EUROPA ZJEDNOCZONA W MYŚLI I DZIAŁALNOŚCI POLITYCZNEJ KAZIMIERZA SABBATA

Działalność emigracji polskiej na Zachodzie na rzecz zjednoczenia Europy toczyła się przez wiele lat w ramach Ruchu Europejskiego, powstałego w 1949 r., którego pierwszym sekretarzem generalnym był Józef Retinger (powstał też wówczas Związek Polskich Federalistów). Kolejną formą udziału polskiego uchodźstwa politycznego w działalności na rzecz jedności europejskiej był Pol-ski Komitet Ruchu EuropejPol-skiego (którego siedziba mieściła się w Instytucie Polskim przy Pont Street w Londynie) powstały w 1964 r. z inicjatywy ambasa-dora Edwarda Raczyńskiego¹.

Rozwój Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz polityczne zjednoczenie Europy wraz z jej przynależnością do Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO) było jedną z najważniejszych spraw politycznych Kazimierza Sabbata, jakimi zajmował się w swojej działalności polityczno-niepodległościowej w latach 1964–1989. Za początek jego działalności proeuropejskiej niewątpliwie należy uznać pracę w Polskim Komitecie Ruchu Europejskiego².

Obserwując procesy polityczne zachodzące w Europie po zakończeniu II wojny światowej, rozwój EWG i NATO, Sabbat doszedł do przekonania, że dą-żenie do jedności politycznej na Zachodzie jest jedyną słuszną drogą, prowa-dzącą stary kontynent ku dobrobytowi i bezpieczeństwu, tak przed dominacją Związku Sowieckiego, jak i przed próbami odrodzenia się nazizmu i imperiali-

1 W skład Polskiego Komitetu Ruchu Europejskiego wchodzili politycy i działacze emigracyjni, którzy w 1954 r. podpisali Akt Zjednoczenia, nie uznany wówczas przez urzędującego prezydenta RP Augusta Zaleskiego, co w konsekwencji doprowadziło do podziału ośrodka legałistycznego i utworzenia Tymczasowej Rady Jedności Narodowej (później Rady Jedności Narodowej), Rady Trzech i Egzekutywy Zjednoczenia Narodo-wego.

2 W skład Polskiego Komitetu Ruchu Narodowego w 1974 r. wchodzili: Edward Ra-czyński (przewodniczący), Adam Ciołkosz (wiceprzewodniczący), Stanisław Glaser (wi-ceprzewodniczący), Kazimierz Sabbat (sekretarz) oraz Antoni Dargas, Stanisław Grochol-ski, Bronisław Hełczyński. Krystian Ostrowski. Stefan SoboniewGrochol-ski, Franciszek Wilk, Kazimierz Zdzichowski (członkowie). Informacja o zebraniu PKRE z 20 września 1974 r., Instytut Polski i Muzeum Sikorskiego w Londynie, KOL 234/237 (dalej – IPMS).

Jacek Krzysztof Danel 166

zmu niemieckiego. Znalazło to odzwierciedlenie w jego bogatej publicystyce politycznej na łamach prasy emigracyjnej w Wielkiej Brytanii³.

Na początku 1975 r., w związku z zbliżającym się w Wielkiej Brytanii po-wszechnym referendum decydującym, czy Zjednoczone Królestwo nadal ma pozostać członkiem EWG⁴, oraz trwającej wówczas w prasie brytyjskiej dysku- sji na temat „Britain in Europę”, politycy polscy, związani z Polskim Komite- tem Ruchu Europejskiego, zorganizowali Polski Komitet dla Akcji „Britain in Europę” również pod przewodnictwem E. Raczyńskiego. Komitet współpraco-wał z Brytyjską centralą „Britain in Europę”. Akcja ta obejmowspółpraco-wała wszystkie większe ośrodki emigracji polskiej w Wielkiej Brytanii. Spodziewano się bo-wiem, że w referendum weźmie udział duża liczba Polaków, którzy już nabyli obywatelstwo brytyjskie, oraz liczne grono młodych ludzi, urodzonych po woj-nie w Wielkiej Brytanii, mających najpełwoj-niejsze prawo współdecydowania o przyszłości Brytanii. W związku z zbliżającym się referendum, Sabbat opu-blikował dwa znaczące artykuły, w których przedstawił swoje poglądy na temat EWG i przyszłej zjednoczonej Europy. Pierwszy z nich ukazał się na łamach socjalistycznego kwartalnika „Zew” pod pseudonimem Jan Nakol. Drugi na mach „Tygodnia Polskiego” już pod własnym nazwiskiem. Publikując na ła-mach „Zewu”, Sabbat pisał, że silna EWG jest dla sprawy polskiej pożyteczna, gdyż stanowi nie tylko ośrodek siły gospodarczej, ale także siły politycznej, mogącej przeciwstawić się Związkowi Sowieckiemu, sięgającemu po domina- cję nad całą Europą. Jego zdaniem właśnie EWG po wielu latach okazała się doskonałym interesem politycznym przeciw polityce Związku Sowieckiego. Jej filarami były kwitnąca gospodarka zachodnioniemiecka i francuska. Nie miał wątpliwości, że rozszerzenie EWG o Wielką Brytanię wzmocni wspólną gospo-darkę, która stanie się obok gospodarki Stanów Zjednoczonych jedną z najważ-niejszych czynników gospodarki światowej, gdyż to siła gospodarcza stanowi podstawę siły politycznej. Był pewien, że tylko dynamiczny rozwój struktur go-

3 29 października 1974 r. odbyło się zabranie PKRE w sali Instytutu Polskiego, na którym Edward Raczyński przedstawił referat pt. „Sytuacja polityczna w Europie”.

Natomiast 4 i 14 grudnia 1974 r. podczas kolejnych zebrań PKRE, w których uczestni-czył również Sabbat, poświęcone było sprawie jedności Europy. IPMS. KOL 23 H/237.

4 Wielka Brytania w skład EWG wchodziła od l stycznia 1973 r., gdy podpisała traktat rzymski. Ale po dojściu do władzy w Zjednoczonym Królestwie w marcu 1974 r.

Partii Pracy, sprawa przynależności do EWG została ponownie otwarta. Brytyjska lewi-ca uważała, że warunki, które przyjął premier Heath podpisując traktat, są nie do przy-jęcia przez Partię Pracy i jeżeli Wielka Brytania nie otrzyma lepszych warunków, to Królestwo opuści EWG. Gdy minister spraw zagranicznych Callaghan uzyskał wszyst-ko, co chciał, od Wspólnoty i rząd ogłosił triumf brytyjskich żądań, wtedy przeciwko pozostaniu w Wspólnocie głosowała liczna grupa członków gabinetu rządowego. Wów-czas postanowiono, że o pozostaniu lub wyjściu z Wolnego Rynku miało zdecydować powszechne referendum w dniu 5 czerwca 1975 r.

spodarczych będzie prowadzić do rozwoju instytucji politycznych. Potwierdze-niem budowy przyszłych instytucji politycznych było jego zdaPotwierdze-niem wspólne stanowisko, jakie zaprezentowały państwa EWG podczas obrad Konferencji Bezpieczeństwa w Europie (KBWE), w Helsinkach 1975 r., gdzie Europejczy- cy, przeciwstawiając się szybkim i łatwym koncesjom na rzecz ZSSR, domagali się ustępstw ze strony Moskwy, w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, które prowadziły kapitulacyjną politykę wobec Kremla (co niebawem doprowa-dziło do poważnego kryzysu w ramach NATO). Sabbat uważał, że w związku z kapitulancką polityką Waszyngtonu wobec Moskwy, to właśnie Wspólnota Europejska powinna stanowić zabezpieczenie także w zakresie wojskowym wobec militarnego zagrożenia ze strony Sowietów, gdyż prawie wszystkie pań-stwa Wspólnoty były również członkami NATO i stanowiły jego trzon w Euro-pie: Siła wojskowa opiera się zawsze na sile gospodarczej i przemysłowej.

Wspólnota stać się winna czynnikiem równowagi i bezpieczeństwa w Europie.

Europa Zachodnia jest zdolna do stworzenia silnej podstawy gospodarczej dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa – niestety tylko sobie⁵. Dlatego jego zdaniem tylko silna EWG mogła wpływać na rozwój sytuacji w krajach zniewolonych przez ZSSR, w tym między innymi w PRL. Uważał, że Sowiety potrzebujące zachodnich kredytów i zdobyczy technologicznych nie będą w stanie zapobiec wymianie kulturalnej i naukowej. Tym samym nie będą w stanie zatrzymać wpływów zachodnich w bloku komunistycznym. Tak więc wspólny rynek EWG będzie oddziaływać na kraje realnego socjalizmu, stwarzając wizję i po-trzebę rozbudowania współpracy gospodarczej i kulturalnej: Taki kierunek roz-woju będzie pożyteczny i będzie przybliżał perspektywy wolności Polski⁶. W swoich rozważaniach szedł jeszcze dalej, pisząc, że w przyszłości Wspólnota Europejska, najpierw gospodarcza, ale stopniowo także i polityczna, przyczynić się winna do zmiany położenia politycznego Polski w Europie. Od kilku stuleci nad Polską ciąży położenie między Niemcami a Rosją – pisał – między dwoma kamieniami młyńskimi, od pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. aż po układ Hitlera z Stalinem z 1939 r., oznacza to tylko upadek Polski. Wspólnota Euro-pejska, w której Niemcy będąjednym z głównych elementów, nie oznacza znik-nięcia na przyszłość niebezpieczeństwa niemieckiego. Oznacza jednak znaczne pomniejszenie tego niebezpieczeństwa; Niemcy zwrócone ku zachodnim sąsia-dom, związane gospodarczo z Brytanią i Francją nie będą mogły kontynuować złowrogiej dla nas polityki „Drang nach Osten”⁷.

Jego zdaniem powiększająca się współpraca polityczna zachodniej Europy prowadzić będzie prostą drogą do formy parlamentaryzmu, a więc do organiza-

5 Jan Nakol, Britain in Europe, „Zew – kwartalnik socjalistyczny”, Londyn, kwie- cień 1975, nr 19, s. 29.

6 Op. cit., s. 31.

7 Ibidem, s. 30.

Jacek Krzysztof Danel 168

cji politycznej, obejmującej wszystkie kraje EWG. Niebezpieczeństwa jego zdaniem, jakie wynikały dla społeczeństwa polskiego w kraju z rozwoju EWG, to pogłębienie izolacji Polski od Zachodu, odcięcia jej od współpracy gospodar-czej oraz rozdźwięki między Wspólnotą Europejską a Stanami Zjednoczonymi, choćby w sprawie stosunków z Sowietami, Drukując artykuł na łamach „Tygo-dnia Polskiego”, przedstawił te same tezy i poglądy, jakie zawarł na łamach

„Zewu”, poszerzając jednak niektóre z przedstawionych już wątków. Pisał, że głównym argumentem dla Polaków na rzecz poszerzania i rozwoju Wspólnoty Europejskiej jest zmniejszenie zagrożenia niemieckiego, gdyż Niemcy, co prawda tylko Zachodnie, w strukturach Wspólnoty objęte braterskim uściskiem:

Francji, Anglii, Włoch, Holandii, Belgii, schodzą z pruskiej drogi: Nie można zamykać oczu na niemieckie niebezpieczeństwo po tylu doświadczeniach, ale niebezpieczeństwo polityki agresywnej i rewizjonistycznej ulegnie zmniejsze- niu⁸. Mimo tych obaw apelował o udział w referendum emigracji politycznej, gdyż silna Europa jest w interesie wolności i demokracji w świecie. Jest rów- nież w interesie Polski. Z losami Wspólnoty Europejskiej łączymy bowiem na-dzieje na poprawą sytuacji politycznej Polski oraz naszych sąsiadów z Europy Środkowo-Wschodniej. Jest ona jednym z czynników, które mogą przybliżyć na-szą wolność i niepodległość⁹.

Po objęciu w sierpniu 1976 r. funkcji premiera Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, Kazimierz Sabbat w swoim pierwszym expose, omawiając pro-gram swojego rządu na najbliższe lata, powiedział, że gabinet będzie popierać program wzmacniania więzów Wspólnoty Europejskiej, przypominając jedno-cześnie dotychczasowe działania Polskiego Komitetu Ruchu Europejskiego oraz pracę Raczyńskiego w „Council of Europę” na rzecz jedności europejskiej:

Nasze zainteresowanie Zjednoczoną Europą wynika z przekonania, że mocna Wspólnota Europejska może w przyszłości zaważyć na polityce światowej. Z drugiej strony, we Wspólnocie Europejskiej chcielibyśmy widzieć przyszłość na-szego Kraju i pomoc w rozwiązaniu wielu trapiących nas od stuleci proble-mów¹⁰. Mimo objęcia funkcji premiera nadal aktywnie uczestniczył w pracach prezydium Polskiego Komitetu Ruchu Europejskiego, który na swoich spotka-niach zajmował się kolejnymi tematami związanymi z Wspólnotą Europejską, wypracowując polskie stanowisko w takich sprawach jak wybory do Parla- mentu Europejskiego czy też w sprawach paszportu europejskiego¹¹.

8 K. Sabbat, Europa Zjednoczona, „Tydzień Polski”, Londyn, 31 maja 1975, nr 22, s. 1.

9 Op. cit.

10 W walce o Polskę wolną, niepodległą i demokratyczną. Expose Prezesa Rady Mi-nistrów RP Kazimierza Sabbata na Radzie Narodowej RP w Londynie w dniu 23 paź-dziernika 1976. Londyn 1976, s, 8. Kazimierz Sabbat, Główne cele emigracji politycz-nej, „Tydzień Polski”, Londyn, 30 października 1976, nr 44/259, s. 1.

11 Informacja o zebraniu Komitetu z 21 czerwca 1978 r., IPMS, KOL 234/237.

Do budowanej jedności europejskiej premier powrócił podczas swojego ko-lejnego expose, mówiąc, że mimo kryzysu gospodarczego następuje powolny proces jednoczenia się Europy Zachodniej w ramach EWG. Uważał, że wyzna-czenie przez Wspólnotę powszechnych wyborów do Parlamentu Europejskiego na 1979 rok jest wydarzeniem politycznym, którym Rząd RP jest bezpośrednio zainteresowany, gdyż w głosowaniu tym miała wziąć udział duża liczba Pola-ków, obywateli krajów Wspólnoty¹².

W niepublikowanym artykule z 1978 r., podpisanym jako Jerzy Jankowski, premier pisał: Winniśmy więc brać możliwie najszerszy udział w budowie Zjed-noczonej Europy, choćby w pierwszym etapie chodziło jedynie o trwałe powią-zanie krajów nie objętych dominacją sowiecką. Ten nasz wkład winien być trwały i widoczny, to znaczy znany naszym partnerom. Będzie on bowiem kapi-tałem politycznym dla drugiego etapu, gdy na porządku dziennym stanie wejście krajów naszego regionu, a w tym Polski, do Zjednoczonej Europy¹³.

Kiedy ten etap nastąpi, Sabbat nie wiedział, tak jak nikt inny w „Polskim Londynie”, ale nie miał wątpliwości, że albo Europa się zjednoczy, tworząc swoje ponadpaństwowe instytucje, albo prędzej czy później stanie się kolonią Sowiecką¹⁴. Dlatego też całym sercem opowiadał się za jednością europejską, nie tylko gospodarczą, ale również polityczną.

Do sprawy europejskich wyborów parlamentarnych powrócił podczas nowo-rocznego wystąpienia przed prezydentem RP Stanisławem Ostrowskim na lon-dyńskim „Zamku”, mówiąc wówczas, że mimo licznych zahamowań Wspólnota Europejska dąży do politycznej i gospodarczej jedności, co wraz z Sojuszem Atlantyckim stanowi rosnącą siłę gospodarczą i militarną¹⁵. Już po odbytych

12 W swoim wystąpieniu mówił równteż, że w jednoczącej się zachodniej Europie coraz większą rolę zaczyna odgrywać Niemiecka Republika Federalna pod przywódz-twem socjalisty Helmuta Schmidta. Co dla władz RP było znakiem, że należy raz jesz-cze przemyśleć stosunki polsko-niemieckie, zwłaszcza że strona niemiecka wykazywała gotowość do dialogu. Sygnałem dla niego była wizyta przedstawicieli Episkopatu Pol-skiego z Prymasem Polski ks. kardynałem Stefanem Wyszyńskim i ks. kardynałem Ka-rolem Wojtyłą w Niemczech Zachodnich, gdzie byli witani z serdecznością i szacun-kiem. Expose Prezesa Rady Ministrów RP Kazimierza Sabbata na Radzie Narodowej RP w dniu 21 października 1978 r. Londyn 1978, s. 5; Zob. Expose Prezesa Rady Mini-strów RP Kazimierza Sabbata na Radzie Narodowej RP w dniu 21 października 1978,

„Rzeczpospolita Polska", listopad 1978, nr 11(279), s. L; Kazimierz Sabbat, Polacy w Kraju i na Obczyźnie. Zadania Emigracji Politycznej po 33 latach, „Tydzień Polski”, Londyn, 4 listopada 1978, nr 44(261), s. 1.

13 Jerzy Jankowski (Kazimierz Sabbat), „Polacy przy budowie Europy” maszynopis z 1978 r. AS.

14 Op. cit.

15 Tekst przemówienia Kazimierza Sabbata, zatytułowany „Rok 1978 – rok nadziei”, maszynopis. Archiwum Sabbatów; Zob. Kazimierz Sabbat, Przemówienie Prezesa Rady

Jacek Krzysztof Danel 170

wyborach do Parlamentu Europejskiego, wygłaszając 14 lipca 1979 r. kolejne expose, mówił, że za najważniejsze zadania politycznego uchodźstwa uważa obok współpracy z innymi narodami ujarzmionymi przez ZSSR – ideę jedności europejskiej, do której pierwszy krok – jego zdaniem – zrobiono, wybierając Parlament Europejski. Przypominając jednocześnie zebranym, że w kontekście jedności europejskiej należy rozpatrywać trudne, ale bardzo ważne zagadnienia stosunków polsko-niemieckich¹⁶.

W przeddzień organizowanego w Londynie Światowego Zjazdu Jedności z Walczącym Krajem, premier na łamach „Tygodnia Polskiego” przedstawił po raz pierwszy poglądy na temat jedności europejskiej po odbytych wyborach do Parlamentu Europejskiego: W interesie polskim leży wzmacnianie się sił poli-tycznych, ekonomicznych i militarnych Zachodu, a w szczególności Sojuszu Atlantyckiego i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. (...) Idea Zjednoczonej Europy y do której nawoływał papież Jan Paweł II w czasie wizyty w Polsce, po-winna stać się siłą kształtującą Nową Europę. W takiej Europie nie może za-braknąć miejsca dla Polski oraz innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które przez męki stanowiły jej integralną część i które wnosiły do skarbca kul-tury europejskiej ogromny wkład. Witamy z radością rosnącą siłę Wspólnoty Europejskiej, a w szczególności powołanie Parlamentu Europejskiego, opartego na wyborach wyrazu rosnącej jedności. Uważamy, że nadszedł czas podjęcia sprawy włączenia do Wspólnoty Europejskiej państw Europy Środkowej. (...) Pierwszym krokiem w tym kierunku powinno być nadanie paszportów europej-skich uchodźcom z tych krajów, przybywającym w krajach EWG, a także prawa głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Uważał, że objęcie uchodźców ramami Wspólnoty Europejskiej stępi ostrza wybujałych nacjonalizmów i sporów w zachodniej części Europy¹⁷. Jego przed-zjazdowy tekst nie minął bez echa, gdyż już podczas Zjazdu, jaki miał miejsce w Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym przy King Street w Londynie, w dniach 1–2 września 1979 r. w jednej z uchwał dotyczących spraw międzyna-rodowych napisano: W interesie Polski leży wzmacnianie sił politycznych, eko-nomicznych i militarnych Zachodu, w szczególności Sojuszu Atlantyckiego (NATO) i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. (...) Idea Zjednoczonej Euro-

Ministrów Kazimierza Sabbata. Rok 1978 – rok nadziei, „Rzeczpospolita Polska”, Lon-dyn, styczeń 1979, nr 1 (281), s. 3; Kazimierz Sabbat, Rok 1978 – rok nadziei „Tydzień Polski”, Londyn, 13 stycznia 1979, nr 2 (11), s. 1.

16 K. Sabbat, Sprawa Polski po wizycie Papieża. (Expose Prezesa Rady Ministrów na Radzie Narodowej RP 14 lipca 1979), „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, sierpień 1979, nr 8 (288), s. 1; Zob. Kazimierz Sabbat, Sprawa Polski po wizycie Papieża, „Tydzień Polski”, Londyn, 21 lipca 1979, nr 29 (172), s. 1.

17 K. Sabbat, Polska a Zachód, „Tydzień Polski”, Londyn, 25 sierpnia 1979, nr 34 (202), s. 1.

py, do której nawoływał papież Jan Paweł II w czasie wizyty w Polsce, powinna stać się siłą kształtującą Nową Europę. W takiej Europie nie może zabraknąć miejsca dla Polski oraz innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które przez wieki stanowiły jej integralną część i które wnosiły do skarbca kultury.

Witamy z radością rosnącą siłę Wspólnoty Europejskiej, a w szczególności po-wołanie Parlamentu Europejskiego, opartego na wyborach wyrazu rosnącej jedności. Uważamy, że nadszedł czas podjęcia sprawy włączenia do Wspólnoty Europejskiej państw Europy Środkowej i Wschodniej do Wspólnoty Europej- skiej. Tekst uchwały Zjazdu był niczym „innym jak powtórzeniem całych frag-mentów tekstu Kazimierza Sabbata, jakie opublikował na łamach „Tygodnika Polskiego”¹⁸.

Lata 1981–1986 byty dla premiera Sabbata czasem czynnego uczestnictwa w pracach nie tylko PKRE¹⁹, ale również Rady Ruchu Europejskiego. Premier kilkakrotnie opuszczał Londyn w towarzystwie podsekretarza stanu Tadeusza Lasko, aby brać udział w zebraniach RRE, podczas których zabierał głos i przedstawiał polskie postulaty²⁰. Brał też udział w zebraniach Grupy Demo-kratycznej Parlamentu Europejskiego (GDPE), na których przedstawiał polski punkt widzenia na zjednoczenie Europy²¹. Wraz z swoimi ministrami współpra-cował z przedstawicielami emigracyjnymi narodów ujarzmionych przez ZSSR:

Czechami, Słowakami, Węgrami, Rumunami, Ukraińcami, Litwinami czy też Łotyszami na rzecz jedności europejskiej, jak również członkami Parlamentu Europejskiego, w tym z parlamentarzystami brytyjskimi, przyjaźnie nastawio-

18 Uchwały Światowego Zjazdu Jedności z Walczącym Krajem, Sprawy międzyna-rodowe, [w:] Razem z Narodem. Światowy Zjazd Jedności z Walczącym Krajem, Lon- dyn 1979, s. 78–79; Zob. Uchwały Światowego Zjazdu Jedności z Walczącym Krajem,

„Tydzień Polski”, Londyn, 15 września 1979, nr 37 (220), s. 1.

19 20 lipca 1981 r. brał udział w posiedzeniu PKRE, którego tematem była działal-ność i współpraca z innymi narodami uciemiężonymi. Dziennik czynności premiera RP

„Rzeczpospolita Polska”, sierpień 1981, nr 8/312. s. 2, natomiast 31 maja 1984 r.

uczestniczył w zebraniu PKRE, gdzie uchwalono Apel do Polaków w krajach Wspól-noty Europejskiej o poparcie wyborów do Parlamentu Europejskiego. Dziennik czynno-ści premiera RP „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, czerwiec 1984, nr 6/339, s. 2.

20 Pod koniec października 1981 r. premier przebywał w Strasburgu wraz z podsekreta-rzem stanu Tadeuszem Lasko, gdzie brał udział w posiedzeniu Rady Ruchu Europejskiego.

Dziennik czynności premiera RP „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, grudzień 1981 – luty 1982, nr 12/316. s. 2. W dniach 22– 27 czerwca 1982 premier przebywał w Kolonii wraz z T. Lasko na posiedzeniu Rady Ruchu Europejskiego, gdzie mówił o położeniu Polski i polskich postulatach, „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, lipiec 1982, nr 5/321, s. 2.

21 2 marca 1982 r. podczas spotkania Grupy Demokratycznej Parlamentu Europej-skiego, Sabbat zagaił dyskusję „Czego Polska oczekuje od Europy”. Dziennik czynno- ści premiera RP „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, kwiecień 1982, nr 2/318, s. 2.

Jacek Krzysztof Danel 172

nymi do współpracy z uchodźczymi emigracjami²², w tym z Sir Bernardem Braine²³. Współpracował również z European Liaison Group (ELG), biorąc udział w dyskusjach na tematy jedności europejskiej czy też zwalczania euro-pejskich totalitaryzmów²⁴. Na posiedzeniach Rządu RP starał się jak najszerzej informować o sprawach europejskich²⁵. Omawiając na posiedzeniu Rady Naro-dowej działalność Rządu RP w 1982 r., mówił: Utrzymywaliśmy także bliską

"współpracą z przedstawicielami Parlamentu Europejskiego. W styczniu ub.r.

miałem też możność przemawiania na konferencji brytyjskich członków Ruchu Europejskiego (...) W październiku nb.r. w Strasburgup. Walery Choroszewski, przewodniczący komisji spraw zagranicznych Rady Narodowej RP, wziął udział w posiedzeniu Parlamentu Europejskiego²⁶.

Do spraw europejskich powracał również w innych wystąpieniach publicz-nych, gdzie mówił, że dla władz polskich na Obczyźnie, kwestia wspólnoty eu-ropejskiej i współpraca polskich czynników z Parlamentem Europejskim jest koniecznością, gdyż Parlament ten jest jedynym ciałem, które powinno zajmo-wać się sprawami całej Europy, przypominając, że dzięki staraniom emigracji politycznych na Zachodzie, w tym władz RP w Parlamencie Europejskim, ist-nieje Komisja dla spraw Europy Środkowej i Wschodniej, na otwarcie której strona polska przygotowała swoje postulaty²⁷.

22 15 lipca 1985 r. premier brał udział w obiedzie i konferencji z Tomem Normantonem, posłem do Parlamentu Europejskiego i do Parlamentu Westministerskiego, podczas której omawiano sprawy polskie w Parlamencie Europejskim. Dziennik czynności premiera RP,

„Rzeczpospolita Polska”, Londyn, sierpień – wrzesień 1985, nr 8–9/353–354, s. 2.

23 14 grudnia 1984 r. odbyła się narada z przedstawicielami Wolnych Czechów, Węgrów i Rumunów, przy udziale Sir Bernarda Braine, w sprawie rozwinięcia akcji „odrzucenie Jałty” na terenie W. Brytanii oraz wśród członków Parlamentu Europejskiego. Dziennik czynności premiera RP, „Rzeczpospolita Polska”, Londyn styczeń 1984, nr 1/334, s. 2.

24 21 lutego 1984 r, premier Sabbat uczestniczył w dyskusji na temat totalitaryzmu, zorganizowanej przez ELG w Westminster Hali. Dziennik czynności premiera RP,

„Rzeczpospolita Polska”, Londyn, marzec 1984, nr 3/336, s. 2. Natomiast 3 październi- ka 1984 premier brał udział w konferencji z polskimi delegatami do ELG. Dziennik czynności premiera RP, „Rzeczpospolita Polska”, Londyn, listopad 1984, nr 11/344, s. 2.

25 26 października 1981 przewodniczył posiedzeniu Rządu RP, na którym m.in.

omawiane były sprawy Ruchu Europejskiego. Dziennik czynności premiera RP,

„Rzeczpospolita Polska”, Londyn, listopad 1981, nr 10/314, s. 2. W dniu 5 lipca 1982 r.

odbyło się posiedzenie Rządu RP, na którym premier przedstawił sprawozdanie z udziału w posiedzeniu Rady Ruchu Europejskiego w Kolonii, „Rzeczpospolita

odbyło się posiedzenie Rządu RP, na którym premier przedstawił sprawozdanie z udziału w posiedzeniu Rady Ruchu Europejskiego w Kolonii, „Rzeczpospolita