światłem słonecznym a atmosfera architektury
C. PRZESTRZEŃ (Rys. ) a) otwarcie
aC1) rozrzedzenie (prześwit) we mgle, w zawiesinie lub strukturze przestrzennej
b) struktura
bC1) gęstość powietrza
bC2) struktura przestrzeni (na przykład strugi deszczu, padające płatki śniegu, skra plająca się para wodna, dryfujące zawiesiny w powietrzu, inne, cięższe struktury w przestrzeni wnętrza, także bryłowe, które ze względu na swą gęstość występowa nia w przestrzeni istotnie ją określają, tworząc „przestrzeń ścienną”, opisaną przez Twarowskiego395 i dającą się porównać do lasu; elementy bryłowe zagęszczone we wnętrzu można rozpatrywać każde z osobna jako pojedyncze narzędzia - bryły, ale przy ich zagęszczeniu w przestrzeni znacznie lepiej potraktować je jako strukturę
394 Por. M. Twarowski, Słońce w architekturze. , op. cit., s. 133-136.
395 Twarowski nazywa „przestrzenią ścienną” przestrzeń, w której znajdują się kolumny czy filary zasłaniające rzeczywiste rozmiary przestrzeni. M. Twarowski, Słońce w architekturze. , op. cit., s. 137, 138.
przestrzeni; określenie „las” wprowadzono dla grupy brył, które można traktować jako strukturę przestrzeni ze względu na ich zagęszczenie i proporcje we wnętrzu)
c) materiał (skład powietrza, materiał struktury wypełniającej przestrzeń)
cC1) skład powietrza - główne składniki stałe powietrza: azot (78,084%), tlen (20,946%), argon (0,934%), dwutlenek węgla (0,0360%), neon, hel, metan, krypton, wodór, kse- non; składniki zmienne: para wodna, tlenek diazotu, ozon, dwutlenek siarki, zawie siny mineralne, jak pył i sadza, zawiesiny organiczne jak drobnoustroje, zarodniki roślin); zawartość pary wodnej w powietrzu zmienia się wraz z nasłonecznieniem i temperaturą, co ma związek z badaną relacją396;
d) kształt
dC1) objętość w nętrza, widoczny zakres przestrzeni sfery niebieskiej we w nętrzach otwartych od góry, widoczny zakres przestrzeni wnętrz sąsiednich w stosunku do badanego.
396 Ciała niebieskie nie mające atmosfery, jak np. Księżyc, posiadają niebo czarne nad nasłonecznioną powierzch nią, natom iast planety mające atmosferę, posiadają różne kolory nieba przede wszystkim w zależności od ciśnienia i składu atmosfery, np.: na Saturnie, Uranie i Neptunie niebo ma kolor „bladowodnisty” ze względu na wysoką zawartość metanu. [Za:] J. Mietelski, Astronomia w g e o g r a fii., op. cit.
Przestrzeń w nętrza najczęściej modyfikuje światło słoneczne uprzednio do niego w pro wadzone za pomocą innego narzędzia. Skład powietrza we w nętrzu lub struktury w ypeł niające wnętrze mogą spowodować rozpraszanie światła lub filtrowanie go (przesiewanie, refrakcję, pochłanianie). Znam ienitym przykładem w nętrza zbudowanego z drobin wody rozproszonych w pow ietrzu był pawilon szw ajcarski Blur (The Cloud) zaprezentowany w Yverdon-les-Bains w Szwajcarii w ramach EXPO w 2002 roku, a zaprojektowany przez biuro Diller + Scofidio397. Przestrzeń jako narzędzie wprowadzania światła do w nętrza wy stępuje we wnętrzach zupełnie otwartych od góry na jasność sfery niebieskiej. Tak zwane sklepienie nieba jest tylko pozornie wewnętrzną stroną sfery, a w istocie przestrzenią. Prze strzeń pełni także rolę narzędzia filtrującego światło wówczas, gdy w nika ono do wnętrza badanego z w nętrza sąsiedniego. Jest to przypadek św iatła pochodnego (lume di lume) opisany przez Scamozziego.
W praktyce zdarza się, że dla jednej aktywności architektury jest używane narzędzie złożone. Na przykład otwieralne okno w ścianie pokoju wyposażone w szybę przezroczystą to narzędzie złożone: PRZEGRODA otwarcie, materiał (Aac) dla: wykrawania (2), ponieważ aktywne jest wykrawanie ze względu na otwór w ścianie i również (przy zamkniętym oknie) ze względu na materiał przegrody, którym jest przezroczyste szkło. Kotara, którą można za słonić okno nie likwiduje ani trwałego narzędzia, jakim jest otwór w ścianie i przezroczysta szyba, ani możliwej aktywności architektury. Jeśli okno to byłoby dodatkowo wyposażone w ruchome okiennice ażurowe, wnętrze uzyskałoby dodatkowe narzędzie w postaci filtra do przesiewania światła: PRZEGRODA struktura (Ab) dla: przesiewania (10). Chociaż okien nica ta może być nałożona na przezroczystą szybę zamkniętego okna, to jednak nie szyba przesiewa światło, tylko okiennica, dlatego dla konkretnej aktywności należy podać wyłącznie narzędzie, które jej służy.
Ważna dla badania jest ścisła i wzajemna zależność organizacji oświetlenia od narzę dzia i aktywności. Zależność ta sprawia, że dla uzyskania odmiennego rezultatu oświetlenia wnętrza wystarczy w nim zmienić jeden czynnik operowania światłem. Zwrócił na to uwagę Rasmussen, kiedy wskazał na różnice w oświetleniu wnętrz pomimo wykorzystania w nich operowania światłem o takiej samej organizacji oświetlenia i takich samych narzędziach. Powodem różnic jest inna aktywność architektury. Znany przykład, podany przez Rasmus- sena dotyczy dwóch różnych rezultatów oświetlenia pokoju światłem bocznym za pomocą dwóch okien umieszczonych w ścianie: w jednym przypadku pośrodku w oddaleniu od ścian bocznych, w drugim - tuż przy ścianach bocznych. Różnica w yniknęła z innej aktywności architektury: w pierwszym przypadku je st to wykrawanie, w drugim - ślizganie światła. W przyjętej typologii różnica ta jest więc uchwycona i scharakteryzowana za pomocą tego czynnika operowania światłem, który ją spowodował. Różne sposoby rozmieszczenia otwarć w przegrodzie są istotne dla badania o tyle, o ile wpływają na któryś z czynników operowania światłem we wnętrzu. Dotyczy to również innych cech budowy wnętrza. Dzięki temu każda zależność między poszczególnymi czynnikami operowania światłem jednoznacznie charak teryzuje elementarny przypadek takiego operowania, precyzując jego mechanizmy. Zapropo nowana typologia pozwala wziąć pod uwagę te właściwości fizyczne wnętrza, które istotnie wpływają na światło we wnętrzu.