Etapy rozwoju muzealnictwa na Ziemi Lubuskiej 1945-2000 W obszarze poznańskiego okręgu muzealnego (1945-1956)

Bilans II wojny światowej był dla polskiego muzealnictwa tragiczny. Wskutek zniszczeń i zmian terytorialnych z istniejących przed wojną 175 placówek, w 1945 r.

istniały tylko 22. Poza nowymi granicami pozostało 57 muzeów, w tym lwowskie i wileńskie. Tych strat nie rekompensowały nabytki na Ziemiach Odzyskanych, często zniszczone i rozgrabione oraz obce kulturowo ⁷. W powojennym rozwoju polskich mu-zeów możemy wyodrębnić kilka etapów. Pierwszy, znamionujący fazę początkową wyz-naczają lata 1945-1949. To czas odbudowy podstaw, dzięki utworzonej w lutym 1945 r.

przez prof. dra Stanisława Lorantza Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków.

Początki lubuskiego muzealnictwa to w znacznym stopniu wynik społecznikowskiej działalności nielicznych pasjonatów. Trudno sobie wyobrazić powstanie nowych placówek bez Ziemowita Szumana, Alfa Kowalskiego czy małżeństwa Fudalejów. Pier-wsze polskie muzeum na Ziemiach Zachodnich powstało 8 września 1945 r. w Gorzowie.

Inicjatorem jego powołania był starosta Floriana Kroenke, natomiast realizacją pomysłu zajął się malarz Ziemowit Szuman ⁸. Prace przygotowawcze trwały już od czerwca, otwarcie Muzeum oraz Teatru Miejskiego w Gorzowie uświetniło obchody pierwszych polskich dożynek na Ziemi Lubuskiej. Nowa placówka nie mogła nawiązać do przedwo-jennej, ponieważ znaczna część jej zbiorów została zniszczona przez Armię Czerwoną.

Stąd polska administracja miasta i regionu zorganizowała składnice ocalałych

przed-5 Cz. Osękowski, Ziemie odzyskane w latach 194przed-5-200przed-5, Zielona Góra 2006, s. 67-69.

6 M. Krzemińska, Muzeum sztuki w kulturze polskiej, Warszawa 1987, s. 90, 92.

7 B. Mansfeld, Związek Muzeów w Polsce (1914-1951), „Muzealnictwo” 1990, nr 33, s. 20.

8 Z. Nowakowska, 25 lat działalności muzeum w Gorzowie Wlkp., „Zeszyt Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Muzeum w Gorzowie Wlkp.” 1972, s. 30.

miotów zabytkowych, które przekazano później do Muzeum Ziemi Lubuskiej w Gorzowie. Nadzór merytoryczny sprawowało Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu, które między innymi pożyczyło prace znanych polskich malarzy. Zorganizowano także pierwszą wystawę plastyki Ziemi Lubuskiej, pokazując prace artystów z kilku miast regionu.

Kolejną nową placówką było Powiatowe Muzeum Regionalne Ziemi Międzyrzeckiej.

Zaczęto je organizować od podstaw w lipcu 1945 r., a udostępniono publiczności w marcu 1946 r. Jego twórcą był artysta plastyk Alf Kowalski, pomagali mu autochtoni obywatele Maniak i Spychała. Według informacji z Archiwum M.N. w Poznaniu międzyrzeckie muzeum, mieszczące się w gmachu Samorządu Powiatowego było czynne już w 1945 r. W opinii na temat tej placówki chwalona jest nadzwyczajna inicjatywa Alfonsa Kowalskiego ⁹. Symboliczną wymowę miała już sama lokalizacja muzeum na dawnym pograniczu polsko-niemieckim, w zabytkowych budynkach historycznego starostwa międzyrzeckiego, w sąsiedztwie ruin piastowskiego zamku z XIV wieku ¹⁰. Na temat placówki zachowała się opinia Janusza Powidzkiego, w spra-wozdaniu z podróży służbowej odbytej 28-30.08.1947 r. „Muzeum lokalne prowadzone przez art. malarza A. Kowalskiego może być stawiane za wzór (poza drobnymi niedo-ciągnięciami) muzeum w małym mieście, ze względu na inteligentny dobór eksponatów jak i staranną ich ekspozycję z uwzględnieniem oczywiście minimalnych możliwości lokalowych i finansowych. Zrealizowanie projektu przeniesienia tego muzeum do Gorzowa należy uznać za niewskazane - natomiast projektowane przeniesienie lokalu muzeum do „oficyn” zamku (budynki stojące przed zamkiem w ładnym parkowym otoczeniu) wydaje się być szczęśliwe” ¹¹.

Trzecia placówka w regionie to Miejskie Muzeum w Zielonej Górze, powołane przez polskie władze terenowe pod koniec 1945 r. Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 1 czerwca 1946 r. w rocznicę objęcia Zielonej Góry przez polską administrację, natomiast 28 sierpnia 1946 r. włączono je do Związku Muzeów w Polsce ¹².

Według Biuletynu Związku Muzeów w Polsce, zawierającego wykaz muzeów w kraju w 1946 r. miało funkcjonować 101 placówek, z czego 5 wymienia się w naszym regionie:

• Muzeum Miejskie Ziemi Lubuskiej w Gorzowie

• Muzeum Miejskie w Gubinie, pl. Matejki 2

• Muzeum Regionalne w Międzyrzeczu, ul. Kościelna

• Muzeum Lubuskie w Świebodzinie

• Muzeum Miejskie w Zielonej Górze, ul. Szkolna 2.

Do Zarządu Związku Muzeów w Polsce należało tylko Muzeum w Międzyrzeczu ¹³. Wymienione w biuletynie muzea w Gubinie i Świebodzinie nie podjęły działalności.

Wiemy, że w wypadku placówki gubińskiej powodem mógł być brak kustosza. Baza materialna zielonogórskiego i gorzowskiego muzeum były skrajnie różne. Zbiory tej pierwszej placówki w całości przetrwały wojnę, a przez dwa lata opiekował się nimi jego założyciel dr Martin Klose, lecz istniejące obce kulturowo zasoby poniemieckich muzealiów wcale nie ułatwiały działalności. Uniemożliwiając urządzenie ekspozycji

9 Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu (dalej AMNP), Akta Muzeum w Zielonej Górze.

10 Archiwum Państwowe w Zielonej Górze (dalej APZG), Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze, sygn. 3768.

11 M. Rutowska, Kilka dokumentów z lat czterdziestych, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Zbigniew Mazur, Poznań 1997, s. 291-292

12 APZG, Zarząd Miejski w Zielonej Górze, sygn. 225.

13 Biuletyn Związku Muzeów w Polsce wydany z okazji XVII zjazdu Delegatów Związku, Kraków 1946, s. 30.

o charakterze narodowym, zaledwie kilka dni prezentowana była objazdowa wystawa

„150 lat malarstwa polskiego” ze zbiorów Muzeum Wielkopolskiego ¹⁴. W związku z niemieckim charakterem ekspozycji zamknięto ją jesienią 1948 r. Reorganizacji zielonogórskiego muzeum w zakresie sztuki podjęło się Muzeum Wielkopolskie, nato-miast w zakresie zabytków prehistorycznych i wczesnodziejowych Muzeum Archeolo-giczne ¹⁵.

Do uruchomienia Muzeum w Nowej Soli walnie przyczynili się nauczyciele Antonina i Aleksander Fudalejowie. Placówka została udostępniona w 1947 r. W latach 1946-1949 praca w Muzeum miała charakter społeczny, dopiero w 1950 r. doszło do jej oficjalnego przejęcia przez Ministerstwo Kultury i Sztuki ¹⁶. Początkowo placówka w Nowej Soli należała do okręgu wrocławskiego, dopiero od 1 czerwca 1952 r. znalazła się w okręgu Muzeum Narodowego w Poznaniu. Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu wspomagało nowosolską placówkę w zakresie eksponatów i wystaw. „Kierownik tego muzeum, jak i kierownik muzeum w Nowej Soli, mieli dość zapału i umiejętności, aby rozwinąć te placówki tak, że stały się one wzorowymi placówkami regionalnymi” ¹⁷.

W końcowej części „Memorandum w sprawie muzeów na Ziemiach Odzyskanych”

skierowanym do Wicepremiera Wiesława Gomułki z 12.08.1947 r. informowano, że w tym okresie na Ziemiach Odzyskanych czynnych było 18 placówek muzealnych i, że w planie trzyletnim przewiduje się rozbudowę sieci muzealnej do liczby 38 muzeów.

Chodziło w głównej mierze o dawne poniemieckie muzea, posiadające własne gmachy oraz częściowo zachowane zbiory i urządzenia muzealne. Przewidywano do końca 1947 r.

otwarcie 5 nowych placówek. W 1948 r. miało funkcjonować ich już 30, a w roku 1949 na Ziemiach Odzyskanych miało działać 38 muzeów ¹⁸. Na przeszkodzie szybkiemu roz-wojowi muzealnictwa stanęła polityka władz. W 1950 r. w ramach monopolizacyjnych działań scentralizowano zarządzanie oraz finansowanie muzealnictwa. Upaństwowieniu podlegały placówki będące dotąd w gestii władz samorządowych, organizacji społecznych i osób fizycznych. Do resortu Ministerstwa Kultury i Sztuki włączono 100 muzeów i rozpoczęto prace nad powstaniem jednolitej sieci muzealnej, argumentu-jąc to jego planowym rozwojem. Wprowadzono nową strukturę organizacyjną opartą o muzea okręgowe, których krąg oddziaływania pokrywał się w zasadzie z terenem województwa. Muzea okręgowe miały służyć pomocą naukową, organizacyjną i tech-niczną, a w ich budżetach mieściły się środki na działalność podległych im instytucji regionalnych i lokalnych. Placówki z naszego terenu znalazły się w trzeciej kategorii zaszeregowania jako regionalne ¹⁹. Szczególne znaczenie dla ich funkcjonowania miała uchwała Rady Państwa z 1 stycznia 1950 r., na mocy której nastąpiło przejęcie muzeów naszego regionu przez Muzeum Narodowe w Poznaniu ²⁰.

Innym ważnym i pozytywnym faktem, stwarzającym szansę budowy regionalnej tożsamości było utworzenie w 1950 r. województwa zielonogórskiego. Od tego czasu Muzeum Ziemi Lubuskiej w Gorzowie stało się Muzeum Miejskim. Potrzeby kulturowe nowego regionu zawarto w programie „Społecznej drogi awansu kulturalnego woje-wództwa” oraz w haśle „Ziemia Lubuska piękna, gospodarna i kulturalna”. Niestety,

14 A. Ciosk, Sytuacja Muzeum w Zielonej Górze po II wojnie światowej (1945-1948), „Studia Zielonogórskie” 2002, nr 8, s. 64.

15 K. Malinowski, 25 lat muzeów wielkopolskich, „Studia Muzealne”1970, z. 8, s. 10.

16 Muzeum w Nowej Soli, Informator, [oprac. tekstu Aleksander Fudale], Nowa Sól 1971, s. 2.

17 K. Malinowski, 25 lat muzeów..., s. 10.

18 M. Rutowska, op. cit., s. 294.

19 K. Malinowski, Muzealnictwo XX-lecia, „Muzealnictwo” 1966, nr 13, s. 21-22.

20 L. Talarowska, O program rozwoju muzeów okręgu lubuskiego, „Muzealnictwo”1961, nr 10, s. 125.

szansa na awans regionu przynajmniej w początkowym okresie nie mogła być wykorzys-tana. Swoje negatywne piętno wywarł czynnik ideologiczny. Dlatego dopiero zmiany po 1956 r. umożliwiły warunki do szerszej, ponadlokalnej integracji społecznej ²¹.

Próba oceny niektórych lubuskich placówek zawarta jest w „Wytycznych do programu prac muzealnictwa na rok 1953”. Z naszego regionu pozytywne aspekty działalności dostrzeżono w muzeum w Międzyrzeczu, natomiast wśród negatywnie ocenionych muzeów jest zielonogórskie. Równocześnie jednak ta sama autorka zachęca do korzys-tania z doświadczeń placówki w Gorzowie (pierwszego muzeum o charakterze podsta-wowym wzorowanego na muzealnictwie radzieckim, propagującym materialistyczny system filozoficzny uwzględniający ewolucjonizm i marksistowską antropologię) ²². Warto jednak zauważyć, że już w latach 1951-1952 poznańskie środowisko muzealne miało postulować usamodzielnienie placówki zielonogórskiej, a nawet utworzenie odrębnego zespołu z nią na czele ²³. Do 1953 r. Muzeum w Zielonej Górze spełniało rolę placówki o charakterze kolekcjonerskim. Próby jego reaktywacji podjęli się pracownicy Muzeum Narodowego w Poznaniu, którzy do 22 lipca 1954 r. mieli otworzyć Muzeum Miejskie w Zielonej Górze ²⁴. Placówka działała jednak bardzo krótko, awaria stropu spowodowała jej zamknięcie. Trudna sytuacja lokalowa obok innych czynników rzu-towała na wyniki pracy zielonogórskiego muzeum. Nie dziwi zatem fakt, że Uchwała nr III/13 z 1956 r. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze, poświęcona działal-ności kulturalno-oświatowej województwa nie wymienia muzeum wśród aktywnych placówek ²⁵.

Mimo licznych trudności, w początkowym okresie muzea regionu, przy pomocy ośrodka w Poznaniu prowadziły intensywną działalność kulturalno-oświatową. Później jednak nastąpił proces stagnacji w działaniach większości z nich. Nie potrafiły one określić programu działalności, wyjątkiem w tym względzie było Muzeum w Między-rzeczu. Ich bolączką był brak fachowych kadr i zabytków ²⁶. Według memorandum Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu do głównych przeszkód w pozytywnym rozwoju muzeów lokalnych należał: brak ustawy muzealnej, późne uruchamianie kredytów oraz trudności lokalowe ²⁷.

Nowo powstałe województwo zielonogórskie, w 1955 r. z 4 placówkami muzealnymi było jednym z pięciu regionów zajmujących ósmą pozycję. Mniejszym potencjałem dys-ponowały cztery ośrodki, mające po 3 muzea oraz woj. szczecińskie z dwiema placówkami.

Trzeba przyznać, że także w skali kraju, w latach 1945-1957 ilościowy wzrost muzeów był stosunkowo niewielki (dane zawarte w tabeli nr 2). Przyczyną takiego stanu rzeczy była w dużym stopniu monopolizacja władzy, krępująca wszelkie społeczne inicjatywy.

Zielonogórski okręg muzealny (1957-1974)

Popaździernikowe przemiany 1956 r. spowodowały zmianę dotychczasowych ten-dencji, inspirując wiele oddolnych inicjatyw i niebywały rozwój działalności kulturalno-oświatowej. W 1957 r. powołano Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich,

popularyzu-21 Cz. Osękowski, Ziemie odzyskane…, s. 67-69.

22 W. Załuska, Wytyczne do programu prac muzealnictwa na rok 1953, „Muzealnictwo” 1952, nr 1-2, s. 7- 8.

23 L. Talarowska, op. cit., s. 125-126.

24 APZG, PWRN, Wydział Kultury, sygn. 4060.

25 Archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej (dalej AMZL), Instrukcje i zarządzenia 1955-1958, sygn. 25/26 3.

26 E. Jakubaszek, Stan obecny oraz kierunki budowy i organizacji muzealnictwa w województwie zielonogórskim,

„Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1974, T. IV, s. 5.

27 AMNP, Akta Muzeum w Zielonej Górze.

jące przemiany społeczne, gospodarcze i kulturalne zachodnich rubieży. Niezwykle ważnym elementem rozwoju regionalnej kultury było, powstałe w Zielonej Górze w 1957 r., Lubuskie Towarzystwo Kultury. Miało ono znaczący wpływ na ożywienie kul-turalne w regionie, w tym także na rozwój muzealnictwa. Czas przemian i odwilży znamionował korzystny proces decentralizacji zarządzania w polskim muzealnictwie, przynosząc ożywienie inicjatyw społecznych, wzbogacających formy i metody pracy oraz powołaniem nowych placówek regionalnych.

Na skutek zarządzenia Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 30.12.1957 r. Muzeum Okręgowe w Zielonej Górze zostało przekazane Prezydium Wojewódzkiej Rady Naro-dowej w Zielonej Górze. Nadzór zwierzchni nad placówką nadal sprawowało Ministerstwo Kultury i Sztuki, poprzez Centralny Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków. Natomiast wydatki i dochody zostały objęte budżetem państwa ²⁸. Kolejny etap w dziejach lubuskiego muzealnictwa zainicjowało w 1957 r. zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki, na mocy którego w Zielonej Górze zostało powołane Muzeum Okręgowe. Powstał odrębny okręg muzealny z siedzibą w Zielonej Górze wraz z placówkami regionalnymi w Nowej Soli, Międzyrzeczu i Gorzowie ²⁹. Na posiedzeniu kolegium kustoszy w Muzeum Okręgowym w Zielonej Górze 28 kwietnia 1959 r. zadecydowano o sprawowaniu nadzoru merytorycznego nad regionalnymi placówkami w ramach okręgu przez poszczególnych pracowników ³⁰.

Trudna sytuacja kadrowa zielonogórskiego muzeum, tak odczuwalna w pierwszym okresie uległa częściowej poprawie w latach 1956-1958, po osiedleniu się grupy pra-cowników naukowych ³¹. Od lat spore problemy w merytorycznej pracy stwarzał także zły stan techniczny budynku. Problem częściowo rozwiązano w 1960 r., gdy za poparciem Muzeum Narodowego w Poznaniu znaleziono nową siedzibę przy Al. Niepodległości ³². W 1960 r. w strukturze muzeum powołano działy: archeologiczny, etnograficzny, histo-ryczny, sztuki, winiarski oraz oświatowy.

„Zgodnie z oficjalną wypowiedzią z 1961 r. przedstawiciela Ministerstwa Kultury i Sztuki reformowane muzea w zachodniej części kraju powinny mieć działy:

historyczny, etnograficzny i współczesny, by rozwijać zainteresowania mieszkańców

„ziemiami przodków” ³³.

W 1960 r. zielonogórski okręg muzealny znalazł się na 12 pozycji (razem z czterema innymi województwami). Warto zauważyć, że od 1955 do 1960 r. w skali kraju przybyło zaledwie 30 nowych muzeów. A ich sieć była bardzo rzadka i pozostawała w tyle za sąsiadami: Federacją Rosyjską, Czechosłowacją czy NRD. Ostatecznie podstawy prawne działalności muzeów uregulowała, długo oczekiwana przez środowisko Ustawa o ochronie dóbr kultury i o muzeach z dnia 15 lutego 1962 r. zastępująca regulacje z okresu międzywojennego. Szczególny nacisk położono w niej na działalność naukową i oświatową oraz kształcenie muzealnej kadry ³⁴.

Miarą pewnego zastoju i marazmu w regionie może być fakt, że kolejne muzeum na Środkowym Nadodrzu powstało dopiero w lipcu 1962 r. w nadgranicznym Gubinie.

Jednak nowo powstała placówka nie była inicjatywą regionalną ani nawet krajową.

O utworzenie Muzeum Wilhelma Piecka w Gubinie do strony polskiej wystąpiły władze

28 AMZL, Prot. Zdawczo-odbiorczy Muzeum, sygn. 25/26. t. 10.

29 L. Talarowska, op. cit., s.125.

30 Szerzej na ten temat AMZL, sygn. 25/26 (1. kolegium kustoszy).

31 E. Jakubaszek, op. cit., s. 5.

32 APZG, PWRN, Wydział Kultury, sygn. 4056.

33 S. Orysiak, „Biuletyn Informacyjny Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków” 1961, nr 38, s. 67.

34 F. Cemka, Polskie muzealnictwo w drugiej połowie XX w., „Spotkanie z Zabytkami” 2001, nr 9, s. 2.

NRD, a pracami nad jego powstaniem kierował Zakład Historii Partii przy KC PZPR.

Była to placówka typu biograficznego o charakterze ideologicznym ³⁵.

Ważnym wydarzeniem w skali lubuskiego regionu była „Konferencja Muzealnictwa Ziem Zachodnich i Północnych”, która odbyła się w marcu 1964 r. w Zielonej Górze.

Omówiono na niej zagadnienia dotyczące roli muzeów regionalnych na ziemiach zachodnich, problemy ochrony i konserwacji zabytków oraz stan badań archeolo-gicznych. O randze konferencji świadczy fakt, że referat na temat zadań muzealnictwa w Polsce Ludowej wygłosił prof. Stanisław Lorentz.

Kolejną nową placówką muzealną w okręgu było powstałe w 1965 r. w zabytkowej baszcie Muzeum Regionalne PTTK Ziemi Zbąszyńskiej w Zbąszyniu. Nawiązywało ono do placówki przedwojennej istniejącej już w 1938 r. ³⁶.

W 1965 r. w Polsce działało już 261 muzeów, w tym pięcioleciu przybyło 76 nowych placówek. Był to największy wzrost od czasu zakończenia wojny. Podobnie jak w ubiegłych latach także i w 1965 r. pierwszą pozycję pod względem liczby muzeów zajmowało województwo krakowskie. Mimo powstania dwóch placówek nasz region w 1965 r. był jednym z dwóch (razem z miastem Łódź), który znalazł się na przedostatnim 14 miejscu. Za nami było tylko województwo szczecińskie z czterema muzeami. Dane z piętnastolecia wskazują zatem systematyczny spadek Środkowego Nadodrza pod względem ilości muzeów na tle kraju.

Duże znaczenie w skali regionu miały działania zmierzające do powołania po II wojnie światowej placówki w Głogowie. Początkiem tej drogi była Izba Muzealna zlokalizowana w budynku powiatowej biblioteki, otwarta w grudniu 1965 r. Powstała ona z inicjatywy sekretarza propagandy KP PZPR Adama Pawlusa, inspektora szkolnego Zbyszko Piwońskiego oraz kierownika Wydziału Kultury PPRN Lidii Szoki ³⁷. Wielki orędownik utworzenia muzeum Mieczysław Kaczkowski, jako powiatowy konserwator zabytków zlokalizował placówkę w odbudowywanym zamku. W remoncie obiektu częś-ciowo partycypowała dyrekcja Zagłębia Miedziowego ³⁸. Stąd powołana 7 października 1967 r. instytucja otrzymała nazwę: Muzeum Hutnictwa i Odlewnictwa Metali Kolorowych w Głogowie. Przykładem wielokierunkowych działań, związanych z pow-staniem placówek muzealnych w Głogowie i Wschowie były 22 czerwca 1966 r. obrady Wojewódzkiej Grupy Doradczej d/s. Kultury przy W. K. S. D. w Zielonej Górze.

Mówiono o trudnościach związanych z konstytuowaniem nowych placówek, brakiem funduszy na działalność izb muzealnych, powolnym tempie remontów obiektów mają-cych być ich siedzibami czy niechęcią niektórych czynników do pomocy ³⁹.

W 1969 r. powołano Muzeum Ziemi Wschowskiej, jego początkiem była Izba Pa-miątek Regionalnych, powstała w 1965 r. za sprawą Wschowskiego Towarzystwa Kultury ⁴⁰. Na potrzeby placówki przekazano jedną z dwóch remontowanych kamieniczek. Początki były trudne. Dyrektor Muzeum Okręgowego w Zielonej Górze Bogdan Kres zobowiązał się do udzielenia pomocy merytorycznej. Wsparcia udzielił także między innymi archeolog Edward Dąbrowski, zobowiązując się podjąć badania archeologiczne dotyczące historii metalurgii ⁴¹.

35 R. Skobelski, Mój Heimat -Polskie muzeum towarzysza Piecka, „Puls”, nr 1/2007, s. 30-31.

36 F. Midura, Muzea regionalne Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, „Muzealnictwo” 1992, nr 34, s. 24.

37 M. Kaczkowski, Izba Muzealna w Głogowie zaczątkiem przyszłego muzeum „Zielonogórskie Zeszyty Muzealne”

1969, nr 1, s. 211.

38 AMZL, MZG-VIII, Muzeum w Głogowie 1966-72.

39 AMZL, Muzeum w Głogowie 1966-72.

40 AMZL, K-1-M-1970.

41 AMZL, Muzeum w Głogowie 1966-72, i AMZL, MZG-VIII.

Za sprawą aktywności sekcji regionalnych przy LTK powstawały nie tylko kolejne placówki muzealne, ale także izby muzealne w Babimoście, Dąbrówce Wlkp.

i Pszczewie ⁴².

Mimo powstania dwóch nowych placówek w kolejnym pięcioleciu trend spadkowy w zakresie pozycji naszego regionu na muzealnej mapie nie uległ odwróceniu. W 1970 r.

województwo lubuskie zajmowało, razem z koszalińskim, ze stanem posiadania 7 placówek miejsce szesnaste. Była to przedostatnia pozycja w kraju, na ostatniej znalazło się miasto Łódź z czterema muzeami. Interesująca jest analiza rozwoju muzeów naszego regionu, dokonana na tle województw północnych i zachodnich, włączonych do Polski po II wojnie światowej. Także i tego typu porównania nie są korzystne dla przy-rostu potencjału muzealnego naszego województwa. W 1955 r. zajmowało ono w struk-turze ziem zachodnich i północnych po pierwszym województwie wrocławskim drugą pozycję, razem z opolskim i olsztyńskim. Natomiast piętnaście lat później opolskie i olsztyńskie miały już po 10 muzeów, natomiast szczecińskie 8. Rozwój ilościowy placówek muzealnych, na początku lat 70. odzwierciedlał poziom aktywności społecznej w regionie, który zajmował ostatnie miejsce w kraju, pod względem liczby członków stowarzyszeń społecznych. Niski był także udział mieszkańców w życiu kulturalnym, przejawiający się w obecności w kinie, teatrze, na koncercie, czy w wydatkach na gazety, czasopisma i książki ⁴³.

Rok 1971 przyniósł powstanie, na osi północ – południe, między Zieloną Górą i Gorzowem dwóch kolejnych placówek. Było to Muzeum Regionalne w Świebodzinie oraz na południu Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych w Żaganiu.

Powstanie pierwszego z nich wiąże się z działalnością Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Świebodzińskiej. Z tą myślą remontowano część pomieszczeń ratusza. Społecznej Radzie Muzeum przewodniczył Zdzisław Linkowski. Nową placówkę oficjalnie zaprezentowano w ramach corocznych „Dni Regionalnych” 22 maja 1971 r. Wystawę tworzyły niemal wyłącznie obiekty pochodzące z Muzeum w Zielonej Górze, stąd priorytetem stało się gromadzenie własnych zbiorów ⁴⁴. U początków świebodzińskiego muzeum nie mogło się oczywiście obyć bez ideologii „(...) Muzeum będzie prowadzone społecznie, specjalizować się będzie w gromadzeniu i opracowywaniu dokumentów z pierwszych lat władzy ludowej” ⁴⁵.

Placówka w Żaganiu została powołana do życia w 1971 r., a jej początki sięgają 1967 r.

Historia podżagańskiego obozu sięga od czasów wojny francusko-pruskiej z 1870 r. do II wojny światowej, kiedy zlokalizowano tu obóz jeniecki Stalag VIII C. Była to w tam-tych czasach druga po Łambinowicach tego typu placówka w Polsce ⁴⁶. Na terenie obozu macierzystego zlokalizowano piętrowy pawilon muzeum, wybudowany wraz z całym zapleczem w czynie społecznym. Był to pierwszy obiekt muzealny od podstaw wznie-siony w województwie i jeden z niewielu w kraju. Ekspozycję zaprojektował dr Prze-mysław Mnichowski oraz artysta plastyk Adam Falkiewicz ⁴⁷.

W 1973 r. na terenie województwa zielonogórskiego znajdowało się 10 muzeów, znajdujących się w Głogowie, Gorzowie, Gubinie, Międzyrzeczu, Nowej Soli, Świebodzinie, Wschowie, Zbąszyniu, Zielonej Górze i Żaganiu. Kolejną jedenastą placówką i drugą o charakterze martyrologicznym było powołane w 1974 r. Muzeum

42 APZG, PWRN, sygn. 3761 (13. 01. 1968 r.).

43 M. Rutowska, M. Tomczak, op. cit., s. 68.

44 M. Nowacki, D. Jermaczek, 25 lat Muzeum Regionalnego w Świebodzinie, Świebodzin 1996.

45 APZG, Program działań kultur. w pow. Świebodzińskim 70/71, sygn. 3832.

46 B. Kres, Muzea w województwie zielonogórskim, Wrocław 1972, s. 36.

47 E. Ciepiela, Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych, „Trakt” 2000, nr 21, s. 34.

Martyrologii Sonnenburg w Słońsku. W miasteczku, już od XIX w. istniało ciężkie więzienie, od 1933 r. przebywali tu przeciwnicy Hitlera z terenu Niemiec, a w czasie II wojny światowej członkowie ruchu oporu z okupowanych państw Europy. Warto zauważyć, że do najbardziej cenionych w tym okresie na Środkowym Nadodrzu należało Muzeum Regionalne w Międzyrzeczu, będące wizytówką samego miasta, ale często

Martyrologii Sonnenburg w Słońsku. W miasteczku, już od XIX w. istniało ciężkie więzienie, od 1933 r. przebywali tu przeciwnicy Hitlera z terenu Niemiec, a w czasie II wojny światowej członkowie ruchu oporu z okupowanych państw Europy. Warto zauważyć, że do najbardziej cenionych w tym okresie na Środkowym Nadodrzu należało Muzeum Regionalne w Międzyrzeczu, będące wizytówką samego miasta, ale często

W dokumencie Kultura i społeczeństwo na Środkowym Nadodrzu w XIX i XX wieku (Stron 98-105)