Bariery innowacyjności. Przegląd literatury*
5. Pozostałe bariery dla innowacyjności
Oprócz omówionych powyżej ograniczeń należących do trzech grup barier, istnieją jeszcze inne, które trudno zakwalifikować do konkretnej kategorii, oraz takie, które łączą w sobie elementy zarówno barier finansowych i prawnych, jak również wynikają ze współpracy przedsiębiorców z jednostkami naukowo-badawczymi .
Na przykład Puchała-Krzywina (2010) pisze, że firmy bardzo mocno odczu-wają bariery związane z popytem na rozwiązania innowacyjne i w przepro-wadzonej przez nią ankiecie wskazują ten problem jako drugi najważniejszy po barierach o charakterze finansowym. Co ciekawe, respondenci zauważają groźny problem opanowania rynku przez przedsiębiorstwa dominujące, których działalność również wpływa na obniżenie popytu na technologie innowacyjne.
Zwracają też uwagę na fakt istnienia „quasi-monopolistycznych mechanizmów na rynku, promujących produkty przestarzałe” (s. 150).
Bariery innowacyjności. przegląd literatury 67
Wspomniana konkurencja indywidualnych przedsiębiorców z korporacjami ma również niebagatelny wpływ na skuteczną promocję produktów małych przedsię-biorstw wśród jednostek sektora publicznego. Kapitalistyczny model gospodar-czy polega na podporządkowaniu interesu całego społeczeństwa indywidualnym korzyściom. Jak pisze L. Woźniak, chwalona gdzieniegdzie drapieżna konkurencja jest czynnikiem korzystnym przede wszystkim dla dużych graczy. Według tego autora, w świecie, w którym należy wyeliminować przeciwnika, najlepiej odnaj-dują się korporacje, posiadające odpowiednie zaplecze finansowe, by aroganc-ko i cynicznie niszczyć małych graczy. Wskazuje on na brak globalnej strategii rozsądnego postępu gospodarczego, co może nas doprowadzić do „globalnego kataklizmu w wymiarze ekologicznym i społecznym” (Woźniak, red., 2010, s. 8).
O działaniach korporacji na rynku pisze także J. Bakan (2006). W książce traktującej o zachowaniach rynkowych tych wielkich przedsiębiorstw, można znaleźć liczne przykłady nadużyć rynkowych, również w stosunku do małych graczy. Pojawiają się tutaj przykłady nielegalnego lobbingu politycznego ze stro-ny korporacji, ich absurdalnego przekonania o racji i słuszności prowadzostro-nych nieuczciwie działań, a także świadomości siły wpływu oraz nietykalności, które umożliwiają bezkarność oraz dokonywanie licznych, ignorowanych przez władze przestępstw. Jest to praktyka, której mały, innowacyjny przedsiębiorca nie jest w stanie zmienić. Co więcej, musi on najczęściej przyjmować narzucane przez korporacje reguły gry i działać w taki sposób, w jaki ustalili to ci najbardziej wpływowi gracze rynkowi.
Jednym z ważnych czynników utrudniających wdrażanie technologii inno-wacyjnych jest też bariera informacyjna. Oznacza ona problemy w skutecz-nym dotarciu do informacji, w szybkości reakcji na zmiany w otoczeniu oraz w generowaniu możliwości rozwojowych, a co za tym idzie, również szans na skuteczne wdrożenie innowacji. Jest to w dzisiejszym świecie na tyle istotne, że sama wiadomość o danym rozwiązaniu technicznym stanowi duży zastrzyk wiedzy i może być podstawą do skutecznego wdrożenia technologii na niej opartej. Badania ankietowe wśród przedsiębiorców potwierdzają (Jasiński, 2006), że bariera ta jest istotna i również wymaga podjęcia działań w celu jej przezwyciężenia.
Problemy z dostępem do informacji przez firmy sektora MŚP zauważa rów-nież Puchała-Krzywina (2010), która zwraca uwagę na fakt braku informacji nie tylko o rynku docelowym, ale także i o proponowanym produkcie. Okazuje się, że w wielu firmach dochodzi do niedoszacowania lub przeszacowania wartości danej technologii. Autorka pisze też o trudnościach w uzyskaniu od klienta informacji dotyczącej jego potrzeb albo weryfikującej satysfakcję z zakupionego innowacyjnego produktu. Barierą informacyjną jest również problem niskiej świadomości wpływu innowacji na konkurencyjność przedsiębiorstw.
Oprócz wymienionych wyżej barier o charakterze zewnętrznym, utrudniają-cych skuteczne wdrażanie innowacyjnych technologii, występują również ogra-niczenia wewnętrzne, widoczne najbardziej wśród mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Okazuje się bowiem, że wielkość firmy (w sposób pośredni) wpływa na ich możliwości wdrażania nowych technologii.
Respondenci w naszym badaniu (Jasiński, 2006) zwrócili uwagę na niedo-statek wykwalifikowanej kadry technicznej i specjalistycznej, której obecność umożliwiłaby pokonanie barier w procesie transferu techniki. Barierą jest często brak kultury innowacyjnej, wymagającej nie tylko dobrych chęci, ale też pew-nych zasad postępowania. Często jednak prezesi przedsiębiorstw z sektora MŚP, mimo posiadanych środków finansowych, nie zdają sobie sprawy z potrzeby zainwestowania w rozwój pracowników.
Barierę związaną z brakiem odpowiednio wykwalifikowanego personelu w firmach zauważa również Puchała-Krzywina (2010). Niektóre firmy zwró-ciły bowiem uwagę na znaczenie obecności w firmie personelu o odpowied-nich kompetencjach w podejmowaniu przez nie działań innowacyjnych oraz opowiedziały o negatywnych skutkach utraty tych najbardziej utalentowanych i wykwalifikowanych.
* * *
Reasumując, w polskiej literaturze wśród barier dla działalności innowacyj-nej wskazywane są istotne ograniczenia finansowe i prawne oraz trudności we współpracy sektora biznesu ze światem nauki. Powyższy wniosek potwierdzają proszeni o wyrażenie swoich opinii przedsiębiorcy. Również eksperci zgadzają się, że to deficyt środków własnych, wzajemnie sprzeczne przepisy prawne, brak warunków do skutecznej realizacji procesu transferu techniki oraz słaba ochrona praw własności intelektualnej są w dużej mierze odpowiedzialne za małe zainteresowanie firm działalnością innowacyjną. Często bariery wynikają z braku zaradności przedsiębiorców, ich krótkowzroczności oraz niechęci do wysiłku wdrożeniowego, co oznacza, że oni mają też tutaj dużo do zrobienia.
Jednak dużo pracy muszą jeszcze wykonać władze państwowe, które powin-ny stworzyć polskim przedsiębiorcom – zwłaszcza małym i średnim – godne warunki do realizacji projektów innowacyjnych. Nieuniknione są w tym celu zmiany strukturalne oraz formalne, po których przeprowadzeniu może dojść do realnego ułatwienia działań innowacyjnych oraz rozwoju myślenia innowa-cyjnego w Polsce.
Publiczne wsparcie dla innowacyjności jest przejawem polityki innowacyjnej państwa. Tak więc, zanim dokonamy oceny stosowanych obecnie instrumentów wsparcia dla innowacji i procesów innowacyjnych w Polsce, warto najpierw zapoznać się z istotą współczesnej, publicznej polityki innowacyjnej.