Rozpraszanie-łamanie (6)

Rozpraszanie-łamanie określono w pracy jako jednorazowe odbijanie promieni od chropowa­ tej powierzchni w różnych kierunkach tak, aby wniknęły one do wnętrza (pozostały w nim). Uznano je w badaniu za najprostszy sposób rozpraszania światła. W ujęciu falowym światła intensywność rozpraszania jest zależna od chropowatości powierzchni odbijającej i długości fali świetlnej. Prawie każdy przedmiot oświetlony przez światło słoneczne odbija jego promie­ nie w różne strony, powodując rozjaśnienie otoczenia przedmiotu, czyli wnętrza, w którym przedmiot ten się znajduje.

Aktywność rozpraszania-łamania światła jest najczęściej stosowana w celu zmiany kie­ runku światła, padającego z zewnątrz (warunkowanego astronomicznie i geograficznie) na inne kierunki, odpowiadające potrzebom użytkowników wnętrza. Aktywność ta powoduje więc zarówno rozproszenie wpadających promieni (ze względu na chropowatość powierzchni), jak też ich odpowiednie ukierunkowanie. Może być wykorzystana dla doświetlenia konkretnych fragmentów wnętrza ze względów czysto praktycznych lub dla ich szczególnego wyekspono­ wania, nadając im sens symboliczny. Dzięki rozpraszaniu-łamaniu możliwe jest na przykład doświetlenie w pokoju ściany okiennej, pozostającej w cieniu (co jest wynikiem prostoliniowego rozchodzenia się światła).

Jeśli rozpraszanie-łamanie występuje we wnętrzu jako jedyna jego aktywność operowania światłem, wtedy źródło światła słonecznego nie jest w nim łatwo dostrzegalne (biorąc pod uwagę najczęściej użytkowane fragmenty wnętrza, a nie jego skrywane, peryferyjne elementy). Wtedy wrażenie delikatnego rozproszenia światła jest bardziej wyraziste, nastrojowość - bardziej ta­ jemnicza, a projekcyjność bogatsza w iluzje i skojarzenia. Także samo narzędzie łamiące światło

najczęściej nie jest eksponowane, a raczej celowo ukrywane w ograniczeniach wnętrza przez wzrokiem człowieka, aby jego uwagę zwrócić na miejsca doświetlane już złamanymi i rozpro­ szonymi promieniami. Eksponują one kształt konkretnego fragmentu wnętrza, jego głębię, ma- terialność. Mogą też wydobyć z mroku zakamarki wnętrza. W tym sensie światło rozpraszane- łamane oprowadza człowieka po architekturze i, pomimo nastrojowej tajemniczości, wzbudza atmosferę klarowności kształtu wnętrza, przynajmniej w jego części.

W szczególnych przypadkach rozpraszanie-łamanie światła może koncentrować uwa­ gę człowieka na samym narzędziu architektonicznym, które, odbijając promienie z zewnątrz i kierując je do wnętrza, daje się dostrzec jako oblana światłem powierzchnia. Tym sposobem eksponowany jest przede wszystkim kształt narzędzia, jego wielkość w stosunku do wnętrza, częściowo także materiał.

Znanym efektem rozpraszania jest iluzja prószenia powierzchni światłem niczym material­ ną substancją, a w rzeczywistości - gradacja światła i cienia na ograniczeniach wnętrza, powo­ dująca łagodne przechodzenie światła w półcienie, różnicowanie płaszczyzny, eksponowanie jej kształtu, przebiegu we wnętrzu, rozmiarów.

Rozpraszanie-łamanie eksponuje więc najmocniej plastyczność architektury, zwykle w jej fragmencie, wzbudza takie wrażenia zmysłowe, jak wyrazistość kształtu wnętrza (jego części), temperowana jasność, oblanie światłem w jednolitej tonacji. Atmosferę tworzy nastrojowość kla­ rowności, stabilności, powolnej zmienności (przemijalności), spokoju, nastrojowej ciszy, oblania światłem w jednolitym nastroju, tajemniczości. Projekcyjność atmosfery polega na wrażeniu typu: „widzę to co jest, jest to co widzę”, lekkiej iluzji materializacji światła, prószenia światłem, mglistej poświaty, kładącej się na ograniczeniach wnętrza niczym substancja.

Rozpraszanie-łamanie we wnętrzu wypełnionym strukturą eksponuje tę strukturę, wy­ razistość zawartości (objętości) wnętrza, zacieranie jego granic, zagęszczenie przestrzeni, na­ strojowość gęstości, bezgraniczności, równowagi między zamknięciem i otwarciem, a także projekcyjność lasu.

6/I/Bd

( b o c z n e z j e d n e j lub kilku st ro n) B R Y ŁA k s z t a ł t

Kościół Tapiola, nawa

A a r n o R uusuvuori, Tapiola, Fin la n d ia 1 96 5

Do wnętrza kościoła Tapiola w Finlandii światło wnika z zewnątrz przez wielkie okno południowe w górnej części ściany. Na wprost okna strop z betonu posia­ da ukośnie nacięcie, które odbija promienie bocznego światła i odbite wprowadza do wnętrza na spód ściany, w której okno to jest umieszczone. W ten sposób ścia­ na z oknem, zwykle zacieniona, uzyskuje oświetlenie światłem słonecznym. Niska pozycja Słońca w Helsin­ kach sprawia, że znaczna część promieni wchodzących przez okno, jest w ten sposób rozpraszana-łam ana i niejako zawracana, doświetlając strefę pod oknem, włącznie z jej zakamarkami. Eksponuje to plastycz­ ność wnętrza, nastrojowość klarowności, jednolitości, powolnej zmienności (przemijania) oraz projekcyjność typu „widzę to co jest, jest to co widzę” oraz lekkiego prószenia światłem.

X / 1 / A - » J r o z p r a s z a n i e - ł a m a n i e ( b o c z n e z j e d n e j lub

0/ I/ACQ

Kościół Laajasalo, nawa

Ka ri J a rv in e n & M e r ja N ie m in e n , H elsinki, Fin la n d ia 2 0 0 3

o \ &.

Okna od wschodu posiadają wzdłuż krawędzi po pół­ nocnej stronie pionowe, białe ekrany, które przechwy­ tują boczne światło południowe i kierują na przezro­ czystą szybę, a potem dalej - do wnętrza kościoła. Łamanie światła umożliwia skierowanie dyskretnego światła na ścianę ołtarzową oraz wzmocnienie jasno­ ści w całym wnętrzu. Dzięki temu eksponowane jest drewno ściany ołtarzowej, nastrojowość klarowności, projekcyjność typu „widzę to co jest, jest to co widzę” oraz delikatne prószenia światłem.

6/I/Acd

Kościół Laajasalo, nawa

Ka ri J ä rv in e n & M e rja N ie m in e n , H elsinki, Fin la n d ia 2 0 0 3

o \ &.

Promienie boczne wnikają do wnętrza przez górny na­ rożnik prezbiterium, gdzie są przechwytywane przez białą powierzchnię ekranu odbijającego. Do prezbite­ rium wnika światło rozproszone. Łamanie powoduje skierowanie promieni w stronę ściany ołtarzowej oraz równomierne rozproszenie go w przestrzeni prezbite­ rium, co eksponuje materiał ściany ołtarzowej, nastro­ jowość klarowności, powolną zmienność (przemijanie)

oraz projekcyjność typu „widzę to co jest, jest to co widzę” i prószenia światłem.