Finansowe bariery dla działalności innowacyjnej

Zdecydowanie najczęściej wymienianym problemem pojawiającym się w działalności innowacyjnej, akcentowanym zarówno przez ekspertów, jak i – przede wszystkim – przez samych przedsiębiorców, jest niedostateczna ilość środków finansowych .

Bariery innowacyjności. przegląd literatury 55

Jak zauważono podczas ankiety, przeprowadzonej wśród polskich firm z  sektora małych i  średnich przedsiębiorstw (Jasiński, 2006), zdecydowanie najbardziej dokuczliwą bolączką był brak środków finansowych, który ma bezpośredni związek z  wysokimi kosztami działalności. To stwierdzenie nie może dziwić w  sytuacji, gdy wśród czterech najczęściej wymienianych przez przedsiębiorców barier, aż trzy dotyczą kwestii finansowych. Zarówno bowiem brak środków finansowych, wysokie koszty działalności innowacyjnej, jak i mała pomoc finansowa ze strony administracji państwowej, nie pozwalają efektywnie prowadzić działalności gospodarczej, związanej z  wprowadzaniem innowacji na rynek .

Również z  ankiety przeprowadzonej przez E. Puchałę-Krzywinę (2011) wynika, że największymi barierami podczas działalności innowacyjnej są te o  charakterze finansowym, tzn. brak środków własnych oraz trudności z  ich pozyskaniem ze źródeł zewnętrznych. Autorka podkreśla też, że firmy zauważyły wzrost kosztów prac badawczo-rozwojowych w ostatnich latach.

Podobnie sytuację przedstawia Cetera (2010), który na podstawie wyników przeprowadzonej ankiety stwierdził, że menedżerowie badanych firm zdecydo-wanie lepiej radzili sobie ze zdobyzdecydo-waniem fachowej wiedzy niż ze sposobami finansowania innowacji. Jest to jednoznaczne wskazanie na problem niedo-statecznych środków finansowych, potrzebnych na cele rozwojowe, takie jak poszukiwanie nowych rozwiązań technicznych, czy udoskonalanie urządzeń i wyposażenia.

Dodatkowo autor ten zwraca uwagę na fakt braku środków pieniężnych na finansowanie innowacji oraz trudności związane z  pozyskiwaniem na ten cel kapitału z banków. Do ośmiu najczęściej wymienianych przez jego respondentów przeciwności zalicza on następujące wskazania, począwszy od najpowszechniej-szych (Cetera, 2010):

1. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów.

2. Wymagalność wysokiego zabezpieczenia kredytów.

3. Obawa przed uzależnieniem się od instytucji bankowych.

4. Nieprecyzyjne i długotrwałe procedury.

5. Brak doświadczenia we współpracy z instytucjami finansowymi.

6. Niechęć instytucji finansowych do współpracy z firmą.

7. Mała ilość instytucji wsparcia w regionie.

8. Wysokie koszty opracowania biznesplanu.

Wskazania te wydają się miarodajne i charakterystyczne dla większości inno-wacyjnych przedsiębiorców, a takie bariery, jak obawa przed uzależnieniem się od instytucji bankowych, nieprecyzyjne procedury, czy kosztowny proces przy-gotowania biznesplanu, dają nowe spojrzenie na problem niewystarczających środków oraz sytuację polskich przedsiębiorców. Często bowiem wymagania

instytucji finansujących zmuszają biedniejsze firmy do zrezygnowania z planów innowacyjnych .

Podczas przedstawiania swoich oczekiwań względem zniesienia barier, ankie-towani przedsiębiorcy zwrócili uwagę na sześć działań związanych z  barierą finansową (Jasiński, 2006):

• Ułatwienie dostępu do dotacji oraz zwiększenie ich puli na cele badaw-czo-rozwojowe oraz prace wdrożeniowe.

• Zwiększenie ilości środków pomocowych oraz zmniejszenie barier w ich pozyskiwaniu .

• Usprawnienie przepływu informacji.

• Zwiększenie puli państwowych nakładów na prace badawczo-rozwojowe.

• Obniżenie podatków.

• Ograniczenie biurokracji i usprawnienie przepisów.

Dodatkowo w tym badaniu przedsiębiorcy wskazali na trudności we współ-pracy z  bankami oraz innymi jednostkami sektora finansowego, od których oczekiwaliby dogodnych warunków uzyskiwania kredytów oraz gwarancji z fun-duszy doręczeniowych i  pożyczkowych. Autor zauważa również, że wysokie koszty działalności innowacyjnej wynikają zarówno z nakładów na wdrożenia, jak i z wysokiej ceny zakupu nowoczesnych rozwiązań naukowo-technicznych.

Cetera (2010) poprosił natomiast swoich respondentów o wskazanie pożą-danych przez nich form finansowego wspierania działalności innowacyjnej. Jak się okazuje, postulaty przedsiębiorców są zbieżne, a  pełna ich lista zawiera osiem propozycji, w kolejności od najbardziej istotnych:

1. Zmniejszenie oprocentowania kredytów na innowacje.

2. Wprowadzenie nisko oprocentowanych kredytów na zakup środków pro-dukcji .

3. Skrócenie okresu amortyzacji środków trwałych.

4. Wprowadzenie ulg podatkowych i subsydiów.

5. Ułatwienie dostępu do poręczeń kredytowych na zakup nowoczesnych technologii.

6. Ułatwienie procedur związanych ze staraniem się o  środki na rozwój przedsięwzięć innowacyjnych.

7. Dopłaty na cele promocyjne i innowacyjne firm.

8. Dopłaty do działalności badawczo-rozwojowej.

O finansowych przeszkodach w działalności innowacyjnej piszą też Juchnie-wicz z Grzybowską (2010). Na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród przed-siębiorstw autorki wyznaczają trzy główne bariery finansowe tej działalności, którymi są: (1) zbyt wysokie koszty innowacji, (2) brak własnych środków na te cele oraz (3) brak możliwości uzyskania kapitału na działalność innowacyjną ze

Bariery innowacyjności. przegląd literatury 57

źródeł zewnętrznych. Autorki wskazują też, że problemy te wynikają z ciężkiej sytuacji firm, które muszą swoją działalność innowacyjną finansować głównie ze środków własnych.

Jak piszą Matusiak z Gulińskim (2010), instytucje finansowania ryzyka prefe-rują inwestowanie w projekty innowacyjne o charakterze nietechnicznym, które nie wymagają dużych nakładów pieniężnych i  charakteryzują się relatywnie krótkim okresem prac. Niestety, tracą na tym firmy innowacyjne, które do skutecznego wdrożenia swoich rozwiązań naukowo-technicznych potrzebują większego finansowania oraz dłuższego terminu realizacji.

Badania W. Janasza (2005) potwierdzają, że największy wpływ na inno-wacyjność przedsiębiorstwa mają bariery o  charakterze ekonomicznym, które wynikają bezpośrednio z sytuacji gospodarczej kraju oraz regionu. Podejmując decyzje odnośnie do wprowadzenia innowacji na rynek, należy więc wziąć pod uwagę bilans handlu zagranicznego, czy wysokość długu zagranicznego. Podob-nie bariery związane z sytuacją polityczną, stanowią tło działalności przedsiębior-stwa innowacyjnego i należy wziąć je pod uwagę przy określaniu jego strategii.

Wiele barier o  charakterze ekonomicznym jest generowanych poprzez ist-nienie ryzyka finansowego oraz stopy procentowej, wynikających z finansowania działalności kredytem bankowym. Również one mają istotny wpływ na decyzje podejmowane w  innowacyjnej firmie. Jeżeli nie będzie ona w  stanie spłacić odsetek w  terminie, narazi się na przymus rezygnacji z  prac wdrożeniowych, niekiedy w decydującym momencie ich realizacji.

W. Janasz (2005) opisuje też wpływ ryzyka płynności, związanego z proble-mami pojawiającymi się podczas likwidowania inwestycji. Należy je uwzględ-nić w działalności innowacyjnej i przewidzieć odpowiednie środki zaradcze na wypadek jego pojawienia się. Jeżeli przedsiębiorcy liczą na zysk ze sprzedaży innowacji za granicę, muszą wziąć też pod uwagę ryzyko walutowe oraz ryzy-ko transferu. Jest ono szczególnie znaczące dla przychodu firmy w przypadku wahań kursu walut. Ryzyko zdarzenia dotyczy natomiast pewnej istotnej zmiany w otoczeniu firmy, które może wymusić konkretne działania w przedsiębiorstwie lub też doprowadzić do przekwalifikowania jego działalności.

O finansowaniu innowacji przez banki pisze m.in. M. Pawłowska (2010).

Zauważa ona wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na niechęć banków do udzielania kredytów przedsiębiorstwom, również tym działającym w zakresie innowacji. Informuje też o działaniach polskiego rządu w celu przełamania tej bariery w wyniku uruchomienia systemu kredytu technologicznego. Ten instru-ment finansowy zostanie omówiony w rozdziale 5 niniejszej pracy.

Występowanie barier, wynikających z  niskiej efektywności mechanizmów wsparcia innowacji, zauważają też Matusiak i  Guliński (2010). Piszą oni, że większy nacisk kładzie się na wydatkowanie środków zgodnie z  procedurami, a  nie w  celu osiągnięcia merytorycznie uzasadnionych zadań. Zauważają też

oni barierę, którą jest ograniczony rynek dla krajowych innowacji w  Polsce, wynikający z  konserwatyzmu i  nieufności w  stosunku do rodzimych nowinek technologicznych, a także braku środków pieniężnych po stronie nabywców.

Z kolei Pawłowska (2010) pisze o szansach na przeskoczenie barier finan-sowych przez małe i  średnie przedsiębiorstwa. Przedstawia ona specjalne europejskie środki finansowe, przeznaczone na finansowanie tej działalno-ści, w  tym projektów o  charakterze innowacyjnym, a  pochodzące ze środków przeznaczonych na ten cel przez Komisję Europejską, z  puli Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Inicjatywa ta o nazwie JEREMIE (Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterpri-ses) ma zwiększyć ilość środków unijnych na pomoc mikro-, małym i średnim przedsiębiorstwom. Drugim rozwiązaniem jest program JOSEFIN (Joint SME Finance for Innovation), który nie dość, że dotyczy poprawy dostępu do źródeł finansowania innowacji, to jest skierowany do krajów członkowskich z rejonu Morza Bałtyckiego.

Czy bariery finansowe prowadzenia działalności innowacyjnej zaczynają się powoli zmniejszać? Widoczne są posunięcia wykonywane przez rząd, mające na celu ulepszenie systemu finansowania innowacji. Potrzebnych jest jednak więcej możliwości zdobycia środków i  jeszcze wiele pracy w  celu poprawienia moż-liwości finansowych firm stawiających na innowacje. O źródłach finansowania działalności innowacyjnej będzie mowa w  punkcie 2 rozdziału IV niniejszego opracowania .