ramach studiów przypadków widać w pawilonie holenderskim na terenie Giardini w Wenecji, zbudowanym dla wystaw Biennale Sztuki (Gerrit Thomas Rietveld 1953426). Do wnętrza wpada tylko światło boczne, jednak jego dystrybucja za pomocą bryły architektonicznej sprawia, że światło to nie wpada tu tylko z boków (za pomocą tradycyjnych przeszkleń w ścianach), ale także od góry, po­ lepszając warunki oświetlenia eksponatów. Światło boczne wpada z trzech stron świata do trzech skrzyń świetlnych, stanowiących trzy bryły w ograniczeniach wnętrza (i zarazem sąsiednie wnętrza w stosunku do wnętrza ekspozycyjnego). Dwie skrzynie są prostopadłościenne, a jedna

425 Por. wł. trappola di luce.

426 Pawilon, zaprojektowany przez Rietvelda stanął w miejscu rozebranego pawilonu, zaprojektowanego w 1912 roku przez Ferdinanda Boberga.

- w kształcie litery L. Ażurowy ruszt z matowego szkła oddziela wnętrza skrzyń od wnętrza ekspozycyjnego, dodatkowo więc filtruje i nakierowując promienie. W ten sposób do wnętrza ekspozycyjnego wnika od góry światło boczne z trzech różnych stron świata. Jest to światło dynamiczne, przemieszczające się oraz zmienne pod względem natężenia i tonacji barwnej. Eksponuje ono powolną, naturalną zmienność światła słonecznego w czasie.

Rozpraszanie-kanalizowanie eksponuje najczęściej plastyczność wnętrza, jego głębię, materialność lub strukturę narzędzia kanalizującego, temperowaną ciemność lub temperowaną jasność, nastrojowość intymności, klarowności lub tajemniczości, powolnej zmienności (prze­ mijania), nastrojowej ciszy, harmonii lub dramatyczności oraz projekcyjność mglistej poświaty, metafizyczności. Wielokroć eksponuje choreografię światła we wnętrzu.

9/V/Bad

Sanktuarium Miłości Miłosiernej w Collevalenzy, kaplica boczna

Tadao Ju lio L a fu en te , C ollevalenza (Peruggia), W ł o c h y 1 9 6 3 - 1 9 6 7

Do cylindrycznego wnętrza kaplicy wpada od góry światło górne, rozproszone i ukierunkowane dzięki armacie świetlnej, umieszczonej na wieku cylindra. Eksponowana jest plastyczność wnętrza, nastrojo- wość intymności, klarowności, skupienia, stabilności, statyczności, nastrojowej ciszy, zamknięcia. Wysoka projekcyjność jest uzyskana licznymi iluzjami i sko­ jarzeniami, związanymi ze znaczeniem światła, jego

9/V/Aa

Kościół Tapiola, nawa

A a r n o R uusuvuori, Tapiola, Fin la n d ia 1 96 5

We wnętrzu prezbiterium bezpośrednio nad ołtarzem znajduje się świetlik. Tworzy go przeszklone otwar­ cie w grubości stropu. Świetlik łapie światło górne, kanalizuje je i rozproszone kieruje na ołtarz. Ekspo­ nowana jest temperowana jasność, nastrojowość in­ tymności, skupienia, statyczności, tajemniczości, na­ strojowej ciszy oraz projekcyjność mglistej poświaty nad ołtarzem i mistyczności.

F o t. 38

9/III, V/Bb

Kunsthaus Bregenz, wnętrze ze schodami z 2. na 3. piętro

Pete r Z u m th o r, Bregencja, A u s tr i a 1 9 9 0 - 1 9 9 7

Do wnętrza ze schodami z pierwszego na drugie piętro wnika rozproszone światło od góry przez ażurowy su­ fit, wykonany z tafli matowego szkła, które nie stykają się ze sobą, lecz są rozstawione na grubość zaczepów (pośrodku każdego boku). Nad sufitem, a poniżej żel­ betowego biegu schodów kolejnego piętra ukryty jest dukt/tunel, kanalizujący w swej przestrzeni światło: boczne (wnikające do niego z zewnątrz przez kurtynę budynku z matowego szkła) i górne (wnikające z ze­ wnątrz od góry do przestrzeni między kurtyną budyn­ ku a jego wewnętrznymi warstwami ścian, głównie z betonu; z przestrzenią tą łączy się przestrzeń duktu). Dukt biegnie więc równolegle do biegu schodów, czyli ukośnie w przekroju budynku i jest bryłą negatywową w ograniczeniu wnętrza (stanowi względem tego wnę­ trza jego sąsiednie wnętrze). Dzięki temu do wnętrza ze schodami wnika światło pochodne - lume di lume.

O \ &.

Jest ono prowadzane z góry (od południowego-zachodu) w dół (od północnego-wschodu), co sprawia, że mocne światło może wniknąć do niższej północno-wschodniej części wnętrza (co widać przy uchylonych drzwiach klatki schodowej). Eksponowana jest plastyczność, za­ mknięcie, materialność wnętrza, nastrojowość intym­ ności, tajemniczości, jednolitości, powolnej zmienności (przemijania), ciszy. Wysoka projekcyjność związana jest z iluzją materialności światła, prószenia światłem,

F

o

t.

4

9/I/Bacd