OGÓLNOPOLSKIE STRAJKI I ICH WPŁYW NA SYTUACJĘ SPOŁECZNĄ W WOJEWÓDZTWIE KOSZALIŃSKIM W ROKU 1980

Ostatnie miesiące 1979 roku i początek roku 1980 w województwie kosza-lińskim nie przyniosły poprawy trudnej sytuacji gospodarczej. Wpływały na to m.in. nieregularne dostawy węgla oraz przerwy w dostawach energii elektrycznej.

Trudności w zdobyciu węgla były tym dziwniejsze, że występowały w kraju, któ-ry wydobywał go ponad 200 rnln ton rocznie. W tej sytuacji lokatorzy zaczęli dogrzewać swoje wyziębione mieszkania gazem i prądem. Na polecenie władz zaczęto cyklicznie wyłączać prąd na osiedlach mieszkaniowych, najczęściej w godzinach popołudniowych lub wieczornych.

Przykładem niech będzie Drawsko Pomorskie, gdzie opady śniegu w stycz- niu i lutym spowodowały paraliż miasta. Dopiero mobilizacja 1200 mieszkań-ców, którzy uczestniczyli w odśnieżaniu, spowodowała udrożnienie ciągów komunikacyjnych i uruchomienie obiektów użyteczności publicznej. Wyłącze- nia energii elektrycznej powodowały zakłócenia pracy kotłowni, a te nie za-pewniały odpowiedniej temperatury w mieszkaniach¹.

Zgodnie z decyzjami rządu od l stycznia 1980 roku obowiązywały we wszystkich jednostkach gospodarki uspołecznionej limity zużycia paliw i ener-gii, które miały sprzyjać racjonalnemu i zdyscyplinowanemu gospodarowaniu tymi podstawowymi środkami produkcji. Limitami objęto węgiel kamienny, koks, energię elektryczną oraz paliwa płynne i gazowe. Nowym rozwiązaniem w systemie limitowania było przejście na okresy kwartalne, co związane było z wprowadzeniem metody kwartalnego planowania zadań gospodarczych². Wojewódzkie i centralne władze polityczne pozostawały ślepe i głuche na bie-żące informacje o nastrojach społecznych. Środki masowego przekazu będące w dyspozycji partii forsowały jedynie słuszną politykę sukcesu. Począwszy od stycznia, sytuacja zaczęła powoli ulegać zmianie, rozpoczęła się bowiem kam-pania sprawozdawczo-wyborcza przed VIII Zjazdem PZPR. Tematem numer 1,

1 Cz. Partacz, Budowa „demokracji ludowej”, [w:] Drawsko Pomorskie 1297–1997 studia z dziejów miasta, pod redakcją B. Polaka, Koszalin – Drawsko Pom. 1997, s. 196.

2 Limity zużycia paliw i energii w jednostkach gospodarki uspołecznionej, „Głos Pomorza” nr 2 z 3 stycznia 1980, s. 3.

Adam Frydrysiak 192

który został wywołany przez szeregowych członków partii, był stan życia we-wnątrzpartyjnego i karierowiczostwo.

Po województwie krążyły plotki o bogactwie wielu dyrektorów i sekretarzy, o nieskrępowanym wykorzystywaniu przez nich zajmowanych stanowisk do prywatnych celów. Do grupy tej przylgnęło określenie „czerwona burżuazja”, co z perspektywy czasu wydaje się śmieszne.

Próżno było szukać tych tematów w koszalińskiej prasie. Codziennie kar-miono czytelników partyjnymi dokonaniami. Zatroskani sekretarze komitetów gminnych, miejskich i wojewódzkich informowali o dalszym doskonaleniu form, metod i jakości pracy. Zapewniano mieszkańców województwa, że po-dejmowane działania mają na celu rozwój gospodarczy regionu, poprawę wa-runków pracy i bytu. Przedstawiano życiorysy członków partii – delegatów na konferencję wojewódzką PZPR³.

Kolejnym tematem szeroko omówionym przez prasę było zatwierdzenie 17 stycznia 1980 r. planu społeczno-gospodarczego rozwoju województwa kosza-lińskiego przez Wojewódzką Radę Narodową. Plan przedstawił wojewoda ko-szaliński Jan Urbanowicz. Zakładano w nim wzrost przychodów pieniężnych ludności o 6,8% w porównaniu z rokiem minionym, a wartości sprzedaży deta-licznej o 5,9%⁴.

Prognozowane wskaźniki dla czytających uważnie lokalną prasę były sy-gnałem, że nierównowaga rynkowa będzie się pogłębiać.

Plan przewidywał wybudowanie 3297 mieszkań o łącznej powierzchni użyt-kowej 206,7 tys. metrów kwadratowych. W ramach budownictwa indywidual-nego przewidywano oddanie do użytku 540 mieszkań. Zwiększona miała zostać ilość dostarczanej do gospodarstw domowych wody o 1,4% i energii cieplnej o 27,3%. Przewidywano zwiększenie eksportu o 10,8%, a dostaw na rynek krajowy o 5,5%. Na inwestycje przeznaczono kwotę 637 mln zł, co w porówna-niu z rokiem poprzednim było zmniejszeniem o 27,8%. Opinie o projekcie pla- nu w imieniu Komisji Rozwoju Gospodarczego i Zagospodarowania Prze-strzennego przedstawił jej przewodniczący Bolesław Stępień, stwierdzając, że zarówno plan, jak i budżet opracowano zgodnie z dyrektywnymi wskaźnikami.

Odpowiadają one materiałowo-technicznym i finansowym możliwościom, a w nieco mniejszym stopniu potrzebom⁵. Pięciu dyskutantów postulowało efek-tywniejsze wykorzystanie istniejących środków w przemyśle, usługach, jak i w rolnictwie. Jałowa dyskusja zapewne nie przyczyniła się do zmiany pesymi-

3 W trosce o rozwój regionu oraz delegaci, „Głos Pomorza” nr 3 z 4 stycznia 1980, s. 3.

4 Wojewódzka Rada Narodowa zatwierdziła plan społeczno-gospodarczego rozwoju województwa koszalińskiego, „Głos Pomorza” nr 14 z 18 stycznia 1980, s. 1–4.

5 Tamże, s. 3.

stycznych nastrojów pracowników WRN i sekretarzy KW. Obcięte nakłady na inwestycje o około 30%, zwiększone przychody ludności w stosunku do nie na-dążających dostaw rynkowych oraz sztuczny przyrost budowanych mieszkań, poprzez doliczanie do statystyki oddanych „z poślizgiem” z roku ubiegłego, nie napawał optymizmem. Na zakończenie dyskusji wojewoda koszaliński przy-rzekł, że wyda stosowne zalecenia dotyczące usprawnienia sprzedaży zabawek w Koszalinie⁶. Świadczy to jednoznacznie o możliwościach decyzyjnych woje-wody, który mógł interweniować nawet w tak drobnej sprawie.

Inaczej zadania rzeczowe w budownictwie mieszkaniowym na rok 1980 dla województwa koszalińskiego widział Wydział Ekonomiczny KW PZPR w Ko-szalinie. Całkowita powierzchnia użytkowa w budownictwie mieszkaniowym miała wynieść 115,0 tys. m², w tym budownictwo spółdzielcze 78,0 tys. m² i budownictwo zakładowe 37,0 tys. m². Przydziały nakładów inwestycyjnych na zadania rzeczowe w budownictwie mieszkaniowym zabezpieczały jedynie wielkość 104,0 tys. m². Brakowało więc 11,0 tys. m² limitu inwestycyjnego i 174,5 mln zł, wiązało się to również ze zwolnieniem około 350 osób zatrud-nionych w przedsiębiorstwach budowlanych oraz brakami przydziału środków produkcji (materiałów i sprzętu)⁷.

Dlaczego zatem w planie społeczno-gospodarczego rozwoju województwa koszalińskiego na rok 1980, przyjętym przez Wojewódzką Radę Narodową, we wszystkich formach budownictwa została przyjęta i zatwierdzona użytkowa powierzchnia mieszkaniowa 206,7 tys. m²? Natomiast w KW PZPR w Koszali-nie przewidywano 115,0 tys. m². Różnica wyniosła wszak około 91,7 tys. m². Gdyby przyjąć, że budowane mieszkania indywidualne pomyłkowo nie zostały uwzględnione w opracowaniu Wydziału Ekonomicznego KW, to i tak skala pomyłki zamierzonej czy nie zamierzonej jest znaczna. Nieodparcie nasuwa się pytanie, na ile przytaczane w prasie dane były wiarygodne!

Sukcesem działaczy partyjnych, który miał rozwiać wątpliwości biernych i wy-czekujących członków partii, była rosnąca ilość członków i kandydatów PZPR w województwie. Według danych ze stycznia 1980 roku PZPR w wojewódz- twie koszalińskim liczyła 45 tys. członków i kandydatów, skupieni oni byli w 73 zakładowych, 1222 podstawowych i 460 oddziałowych organizacjach partyjnych⁸.

6 Tamże, s. 3.

7 Archiwum Państwowe w Koszalinie, KW PZPR w Koszalinie, Wydział Ekono-miczny, tom nr 50/IX/14, opracowanie dot. Zadania rzeczowe w budownictwie miesz-kaniowym na rok 1980, s. 1–3.

8 45 tysięcy członków i kandydatów PZPR, „Głos Pomorza” nr 3 z 4 stycznia 1980, s. 3.

Adam Frydrysiak 194

Wydaje się, że rosnąca liczba członków partii w województwie świadczyła o tym, iż mieszkańcy zdawali sobie sprawę, że dobra praca i zarobki są zare-zerwowane dla członków PZPR, a awanse na stanowiska kierownicze – wy łącznie dla nomenklatury partyjnej. „Wdrapanie się na stanowisko” wiązało się z układami i wpływami, obowiązywała zasada: „ze stanowiska się nie spada”.

W dniu 5 stycznia 1980 r., w trakcie obrad Wojewódzkiej Konferencji Spra-wozdawczo-Wyborczej, Plenum KW PZPR w Koszalinie powołało 35-osobowy skład Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej. Pracami WKKP kierowało 8-osobowe prezydium. W trakcie kadencji Komisji dołączono do jej składu trzech robotników. Nastąpiły również zmiany w składzie prezydium. Głównym celem Komisji było rozpoznanie źródeł niekorzystnych zjawisk występujących w par-tii. Realizacja miała odbywać się poprzez prowadzenie kontroli. Sprawozdanie z prac Komisji zostało przedstawione w czerwcu 1981 r. Większość zgłoszo- nych spraw, bulwersujących opinię społeczną województwa koszalińskiego, zo-stała jednak rozpoznana i doprowadzona do końca przed upływem 1980 roku⁹.

Trwała kampania wyborcza w PZPR. Podstawowe i zakładowe organizacje partyjne wybierały swoich delegatów na konferencję wojewódzką. Ta z kolei miała wyłonić delegatów na Zjazd oraz wybrać wojewódzkie władze partyjne.

Wybór delegatów na VIII Zjazd nie był przypadkiem. Sekretariat KW starannie i według z góry przygotowanego klucza dokonał ich wyboru (poprzez poufne wskazanie) spośród wielu zgłoszonych kandydatur.

Wybrano 25 delegatów, w tym: 5 sekretarzy, 2 rolników i po jednym z in-nych zawodów, reprezentatywin-nych dla gospodarki województwa¹⁰. Kilku dele-gatów miało w porozumieniu z aktywem KW przygotować swoje wystąpienia zjazdowe.

Organizacje partyjne miały nadzieję, że władza w Warszawie dowie się o sytuacji w województwie, usłyszy o problemach w zakładach pracy i o trudnej sytuacji na rynku żywnościowym. Wierzono, że istniejące problemy gospodar-cze da się rozwiązać.

Nowo wybrane władze wojewódzkie, egzekutywa oraz sekretariat KW przy-pominały składem poprzednie, nowych nazwisk było niewiele. Dotychczasowy żelazny skład „wojewódzkiej centrali” ani drgnął, I sekretarzem KW pozostał Władysław Kozdra, a sekretarzami ponownie zostali wybrani zaufani i spraw-dzeni działacze: Waldemar Czyżewski, Alojzy Malicki, Barbara Polak, Janusz

9 Sprawozdanie z działalności Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej w Koszali-nie (za okres styczeń 1980 r. – maj 1981 r.), wydawnictwo KW PZPR, Koszalin czer-wiec 1981 rok, zbiory autora.

10 Wojewódzka Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza PZPR w Koszalinie, „Głos Pomorza” nr 5 z 7 stycznia 1980, s. 1–4.

Wojnowski, Józef Bajsarowicz i Jerzy Piotrowski oraz Paweł Błażejewski, An-drzej Czechowicz, Marian Czerwiński, Jerzy Czubak, Regina Grygonis, Anna Majewska-Jurys, Andrzej Marcinkowski, Stanisław Mazur, Jan Pakos, profesor Zdzisław Piątek, Mieczysław Rybarczyk, Saturnin Skrzypczyński i Jan Urba-nowicz¹¹. Do Sekretariatu KW PZPR zostali wybrani: Władysław Kozdra – I sekretarz KW, Waldemar Czyżewski – sekretarz KW, Alojzy Malicki – sekre- tarz KW, Barbara Polak – sekretarz KW, Janusz Wojnowski – sekretarz KW, Józef Bajsarowicz – członek sekretariatu KW, Jerzy Piotrowski – członek se-kretariatu KW¹².

Wojewódzką Konferencję zamknęła Barbara Polak, przemawiając w imie- niu Komisji Wniosków i Uchwał: „Postanowione przez koszalińską organizację partyjną zadania na lata 1978–1979 wytyczone przez VII Zjazd PZPR zostały wykonane. Nastąpiły dalsze korzystne przeobrażenia we wszystkich dziedzi- nach życia. Region koszaliński uczyniono pięknym i gospodarnym. Wojewódz-ka Konferencja przyjęła program dalszej estetyzacji i porządkowania regionu.

W związku ze zbliżającą się 35. rocznicą powrotu Ziemi Koszalińskiej do Ma-cierzy uchwalono, iż każdy z mieszkańców województwa powinien uczcić ten fakt trzydziestoma pięcioma godzinami pracy społecznej”¹³.

Dzień wyjazdu na VIII Zjazd PZPR został starannie wyreżyserowany. Na dworcu PKP w Koszalinie odbyło się uroczyste pożegnanie delegatów, były przemówienia, kwiaty, grała orkiestra, aż wreszcie specjalny pociąg wyruszył w kierunku Warszawy. Nazajutrz koszaliński dziennik „Głos Pomorza” drobiaz-gowo opisał pożegnalną celebrę: „W niedzielny poranek przed koszalińskim dworcem PKP zgromadziły się setki aktywistów partyjnych, młodzież w stro- jach organizacyjnych, junacy z OHP, a także dziatwa szkolna. Było wiele kwiatów, liczne transparenty. Delegaci przyjechali autobusem. Władysław Ko-zdra wita się z towarzyszami pracy, działaczami partyjnymi. Delegaci, wśród nich Barbara Polak, otrzymują wiązanki kwiatów, przyjmują życzenia i zapew-nienia, że w dniach VIII Zjazdu tutaj na miejscu życie i praca toczyć się będą normalnym torem”. Życzono delegatom pomyślnych obrad, od których miało jakoby tak wiele zależeć¹⁴.

W innym artykule, zamieszczonym w tym samym dzienniku pt. „Pomyśl- nych obrad, Towarzysze Delegaci”, autor Zbigniew Jurkiewicz oprócz wylicze-nia złożonych życzeń starał się wskazać przyczynę trudności gospodarczych.

11 Tamże, s. 1.

12 Tamże.

13 Tamże.

14 Delegaci Pomorza Środkowego wyjechali do Warszawy, „Głos Pomorza” nr 32 z 11 lutego 1980, s. 1–2.

Adam Frydrysiak 196

Pisał: „Mamy dziś świadomość, że wiele z nich [trudności gospodarcze – A.F.]

znajduje się poza nami, czy to z racji niekorzystnych uwarunkowań międzyna-rodowych, czy wyjątkowo niesprzyjających w ostatnich kilku latach warunków przyrodniczych. Wiemy, że inne trudności są z kolei kosztami, jakie przychodzi nam płacić, za gwałtowne przyspieszenie rozwoju, za szybkie tempo przekra-czania owego «drugiego progu» awansu cywilizacyjnego”¹⁵. Autor artykułu ze zrozumiałych względów nie napisał, kto jest winien sytuacji gospodarczej kraju, natomiast bohatersko dodał, że „koszty przyspieszenia przyjdzie nam płacić”.

W dniach od 11 do 15 lutego 1980 r. w Warszawie obradował VIII Zjazd PZPR. Jedyną niespodzianką było odwołanie premiera P. Jaroszewicza, który został kozłem ofiarnym błędnej i dramatycznej w skutkach polityki gospodar- czej, prowadzonej przez I sekretarza KC E. Gierka. Nowym premierem został Edward Babiuch, partyjny biurokrata, mało znany szerokim kręgom działaczy politycznych, w ostatnim okresie specjalista – odpowiedzialny za dobór kadr.

Z dotychczasowych władz usunięto również sekretarza KC ds. ekonomicznych Stefana Olszowskiego oraz sekretarzy Józefa Tejchmę i Jana Szydlaka. Oficjal- nym tzw. „telewizyjno-prasowym” wyjściem z kryzysu, proponowanym przez nowy rząd, miały być głównie oszczędności, zwiększenie eksportu i zreduko- wanie do minimum rosnącego importu¹⁶.

Rząd E. Babiucha musiał jednak przyjąć do wiadomości istnienie kryzysu, choć do tego faktu publicznie się nie przyznał. Program sprowadzał się głównie do wprowadzania większego reżimu w wydatkach i zaciskaniu pasa. Tajny ra-port rządowych ekspertów wskazywał na konieczność przeznaczenia prawie wszystkich wpływów z eksportu na spłaty zobowiązań. Niezbędny import mu-siał być realizowany przez zaciąganie nowych kredytów. W tej sytuacji zamie-rzano zwiększyć eksport i zmniejszyć import, co musiało prowadzić do dalsze- go ograniczenia produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwa i dostaw na ry-nek. Planowano także zwolnienie z pracy około 250 000 ludzi¹⁷.

Pierwszym sprawdzianem zaufania do nowego rządu i jego zamierzeń były marcowe wybory do Sejmu i rad narodowych. Opadła bariera strachu, po raz pierwszy w okresie powojennym ponad trzy tysiące rozczarowanych i zawie-dzionych mieszkańców województwa koszalińskiego nie poszło głosować, a ponad 1 200 oddało głosy nieważne, byli i tacy, którzy darli lub skreślali całe listy wyborcze.

15 Tamże, s. 1–2.

16 S. Sierpowski, S. Żerko, Dzieje Polski w XX wieku, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002, s. 475–476.

17 A. Friszke, Losy państwa i narodu 1939–1989, Wyd. Iskry, Warszawa 2003, s. 363–364.

Według danych Krajowej Komisji Wyborczej w województwie koszalińskim nie wzięło udziału w głosowaniu 3118 uprawnionych, a z tego głos nieważny oddały 1283 osoby. Wziąwszy pod uwagę, że wszystkich uprawnionych do gło-sowania w województwie było 321 183 osoby, nie była to liczba mała¹⁸. W po-dobnych głosowaniach, które odbyły się w latach poprzednich, były to liczby trzycyfrowe. (W całym kraju nie poszło głosować ponad 270 tysięcy uprawnio-nych, a 13 672 osoby oddały głosy nieważne)¹⁹.

Być może, oprócz niezadowolenia społecznego, przyczyniła się do tego wi-zyta w kraju Jana Pawła II w czerwcu 1979 roku, na zaproszenie władz PRL.

Uczestniczyły w niej miliony Polaków, w tym kilka tysięcy mieszkańców wo-jewództwa koszalińskiego, dumnych z polskiego papieża.

Liczba uczestników spotkań z papieżem oraz okazywany entuzjazm daleko przerosły przewidywania władz państwowych. Prasa, radio i telewizja poświę-ciły tej wizycie stosunkowo dużo miejsca. Koszaliński dziennik „Głos Pomorza”

na bieżąco relacjonował jej przebieg. Wśród wielu zamieszczonych infor- macji zabrakło jedynie opisu wspaniałej i podniosłej atmosfery podczas spotkań wiernych z papieżem oraz choćby wzmianki o kilku tysiącach osób przybyłych z województwa koszalińskiego.

Trudnym do ukrycia przed społeczeństwem faktem była próba dialogu pa-pieża z władzami PRL. Odbywała się ona głównie poprzez kazania, które kie-rowane były do wiernych, a zawarte w nich przesłania przypominały władzom politycznym o niezbywalnych prawach jednostki i społeczeństw do wolności słowa i wyznania.

Kończące się pierwsze półrocze 1980 r., według danych GUS-u o rozwoju gospodarki narodowej i wykonaniu planu społeczno-gospodarczego, wskazy-wało na pewną równowagę w gospodarce, na korzystne zmiany, jakie się w niej dokonywały. Porównywano pierwsze półrocze 1980 roku z okresem analogicz-nym z roku 1979. Wziąwszy pod uwagę, że rok 1979 był najsłabszy od wielu lat, to rosnące wskaźniki były rzeczywiście trochę lepsze.

Produkcja przemysłowa wzrosła o 7%, skup produktów rolnych o 4%, sprze-daż detaliczna towarów o 11,1%, obroty handlu zagranicznego o 15,6%, w tym z krajami kapitalistycznymi o 29,8%. Fundusz płac netto wzrósł o 10,0%. Pro-dukcja przemysłowa osiągnęła wartość 1588 mld zł, co stanowiło 50,9% planu rocznego. Nakłady inwestycyjne wyniosły 225,6 mld zł, co oznaczało wykona-

18 „Głos Pomorza” nr 69 z 26 marca 1980, s. 3.

19 Komunikat Państwowej Komisji Wyborczej, „Głos Pomorza” nr 68 z 25 marca 1980, s. 1 oraz Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej, wyniki wyborów do Sejmu PRL i zbiorcze wyniki wyborów do WRN, „Głos Pomorza” nr 69 z 26 marca 1980, s.1–2.

Adam Frydrysiak 198

nie rocznych zadań w 41,7%. Nakłady te były niższe o 1,2% w porównaniu do 1979 r., co świadczy o inwestycyjnej stabilizacji. Należy dodać, że plan zakła- dał redukcję nakładów inwestycyjnych o 9,4% w porównaniu do 1979 roku²⁰.

Gorzej wyglądała realizacja zadań rzeczowych. Spośród szczególnie waż-nych 40 zadań inwestycyjważ-nych planowaważ-nych na 1980 r., 21 stanowią tak zwane poślizgi z 1979 roku. Planowano zakończenie 12 zadań, a faktycznie wykonano jedynie 6. W uspołecznionym budownictwie mieszkaniowym oddano do użytku tylko 52,8 tys. mieszkań, co stanowiło zaledwie 28,8% planu rocznego. O wy-niku tym zadecydował fakt, iż w pierwszych miesiącach roku realizowano bu-dynki zaliczone awansem w poczet planu na 1979 rok. W roku 1980 postano-wiono skończyć ze statystyczną fikcją i dlatego musiało się to odbić na wskaź-nikach planu²¹.

Sytuacja w rolnictwie była najmniej złożona. W hodowli zanotowano pewien spadek pogłowia bydła, skup mięsa był w I półroczu o 2,7% niższy, a wieprzo-wego nawet o 3,3% niższy niż w pierwszym półroczu ubiegłego roku. Koszty utrzymania rodzin pracowników zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej w I półroczu były wyższe o 6,3% aniżeli w I półroczu 1979 roku, zaś przeciętna płaca nominalna netto w gospodarce uspołecznionej wzrosła o 9,9%. Wkłady oszczędnościowe były wyższe o 9,2%²².

Ciekawym uzupełnieniem przytoczonych wyżej danych był artykuł Wiesła- wa Jarosińskiego w „Wiadomościach Statystycznych” (nr 8/80), w którym autor omówił problem wydajności pracy w Polsce na podstawie badań przeprowa-dzonych przez Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS.

Z badań tych wynikało, że w 1979 r. pracowaliśmy gorzej niż robotnicy w NRD, Czechosłowacji i Bułgarii, a na poziomie zbliżonym do Węgier i ZSRR. Kraje kapitalistyczne, jak Belgia, USA, Francja, Holandia czy RFN, uzyskiwały wydajność nawet 3-krotnie wyższą niż Polska²³. Przedstawione przez GUS porównania, dotyczące rozwoju gospodarki narodowej i wykonania planu w I półroczu 1980 roku z I półroczem 1979 roku, były umiejętną staty-styczną żonglerką, zamazującą prawdziwy obraz polskiej gospodarki. Zapewne miało to na celu uspokojenie nienajlepszych nastrojów społecznych i przygoto-wanie do dalszego zaciskania pasa.

Nowo wybrany rząd z E. Babiuchem postanowił rozwiązać rynkowy pro- blem nadmiaru pieniądza w sposób nowatorski. Uruchomiono sklepy komer-

20 Pierwsze półrocze, „Polityka” nr 33 z 16 sierpnia 1980, s. 2.

21 Tamże, s. 2.

22 Tamże, s. 2.

23 W. Jarosiński, Poziom wydajności pracy w Polsce w 1980 roku, „Wiadomości Statystyczne” nr 8 z sierpnia 1980, s. 2.

cyjne, gdzie sprzedawano towaiy (głównie mięso i szlachetne wędliny) po ce-nach znacznie podwyższonych, tłumacząc to brakiem dewiz na zakup pasz dla polskiego rolnictwa. Zwiększono również podaż towarów produkcji krajowej do sklepów Peweksu i Baltony, sprzedając je oczywiście za dewizy. Nastroje społeczne zbliżały się do granicy wytrzymałości. Z dniem 1 lipca 1980 r.

wprowadzono „cichą” podwyżkę cen niektórych gatunków mięsa i wędlin, skromniejszą niż w 1970 i 1976 roku, obejmującą artykuły dostępne w tzw.

sklepach komercyjnych. Narastające niezadowolenie doprowadziło do takiego napięcia, że niewielka podwyżka i tak niedostępnych dla przeciętnego konsu-menta gatunków wędlin spowodowała wybuch gniewu²⁴.

Już 1 lipca zastrajkowały załogi zakładów przemysłowych w różnych miej-scach kraju, m.in. w Mielcu, Ursusie, Sanoku i Tarnowie. Nazajutrz przedstawi-ciel rządu poinformował w telewizji, że wprowadzona poprzedniego dnia pod-wyżka cen zostaje złagodzona. Władze dość szybko „gasiły” strajki, podejmu- jąc pertraktacje z protestującymi, godząc się na podwyżki płac i spełniając inne żądania ekonomiczne strajkujących. Nakręcało to spiralę strajkową, gdyż za-chęcano tym samym robotników do porzucania pracy w kolejnych zakładach (mimo początkowej blokady informacyjnej wieści o protestach szybko się roz-chodziły)²⁵.

W lipcowych strajkach wzięło udział około 80 tyś. pracowników, pod ko- niec lipca strajki przygasły. E. Gierek demonstracyjnie udał się na tradycyjny wypoczynek na Krym. Protesty wkrótce znów się nasiliły, a 14 sierpnia rozpo-czął się strajk w gdańskiej stoczni im. Lenina. Trzeciego dnia strajku w stoczni powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) z Lechem Wałęsą, uczestnikiem strajku sprzed 10 lat i drugorzędnym działaczem Wolnych Związ-ków Zawodowych Wybrzeża jako przewodniczącym²⁶.

Niezwykle uważnie mieszkańcy województwa koszalińskiego obserwowali sytuację w Gdańsku i Szczecinie. Codzienny dopływ informacji odbywał się poprzez zachodnie rozgłośnie radiowe, „Wolną Europę”, „BBC” i „Głos Ame-ryki”. Równie ważną rolę spełniali pracownicy PKP i PKS, przewożąc naj-

24 S. Sierpowski, S. Żerko, op. cit., s. 476.

25 Tamże, s. 476.

26 Bezpośrednim powodem rozpoczęcia strajku było zwolnienie z pracy działaczki Wolnych Związków Zawodowych Anny Walentynowicz. Strajk ogarnął szybko całe miasto i przekształcił się w strajk generalny. Tamże, s. 476. O sierpniu 1980 r. i straj-kach w Stoczni Gdańskiej, patrz „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” nr 12 z grud-nia 2002 r. Barbara Polak, Tajemnicza Panna S. O niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność” rozmowa ze Sławomirem Cenckiewiczem i Grzegorzem Majchrzakiem, s. 5–19. W tym samym biuletynie patrz: Sławomir Cenckiewicz, Od

26 Bezpośrednim powodem rozpoczęcia strajku było zwolnienie z pracy działaczki Wolnych Związków Zawodowych Anny Walentynowicz. Strajk ogarnął szybko całe miasto i przekształcił się w strajk generalny. Tamże, s. 476. O sierpniu 1980 r. i straj-kach w Stoczni Gdańskiej, patrz „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” nr 12 z grud-nia 2002 r. Barbara Polak, Tajemnicza Panna S. O niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność” rozmowa ze Sławomirem Cenckiewiczem i Grzegorzem Majchrzakiem, s. 5–19. W tym samym biuletynie patrz: Sławomir Cenckiewicz, Od