Finansowe instrumenty wsparcia energetyki wiatrowej w Polsce

Bezpośrednimi formami wsparcia ekonomicznego energetyki wiatrowej w Polsce są fundusze europejskie oraz programy krajowe. W celu realizacji w latach 2007–2013 na terytorium Polski polityki spójności Unii Europejskiej opracowano dokument: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007–2013 (NSRO). „Dokument określał kierunki wsparcia ze środków finansowych dostępnych z budżetu UE w okresie 7 (…) lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności” (Narodowe Strategiczne Ramy… 2007). „W ramach NSRO 2007-2013 dofinansowano 263 przedsięwzięcia (2240 mln zł środków UE) dotyczące dużych (>0,2 MW) instalacji produkujących energię z OZE, w wyniku których zrealizowano: 97 elektrowni wiatrowych (753 MW), 61 biogazowni (49 MW), 11 instalacji do spalania biomasy (238 MW), 64 elektrownie fotowoltaiczne (64 MW) i 12 elektrowni wodnych (5 MW)” (Efekty inwestycji w obszarze…²⁵ [dostęp: 25.03.2019]). W ramach NSRO 2007 - 2013, energetyka wiatrowa rozwijała się najlepiej spośród wszystkich rodzajów energetyki odnawialnej (ryc. 33).

Elektrowni wiatrowych było najwięcej, zarówno w liczbie instalacji, jak i zainstalowanej mocy.

Następnymi pod względem liczby projektów były elektrownie fotowoltaiczne (64) oraz biogazownie (61). Były to instalacje o niewielkich mocach. Z kolei instalacji na biomasę dofinansowano jedynie 11, jednak były to duże elektrownie. Najmniejszy udział w ramach NSRO miały małe elektrownie wodne. W 2017 roku całkowita moc zainstalowana elektrowni wiatrowych wynosiła 5 858,197 MW, zatem w ramach NSRO 2007-2013 dofinansowano 13%

obecnie funkcjonujących elektrowni wiatrowych. Najwyższy odsetek dofinansowania przypadał elektrowniom fotowoltaicznym, gdyż 60% obecnie funkcjonujących elektrowni było dofinansowane w ramach NSRO 2007-2013. W przypadku instalacji do spalania biomasy to 17% całkowitej mocy zainstalowanej, natomiast biogazowni - 18%. Potencjalna ilość energii

25 www.ewaluacja.gov.pl/media/36389/Raport_koncowy_ENERGETYKA_ex_post.pdf

124

elektrycznej, jaka może być wytworzona w ciągu roku w instalacjach NSRO 2007-2013 została oszacowana na poziomie 3 377 GWH, co stanowi 22% łącznej ilości energii elektrycznej wytworzonej w elektrowniach OZE potwierdzonej świadectwami pochodzenia w Polsce w 2017 roku. W ramach NSRO 2007-2013 występowały znaczące różnice w średnich kosztach inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 MW mocy zainstalowanej elektrycznej. Były one najniższe dla fotowoltaiki (blisko 6 mln zł), natomiast najwyższe dla biogazu (16,6 mln zł) (Efekty inwestycji w obszarze… [dostęp: 25.03.2019]).

Ryc. 33. Liczba instalacji oraz zainstalowana moc OZE dofinansowanych w ramach NSRO 2007-2013

Źródło: Oprac. własne na podst.: Efekty inwestycji w obszarze… [dostęp: 25.03.2019]

W ramach wdrażania NSRO w latach 2007-2013, energetyki wiatrowej dotyczyła przede wszystkim polityka spójności, w tym Regionalne Programy Operacyjne (RPO) oraz Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest programem krajowym, zarządzanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Jest to największy program finansowany z Funduszy Europejskich, nie tylko w Polsce, ale i w Unii Europejskiej. „Ze środków Programu Infrastruktura i Środowisko finansowane są projekty infrastrukturalne, o znaczeniu krajowym lub międzynarodowym. Ze wsparcia można korzystać na dwa sposoby: aktywnie – jako realizator lub uczestnik projektów, bądź też pasywnie – jako użytkownik infrastruktury, która powstała dzięki dofinansowaniu z

0

125

Funduszy Europejskich” (www.pois.gov.pl)²⁶. Jednym z obszarów wsparcia i rodzajów projektów możliwych do realizacji z programu Infrastruktura i Środowisko jest zmniejszenie emisyjności gospodarki, w tym: wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł energii; poprawa efektywności energetycznej i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach, sektorze publicznym i mieszkaniowym; promowanie strategii niskoemisyjnych (www.pois.gov.pl). Obecnie realizowany jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020.

Kolejnym programem polityki spójności dotyczącym energetyki wiatrowej są Regionalne Programy Operacyjne. Są to programy operacyjne dla każdego województwa, odpowiadające planom rozwoju każdego z nich. Dzięki RPO możliwe jest identyfikowanie potrzeb na szczeblu regionalnym. Samorządy województw otrzymały szerokie kompetencje związane z przygotowaniem i realizacją RPO (www.funduszeeuropejskie.2007-2013.gov.pl)²⁷. Inwestycje, na które pozyskano środki z RPO, należy zrealizować na terenie danego województwa. Jednym z możliwych przedsięwzięć w ramach RPO jest budowa oraz modernizacja infrastruktury służącej do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (www.funduszeeuropejskie.gov.pl)²⁸ „W ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych powstał największy, złożony, ale de facto ogólnokrajowy wieloletni program wsparcia energetyki odnawialnej w Polsce, z łącznym budżetem w wysokości 1 132 mln zł” (Wiśniewski 2011). Obecnie realizowane są RPO na lata 2014 – 2020. Udział funduszy POIiŚ i RPO na lata 2007-2013 w osiągniętych rezultatach w odniesieniu do mocy zainstalowanej elektrycznej OZE przedstawiono w tab. 10. Łącznie z obu funduszy powstało 1 108,9 MW mocy zainstalowanej wszystkich rodzajów elektrowni OZE, z czego większy udział przypadał POIiŚ (940,9 MW – 85%), natomiast w ramach RPO powstało 168 MW – 15%. Największy udział ze wszystkich rodzajów OZE miały elektrownie wiatrowe, łącznie 753,3 MW, z czego z funduszu POIiŚ pozyskano 90%, natomiast z RPO – 10%. Kolejnymi pod względem mocy zainstalowanej były bloki energetyczne na biomasę. Zostały one w całości zrealizowane w ramach POIiŚ – 238 MW. Następnym rodzajem elektrowni wykorzystujących OZE były elektrownie fotowoltaiczne, które w całości zostały zrealizowane w ramach RPO – 64 MW. Biogazownie powstawały zarówno w ramach POIiŚ – 26,8 MW, jak i RPO – 21,9 MW. Najmniejszy udział w obu funduszach miały małe elektrownie wodne, których moc zainstalowana w ich ramach to jedynie 4,7 MW. Należy podkreślić wiodącą rolę elektrowni wiatrowych w ramach obu

26 Dostęp: 04.07.2018

27 Dostęp: 04.07.2018

28 Dostęp: 04.07.2018

126

funduszy, gdyż ich moc zainstalowana była ponad dwukrotnie większa niż suma mocy pozostałych elektrowni OZE.

Tab. 10. Moc zainstalowana elektryczna OZE (w MW) oraz udział (w nawiasie, w %) poszczególnych programów NSRO 2007-2013 w osiągniętych rezultatach w latach 2007-2013 w Polsce, według rodzajów instalacji OZE

Program Elektrownie

Źródło: Efekty inwestycji w obszarze… [dostęp: 25.03.2019]

Należy nadmienić, iż polityka w ramach NSRO 2007-2013 miała również pośredni wpływ na sektor energetyki, w tym energetyki wiatrowej. Do grupy przedsięwzięć, które miały pośredni wpływ na sektor energetyki wiatrowej, można zaliczyć:

− projekty badawczo-rozwojowe związane z efektywnością energetyczną, OZE lub ochroną powietrza (środki z UE: 1 009 mln zł);

− wsparcie kapitałowe na rzecz rozwoju OZE i efektywności energetycznej (środki UE: 100 mln zł);

− inne przedsięwzięcia, w tym projekty dotyczące rozwoju systemów monitoringu powietrza i opracowania planów gospodarki niskoemisyjnej (środki UE: 86 mln zł) (Efekty inwestycji w obszarze…[dostęp: 25.03.2019]).

Poza funduszami europejskimi działały również krajowe systemy wsparcia dla instalacji OZE. Mechanizmem wsparcia dla odnawialnych źródeł energii (w tym energetyki wiatrowej) był w Polsce system zielonych certyfikatów funkcjonujący od 1 października 2005 r. w oparciu o ustawę z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. 2017 poz. 220). Został on zastąpiony 1 lipca 2016 r. systemem aukcyjnym, poprzez wejście w życie ustawy z dnia 20

127

lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.). System zielonych certyfikatów dotyczył technologii, które według ustawy zaliczone zostały do odnawialnych źródeł energii. Wsparcie obejmowało gwarancję możliwości sprzedaży energii wytworzonej z tych technologii po określonej w ustawie cenie minimalnej oraz uzyskanie świadectwa pochodzenia²⁹ za każdy 1 MW instalacji OZE (Energetyka wiatrowa w Polsce 2013).

Świadectwa pochodzenia OZE były zbywalne i mogły stanowić przedmiot obrotu na rynku.

Zatem właściciel „zielonego świadectwa”, poza gwarancją sprzedaży energii, otrzymywał dodatkowe przychody z jego sprzedaży. Ostatecznym terminem, w którym można było przystąpić do systemu zielonych certyfikatów był 30 czerwca 2016 r. „W odniesieniu do obowiązkowego zakupu energii wyprodukowanej w instalacjach OZE ustawa o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.) wprowadziła następujące zmiany:

a) cena regulowana, po której następuje zakup, została zmieniona z ceny obliczanej rocznie na cenę obliczaną kwartalnie,

b) obowiązkowy zakup jest dokonywany przez sprzedawcę zobowiązanego³⁰, a nie sprzedawcę z urzędu³¹,

c) średnie i duże instalacje OZE (o mocy zainstalowanej większej lub równej 500 kW) począwszy od 1 stycznia 2018 r. będą pozbawione obowiązkowego zakupu energii wyprodukowanej w instalacji OZE przez sprzedawcę zobowiązanego po cenie regulowanej” (Stan energetyki wiatrowej… 2017).

Pozbawienie obowiązkowego zakupu energii ma duży wpływ na energetykę wiatrową, gdyż dotyczy większości krajowych wytwórców energii z wiatru. Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.) istnieje obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi URE świadectw pochodzenia lub świadectw pochodzenia biogazu rolniczego wydanych do dnia 30 czerwca 2016 r.

odpowiednio dla energii elektrycznej lub biogazu rolniczego. Obowiązkowy poziom umorzenia może być zmieniany rokrocznie rozporządzeniem Ministra Energii. W 2018 roku obowiązkowy poziom umorzenia świadectw został ustalony na poziomie 0,50% dla instalacji biogazowych

29 „Świadectwo pochodzenia energii to dokument, który potwierdza, że energia elektryczna została wytworzona z odnawialnych źródeł energii. Nazywa się je również tzw. zielonym świadectwem” (www.biznes.gov.pl)

30 Sprzedawca zobowiązany jest to wyznaczony przez Prezesa URE sprzedawca energii elektrycznej, który ma obowiązek zakupu energii elektrycznej, o którym mowa w art. 41 ust. 1, w art. 42 ust. 1 oraz w art. 92 ust. 1 Ustawy o odnawialnych źródłach energii, na podstawie umowy, o której mowa w art. 5 ustawy – Prawo energetyczne (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.)

31 Sprzedawca z urzędu – „przedsiębiorstwo energetyczne posiadające koncesję na obrót paliwami gazowymi lub energią elektryczną, świadczące usługi kompleksowe odbiorcom paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, niekorzystającym z prawa wyboru sprzedawcy” (Dz.U. 2017 poz. 220)

128

oraz 17,50% dla pozostałych instalacji, natomiast dla roku 2019 – 0,50% dla instalacji biogazowych oraz 18,50% dla pozostałych instalacji (Dz. U. 2017 poz. 1559).

Obecnie funkcjonującym, krajowym systemem wsparcia dla energetyki wiatrowej jest system aukcyjny. Mechanizm aukcyjny na energię z OZE opisany jest w artykułach 71 - 91 ustawy o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.). Na podstawie tych przepisów Prezes URE przeprowadza aukcje na sprzedaż energii elektrycznej z OZE.

„Wytwórcy energii oferują w aukcji cenę i deklarują na okres 15 lat wolumen wyprodukowanej energii z instalacji OZE” (Aukcje OZE – fotowoltaika… 2017). Cena powinna być niższa, niż ustalona przez Ministra Energii dla danego koszyka aukcyjnego cena referencyjna.

„Wygrywają Ci, którzy zaoferują najniższe ceny, w ramach określonego wcześniej przez Radę Ministrów wolumenu energii rozłożonego w wybranych koszykach aukcyjnych” (Rynek fotowoltaiki w Polsce 2017). Podział na tzw. koszyki jest to podział na te rodzaje OZE, które będą rywalizować w tej samej kategorii. Dobór danego projektu z określonym rodzajem OZE do właściwego koszyka nie jest ani jednoznaczny, ani prosty. Podział na tzw. koszyki przedstawiono w tab. 11. Energetyka wiatrowa zaliczana jest do koszyków nr 4, 5 oraz 7.

Aukcje oddzielnie organizowane są dla źródeł OZE poniżej 1 MW i powyżej 1 MW. Inwestorzy na wybudowanie i uruchomienie nowych instalacji OZE mają 4 lata z wyjątkiem instalacji PV, na które mają 2 lata.

Tab. 11. Przynależność rodzaju instalacji OZE do tzw. koszyków aukcyjnych

Rodzaj instalacji odnawialnego źródła energii Numer koszyka aukcyjnego

1 2 3 4 5 6 7

Współspalanie biomasy x

Dedykowane instalacje spalania biomasy x x x x Termiczne przekształcenie odpadów x

Geotermia x x x x

Fotowoltaika x x x

Biogaz rolniczy x x x

Biogaz składowiskowy x

129

Biogaz ściekowy x

Biogaz inny x x x x x

Energetyka wiatrowa x x x

Energetyka wodna x x x

Objaśnienie: „x” – przynależność danego rodzaju instalacji OZE do określonego koszyka aukcyjnego.

Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2017

Numery 1-7 oznaczają koszyki, dla których przeprowadzane są aukcje na sprzedaż energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach odnawialnego źródła energii:

„1 – o stopniu wykorzystania mocy zainstalowanej elektrycznej, łącznej bez względu na źródło pochodzenia, większym niż 3 504 MWh/MW/rok;

2 – wykorzystujących do wytwarzania energii elektrycznej ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych i komunalnych, pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, w tym odpadów z instalacji do przetwarzania odpadów oraz odpadów z uzdatniania wody i oczyszczania ścieków, w szczególności osadów ściekowych, zgodnie z przepisami o odpadach w zakresie kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów;

3 – w którym emisja CO2 jest nie większa niż 100 kg/MWh, o stopniu wykorzystania mocy zainstalowanej elektrycznej większym niż 3 504 MWh/MW/rok;

4- przez członków klastra energii;

5 - przez członków spółdzielni energetycznej;

6 – wykorzystujących wyłącznie biogaz rolniczy do wytwarzania energii elektrycznej;

7 – innej niż wymienione w pkt 1-6” (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.).

Regulamin aukcji ogłasza Urząd Regulacji Energetyki. Zgodnie z regulaminem: „aukcje przeprowadzane są w postaci elektronicznej za pośrednictwem Internetowej Platformy Aukcyjnej; ogłoszenie o Aukcji zamieszczane jest w Biuletynie Informacji Publicznej URE nie później niż 30 dni przed dniem jej rozpoczęcia; ogłoszenie o Aukcji zawiera informację o typie oraz parametrach aukcji; w aukcji może wziąć udział Wytwórca, którego Instalacja OZE spełnia parametry Aukcji; Aukcje organizowane są nie rzadziej niż raz w roku; łączna ilość i wartość energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, oferowana na sprzedaż w Aukcjach ogłoszonych w danym roku, nie może przekroczyć ilości lub wartości, określonych w

130

przepisach wydanych na podstawie art. 72 ust 1 Ustawy OZE” (Regulamin Aukcji… 2016). Do 2018 roku Prezes Urzędu Regulacji Energetyki ogłosił 10 aukcji, przedstawiono je w tab. 12:

Tab. 12. Ogłoszone aukcje przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na sprzedaż energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii do roku 2018

Maksymalna

131 Źródło: Opracowanie własne na podstawie ogłoszeń Urzędu Regulacji Energetyki zamieszczonych na ure.gov.pl

Łączna maksymalna ilość energii elektrycznej, która mogła zostać sprzedana w drodze aukcji wynosiła 28 943 746 MWh, z czego małych instalacji, poniżej 1 MW, dotyczyło 48% ilości energii, natomiast instalacji powyżej 1 MW dotyczyło 52% ilości energii. Dedykowane aukcje, w których mogli brać udział wytwórcy energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych to Aukcja Zwykła Nr AZ/3/2016 oraz Aukcja Zwykła Nr AZ/1/2017 dotyczące instalacji mniejszych niż 1 MW. Teoretycznie wytwórcy energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych mogli by również brać udział w aukcjach zwykłych nr AZ/3/2017 oraz nr AZ/4/2017, czyli aukcjach dedykowanych dla wszystkich instalacji o stopniu wykorzystania mocy zainstalowanej elektrycznej, większym niż 3 504 MWh/MW/rok. Jak wykazali Stąporek i Tauzowski (2017) turbina wiatrowa Siemens SWT-315-142 nawet przy przeciętnych warunkach wietrzności posiada większy stopień wykorzystania mocy zainstalowanej niż 3 504 MWh/MW/rok i wynosi on 3 809 MWh/MW/rok. Jest to jednak wartość nieznacznie przekraczająca dopuszczalny limit i przy bardzo niesprzyjających warunkach wietrzności może on zostać nieosiągnięty.

Dotychczas przeprowadzone aukcje obrazują, iż duże elektrownie wiatrowe nie są wspierane przez system aukcyjny, gdyż dedykowane były one jedynie dla instalacji wiatrowych mniejszych niż 1 MW.

Analizując krajowy system wsparcia dla instalacji OZE należy zwrócić uwagę na mikroinstalacje, gdyż posiadają one dodatkowe systemy wsparcia. „Mikroinstalacja to instalacja odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączona do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 150 kW, w której łączna

132

moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 50 kW” (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.). Z pojęciem mikroinstalacji wiąże się pojęcie prosumenta. Wg ustawy o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2018 poz. 1269 t. j.) za prosumenta uznaje się „odbiorcę końcowego dokonującego zakupu energii elektrycznej na podstawie umowy kompleksowej, wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne, niezwiązane z wykonywaną działalnością gospodarczą regulowaną ustawą z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. poz. 646)”. Zgodnie z art. 4 w/w ustawy, prosument ma prawo dokonać rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci elektroenergetycznej wobec ilości energii elektrycznej pobranej z tej sieci w stosunku ilościowym 1 do 0,7 w przypadku instalacji większych niż 10 kW. W przypadku instalacji mniejszych niż 10 kW ten stosunek ilościowy wynosi 1 do 0,8. Rozliczeniu podlega energia elektryczna wprowadzona do sieci nie wcześniej niż na 365 dni przed dniem dokonania odczytu rozliczeniowego w bieżącym okresie rozliczeniowym. Zapisy te stanowią znaczne wsparcie ekonomiczne dla wytwórców energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych w mikroinstalacjach. Elektrownie wiatrowe charakteryzują się dużym zróżnicowaniem w produkcji energii elektrycznej głównie ze względu na zmienne warunki atmosferyczne. Prosument może oddać nadwyżkę produkowanej energii występującą przy odpowiednich warunkach wietrzności i pobrać ją, gdy są one niekorzystne.