Regulacje modelowe zdefi niowane we wstępnej części opracowania wycho-dzą z odmiennej fi lozofi i odpowiedzialności kontraktowej. Podstawowym dla za-projektowania systemu środków prawnych na wypadek niewykonania zobowią-zania, a zatem odpowiedzialności kontraktowej, pojęciem jest obiektywnie uj-mowany fakt niewykonania zobowiązania (non-performance). Pojęcie to nie jest związane z przyczynami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, tylko z sa-mym faktem niewykonania. Niewykonanie zobowiązania ujmowane jest w jed-nolitej i ogólnej formule bez wyróżniania poszczególnych typów naruszenia (np. zwłoki, niemożności świadczenia, świadczenia nienależytej jakości) i przyporządkowywania im określonych sankcji. System sankcji jest powiązany z jednolicie rozumianym pojęciem niewykonania zobowiązania, niezależnym od przyczyn niewykonania i rodzajów44, ewentualnie pojawia się jako szczegól-nie dolegliwe z punktu widzenia wierzyciela istotne szczegól-niewykonaszczegól-nie (fundamental
non-performance). Część środków prawnych na wypadek niewykonania
zo-bowiązania dostępnych jest z samego faktu mającego miejsce niewykonania
44 Por. O. Lando, H. Beale, Principles of European Contract Law Parts I and II prepared
by the Commission on European Contract Law, Kluwer Law International, Hague, London,
Boston 2000, str. 361.
68
zobowiązania, nawet gdy jest ono usprawiedliwione45, a zatem w tym zakresie jest to odpowiedzialność kontraktowa absolutna, natomiast odpowiedzialność od-szkodowawcza oparta zostaje na zasadzie ryzyka.
Warto uwzględnić, że wszystkie grupy robocze, które wiele lat pracowały nad regulacjami modelowymi, bazując, co prawda, na analizie rozwiązań krajo-wych zarówno systemu kontynentalnej Europy, jak i systemu common law, projek-tując rozwiązania starały się sformułować reguły najbardziej odpowiednie w opinii członków grupy, najlepiej sprzyjające obrotowi, a nie wyłącznie najczęściej repre-zentowane w porządkach krajowych46. Już sam ten fakt w dużym stopniu uwia-rygodnia przyjęte rozwiązania, zwłaszcza traktowaną z dużą nieufnością zasadę ryzyka przy odpowiedzialności kontraktowej. Stanowi ona wynik uwzględnienia rozwiązań systemu common law, w szczególności inspiracji wynikających z pra-wa angielskiego, które zyskało uznanie jako szczególnie efektywny system praw-ny w zakresie prawa umów.
Inspiracje prawa angielskiego widoczne są w wielu aspektach zaprojekto-wanych rozwiązań w ramach regulacji modelowych. Po pierwsze, w samej kon-cepcji niewykonania zobowiązania (non-performance) ujmowanego jednolicie widoczne są wpływy koncepcji breach of contract,47 choć w prawie angielskim
pojęcie to wiąże się tylko z takim naruszeniem, za które dłużnik ponosi odpo-wiedzialność odszkodowawczą48, koncepcja fundamental non-performance znaj-duje także swój anglosaski odpowiednik w postaci serious/ fundamental breach
of contract49 dającego w prawie angielskim prawo odstąpienia od umowy.
Regula-45 Ibidem, str. 360.
46 Na temat metod badawczych i celów Study Group on European Civil Code, któ-ra zredagowała tekst Dktó-raft Common Fktó-rame of Reference na stronie http://www.sgecc.net/ pages/en/introduction/100.aims.htm.
47 Pojęcie naruszenia umowy w prawie angielskim odnieść trzeba do innej fi lozofi i prawa kontraktów, będzie ono obejmowało naruszenie któregokolwiek z warunków umow-nych o charakterze condition, innominate term lub warranties.
48 O. Lando, H. Beale, Principles…, op. cit., str. 361.
49 Por. J. O’Sullivan, J. Hillard, The Law of Contract, Oxford University Press, 2009, str. 380. Występująca w systemie common law instytucja fundamental breach of
contract pomimo podobieństw osadzona jest w odmiennej fi lozofi i prawa kontraktów. Fundamental breach of contract oznacza złamanie postanowień umowy, które mają
cha-rakter warunku umownego – condtion, ocenie podlega, czy złamane postanowienie ma w świetle kontraktu i innych norm prawnych charakter condition, czy nie. Jeśli złama-no postazłama-nowienie o charakterze condition, prawo do odstąpienia zawsze przysługuje. Inne postanowienia umowy można zaliczyć do pozostałych dwóch kategorii –
inno-minate term oraz warranties. Jeśli złamane zostało postanowienie umowy o
charakte-rze innominate term, strona pokrzywdzona może domagać się odszkodowania i może również odstąpić od umowy, ale tylko o tyle, o ile konsekwencje naruszenia są
69
cje dotyczące zwolnienia z powodu przeszkody (excuse due to impediment) wyka-zują pewną zbieżność z rozwiązaniami prawa angielskiego dotyczącymi instytu-cji frustration of contract50. W przypadku, gdy zajdą okoliczności je uzasadniające, dłużnik zostanie zwolniony z odpowiedzialności odszkodowawczej, a we wszyst-kich innych przypadkach ją ponosi. Analogicznie do prawa angielskiego granice odpowiedzialności odszkodowawczej wyznacza reguła przewidywalności szkody
(foreseeability) rozumiana zbieżnie z prawem angielskim, gdzie wyróżnia się dwie
gałęzie przewidywalności51 – a zatem to, czy dłużnik przewidywał skutki swojego niewykonania w świetle jego aktualnej wiedzy, ale także, rozsądnie rzecz ujmu-jąc, czy powinien był przewidzieć w chwili zawierania umowy. Szczegółowa ana-liza wpływów rozwiązań charakterystycznych dla systemu common law, w szcze-gólności prawa angielskiego, na regulacje modelowe nie jest przedmiotem niniej-szego opracowania, warto jednak je zasygnalizować.
Zwraca uwagę, że ochrona interesu wierzyciela pokrzywdzonego niewyko-naniem zobowiązania stanowi punkt wyjścia i niejako oś konstrukcyjną systemu środków prawnych na wypadek niewykonania zobowiązania. Trzeba jednak pod-kreślić, że regulacje modelowe realizują też potrzebę ochrony dłużnika, uzależnia-jąc szczególnie dotkliwe środki prawne od dodatkowych warunków. Wykonanie prawa odstąpienia uprawnione jest zasadniczo tylko w sytuacji, gdy niewykona-nie ma charakter istotny (fundamental non-performance), a roszczenia odszkodo-wawcze oraz o realne wykonanie zobowiązania są wykluczone, gdy niewykona-niema charakter usprawiedliwiony.
Nadto dłużnikowi przyznano prawo zaoferowania poprawionego świadcze-nia (cure by debtor of non-conforming performance)52. Nie można też pominąć gene-ralnego wymogu regulacji modelowych działania zgodnie z zasadami dobrej wiary i uczciwego obrotu także w zakresie stosowania środków prawnych na wypadek niewykonania zobowiązania oraz wykonywania prawa do odstąpienia od umowy.53
tecznie poważne. Natomiast złamanie postanowienia o charakterze warranties nigdy nie daje stronie pokrzywdzonej prawa odstąpienia, a jedynie prawo żądania odszko-dowania.
50 Jest to instytucja, na mocy której strona może zostać zwolniona z zobowiązania, uregulowana w Law Reform (Frustrated Contracts ) Act z 1943 r.
51 J. O’Sullivan, J. Hillard, The Law of Contract, Oxford University Press, 2009, str. 416.
52 Art. 8.104 PECL, oraz art. 3:201-3:204 DCFR (Cure by debtor of non-conforming performance).
53 Art. III 1:103 (1) DCFR: A person has a duty to act in accordance with good faith
and fair dealing in performing an obligation, in exercising a right to performance, in pursuing or defending a remedy for non-performance or in exercising a right to terminate the obligation or contractual relationship.
70