Oddziaływanie sektora energetyki wiatrowej na gospodarkę Polski

Sektor energetyki wiatrowej przede wszystkim oddziałuje na gospodarkę kraju poprzez nakłady, które ponoszone są na inwestycje w farmy wiatrowe (Wpływ energetyki wiatrowej…

2012). Firma Ernst & Young (2012) przeprowadziła badania ankietowe wśród przedsiębiorstw sektora energetyki wiatrowej. Ankieta objęła próbę przedsiębiorstw, do której należało ok. 45%

zainstalowanej mocy w energetyce wiatrowej w Polsce. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw uśredniony CAPEX²⁴ na 1 MW mocy wyniósł w latach 2007 – 2011 ok. 6,9 mln zł. Przenosząc te wyniki na wszystkie przedsiębiorstwa działające w Polsce, oznacza to, że inwestycje w sektorze do 2012 roku wyniosły ok. 11 mld zł. Jednak nie wszystkie środki zostały zainwestowane w kraju, ponieważ w Polsce brak jest znaczącego przemysłu związanego z produkcją zarówno turbin, jak i masztów wiatrowych. Na ryc. 30 pokazano nakłady inwestycyjne na 1 MW mocy w energetyce wiatrowej (w tys. zł/MW) w podziale na miejsca, do których trafiają poszczególne składowe ogólnej sumy wydatków, na podstawie faktycznie poniesionych nakładów w latach 2007 - 2011. Według ankietowanych przedsiębiorstw, 73%

nakładów inwestycyjnych na 1 MW mocy ponoszona jest za granicą, a jedynie 27% pozostaje w kraju. Są to koszty związane z przyłączeniem do sieci energetycznej, usługi eksperckie i finansowe, budowa dróg dojazdowych oraz instalacja turbin. Wśród 1 858 000 zł/MW CAPEX pozostającego w kraju, 53% są to nakłady inwestycyjne pozostające w regionie, obejmującym w przybliżeniu obszar powiatu. Są to głównie prace budowlane związane z fizyczną instalacją farmy wiatrowej.

24 CAPEX (ang. capital expenditures) – oznacza wydatki inwestycyjne na rozwój produktu lub wdrożenie systemu

118

Ryc. 30. Nakłady inwestycyjne na 1 MW mocy w energetyce wiatrowej (w tys. zł/MW) w Polsce, w podziale na miejsca, do których trafiają poszczególne składowe ogólnej sumy wydatków na podstawie faktycznie poniesionych nakładów w latach 2007-2011

Źródło: Wpływ energetyki wiatrowej… 2012

Według badań ankietowych firmy Ernst & Young (2012) nakłady inwestycyjne w farmy wiatrowe w 2011 r. wyniosły ok. 2 878 mln zł. Porównanie wartości inwestycji w energetyce wiatrowej do nakładów inwestycyjnych realizowanych w tym samym okresie w innych sektorach przemysłu wskazywało na jej relatywnie znaczącą pozycję. Nakłady inwestycyjne w farmy wiatrowe w 2011 r. były wyższe niż przykładowo średnia wartość rocznych inwestycji w latach 2009 - 2010 realizowanych przez sektor chemiczny, sektor produkcji maszyn i urządzeń lub też sektor produkcji wyrobów farmaceutycznych. Przyjmując zależność mocy instalowanej elektrowni wiatrowych i nakładów inwestycyjnych na nie, można oszacować, że w rekordowym roku 2016, gdzie zainstalowano 1225 MW nowych instalacji, nakłady inwestycyjne na elektrownie wiatrowe wyniosły 8 086 mln zł. Jest to bardzo wysoka wartość szacunkowa, gdyż wyprzedzała w danym roku nakłady inwestycyjne w takich dziedzinach przemysłu jak produkcja papieru i wyrobów z papieru czy produkcja wyrobów tytoniowych.

Przedsiębiorstwa działające w sektorze energetyki wiatrowej płacą podatki dochodowe, które trafiają zarówno do budżetu państwa, jak i samorządu lokalnego. Przekłada się to na bezpośrednie korzyści dla sektora publicznego (Wpływ energetyki wiatrowej… 2012).

Wpływy do budżetów pochodzą z podatków od osób fizycznych (PIT) pracujących na stanowiskach wygenerowanych przez energetykę wiatrową, z podatków dochodowych od osób prawnych (CIT) działających w sektorze produkcji energii elektrycznej z wiatru oraz z podatków od nieruchomości, którymi są elektrownie wiatrowe. Podatki dochodowe trafiają zarówno do budżetu państwa, jak i samorządów, natomiast podatek od nieruchomości jest

119

dochodem uzyskiwanym przez gminy. Największa część podatków dochodowych trafia do budżetu państwa. Niemniej, dochody uzyskiwane przez samorządy z tytułu funkcjonowania elektrowni wiatrowej na swoim terenie są znaczące. „Średnie roczne wpływy do budżetów gmin z podatków związanych z farmami wiatrowymi w przeliczeniu na 1 MW mocy zainstalowanej to:

- ponad 45 tys. zł w ramach podatku od nieruchomości - ponad 2,5 tys. zł w ramach podatku PIT

- ponad 4,5 tys. zł dzięki podatkowi CIT” (Stan energetyki wiatrowej…2016).

Należy uznać te przychody za znaczące. Przykładowo, gmina Margonin, w której zlokalizowana jest największa w Polsce farma wiatrowa o łącznej mocy 120 MW, która jest w stanie zaspokoić potrzeby energetyczne 90 tys. gospodarstw domowych, może liczyć na przychody z podatków od funkcjonującej farmy wiatrowej rzędu 6 mln zł rocznie. Kwota ta kilkukrotnie przewyższa sumę przychodów gminy sprzed wybudowania farmy wiatrowej.

Energetyka wiatrowa ma również wpływ na polski rynek pracy. Według raportu Warszawskiego Instytutu Studiów Ekonomicznych (2015) farma wiatrowa na lądzie o mocy 10 MW stwarza 114 miejsc pracy w trakcie budowy oraz 5 trwałych miejsc pracy w okresie funkcjonowania. Bezpośrednie miejsca pracy zależne od energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2005 – 2014 pokazano na ryc. 31. W roku 2005 energetyka wiatrowa stworzyła ok. 300 bezpośrednich miejsc pracy. Tendencja wzrostowa utrzymywała się do roku 2012, kiedy osiągnęła rekordową liczbę ok. 4900 miejsc pracy ogółem. Wiąże się to z rekordową ilością inwestycji w tym roku w energetyce wiatrowej. Po roku 2012 moce instalowane były mniejsze, zatem nastąpiło zmniejszenie liczby bezpośrednich miejsc pracy. Jednak nadal następowały nowe inwestycje. W związku z tym, od roku 2005 do 2014 obserwowany był wzrost bezpośrednich miejsc pracy związanych z serwisowaniem farm. Należy zwrócić uwagę, iż bezpośrednie miejsca pracy zależne od energetyki wiatrowej wiążą się przede wszystkim z nowymi inwestycjami. Najwięcej pracowników jest bowiem niezbędnych właśnie na etapie produkcji turbin oraz budowy farm wiatrowych. Pracownicy zajmujący się serwisowaniem farm stanowią dużo mniejszą część osób zatrudnionych w sektorze energetyki wiatrowej.

Należy również podkreślić, że energetyka wiatrowa tworzy ponadto pośrednie miejsca pracy.

Zmiany liczby miejsc pracy zależnych od energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2005 – 2014 pokazano na ryc. 32. Liczba pośrednich miejsc pracy jest zależna od liczby bezpośrednich miejsc pracy, zatem w latach 2005 – 2012 następował ich wzrost, natomiast po roku 2012 obserwowany był spadek. Największa liczba pośrednich miejsc pracy była w roku 2012 i wynosiła ona ok. 7000. Na każdego bezpośrednio zatrudnionego przy produkcji dóbr i

120

świadczeniu usług na rzecz energetyki wiatrowej przypada ok. 1,5 pośrednich miejsc pracy generowanych przez poddostawców(Wpływ energetyki wiatrowej… 2015). W przeliczeniu na zainstalowaną moc można szacować, że budowa 10 MW w lądowej energetyce wiatrowej w roku inwestycji tworzy 39 bezpośrednich miejsc pracy oraz 75 pośrednich. Natomiast miejsca pracy tworzone przez 10 MW istniejących farm wiatrowych to 2 bezpośrednie miejsca pracy oraz 3 pośrednie. Największy udział w tworzeniu pośrednich miejsc pracy mają: sektor usług (ok. 40%), sektor przemysłu (ok. 30%) oraz sektor budownictwa (ok. 20%) (Wpływ energetyki wiatrowej… 2015). Całkowita liczba krajowych miejsc pracy zależnych od energetyki wiatrowej w 2014 roku wyniosła 8,4 tys., a dwa lata wcześniej – niemal 12 tys. osób.

Ryc. 31. Liczba bezpośrednich miejsc pracy zależnych od energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2005–2014

Źródło: Wpływ energetyki wiatrowej… 2015

Ryc. 32. Liczba miejsc pracy zależnych od energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2005 – 2014

Źródło: Wpływ energetyki wiatrowej… 2015

121

Energetyka wiatrowa ma również wpływ na polską gospodarkę poprzez przemysł produkcji urządzeń. Według raportu Instytutu Energetyki Odnawialnej (2016) w Polsce funkcjonowało 40 przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia dla branży energetyki wiatrowej. Zauważono „tendencję do zwiększania się udziału i liczby firm wielobranżowych, produkujących komponenty (urządzenia niespecyficzne dla OZE) oraz trend zmniejszania liczby firm wyspecjalizowanych w produkcji urządzeń zasadniczych, kluczowych dla danego segmentu branży OZE” (Polski przemysł produkcji… 2016). W przypadku energetyki wiatrowej brakowało lidera – producenta z własną marką, co za tym idzie, brakowało firm dostarczających kompletne, duże turbiny wiatrowe. Większość przedsiębiorstw skupiona była na produkcji różnego rodzaju komponentów dla dużych firm z sektora energetyki wiatrowej.

Produkcja odbywała się często na podstawie indywidualnych zamówień i przeznaczona była na eksport przy jednoczesnym słabym rozwoju krajowego rynku (Polski przemysł produkcji…

2016). Lokalizacja poszczególnych firm produkcyjnych uwarunkowana była istniejącym w danym regionie potencjałem przemysłowym, wynikającym z doświadczeń w innych gałęziach przemysłu i dostępnością wyspecjalizowanej kadry. Najwięcej firm produkcyjnych, związanych z energetyką wiatrową, znajdowało się w województwach pomorskim, mazowieckim i śląskim. Spowodowane było to dwoma powodami. Pierwszy to występowanie na tych obszarach przemysłu, który może sprostać wymaganiom łańcucha dostaw (np. przemysł stoczniowy). Drugi to bliskość odbiorców produktów (Polski przemysł produkcji… 2016).

Analizując wpływ energetyki wiatrowej na polską gospodarkę, należy zwrócić również uwagę na możliwości rozwoju morskiej energetyki wiatrowej i jej potencjalnego wpływu na gospodarkę. Na potencjał jej rozwoju wskazuje fakt, iż jest to jedna z najszybciej rozwijających się technologii produkcji energii elektrycznej w Europie, z przyrostem zainstalowanej mocy na poziomie 30% rocznie (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Według IRENA (2017) w 2016 roku łączna zainstalowana moc elektrowni wiatrowych na morzu wynosiła 14 085 MW, z czego 12 476 MW znajdowało się w Europie. Większość morskich farm wiatrowych w Europie znajduje się na Morzu Północnym. Drugim dogodnym miejscem jest Morze Bałtyckie, gdzie morskie farmy wiatrowe posiadają Niemcy, Duńczycy, Szwedzi oraz Finlandczycy.

Właścicielami morskich farm wiatrowych są głównie koncerny energetyczne z północnej Europy, które odpowiadają obecnie za 65% rynku. Duży udział zaangażowania kapitałowego posiadają instytucje finansowe, takie jak fundusze emerytalne czy fundusze typu private equity, które posiadają prawie 20% całkowitej zainstalowanej mocy. Pozostali właściciele to m.in.

firmy naftowe i gazowe czy producenci turbin i firmy instalujące je (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Energetyka wiatrowa na morzu posiada dwie główne zalety. Pierwsza z

122

nich to ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych. Ze względu na posadowienie farm z daleka od miejsc zamieszkanych, hałas związany z ich pracą nie przeszkadza okolicznym mieszkańcom. Druga to produkcja prądu w sposób bardziej stabilny i przewidywalny niż inne niektóre technologie odnawialne. Elektrownie wiatrowe na morzu posiadają przeciętny współczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej na poziomie 40% - 51%, elektrownie wiatrowe lądowe 20% - 25%, natomiast elektrownie słoneczne 10% - 11% (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Główną wadą morskiej energetyki wiatrowej są wysokie koszty w porównaniu z innymi technologiami produkcji energii elektrycznej.

„W 2015 uśredniony koszt wytworzenia energii (LCOE) dla morskiej energetyki wiatrowej wynosił 153 euro/MWh, w porównaniu z 117 euro/MWh dla energetyki słonecznej (fotowoltaika) oraz 64 euro/MWh dla lądowej energetyki wiatrowej” (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Docelowy potencjał morskiej energetyki wiatrowej w Polsce oceniany jest między 7,5 GW a 14 GW w perspektywie do roku 2050. Według firmy MCKinsey & Company (2016) budowa 6 GW jest osiągalna w perspektywie roku 2030, taka wartość została przez nią przyjęta do analiz wpływu morskiej energetyki wiatrowej na gospodarkę. Nakłady inwestycyjne konieczne do zainstalowania 6 GW mocy w Polsce to 70 mld zł (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Szacuje się, że rozwój morskiej energetyki wiatrowej może wygenerować dla Polski do roku 2030 łącznie dodatkowe 60 mld zł produktu krajowego brutto (niecałe pół procent 10. letniego PKB na poziomie z roku 2015). W skład tej kwoty wchodzi:

21 mld zł wygenerowanych bezpośrednimi inwestycjami, 22 mld zł wpływu pośredniego, wygenerowanego z łańcucha produkcji, 17 mld zł to tzw. wpływ indukowany, wpływający na pozostałe gałęzie gospodarki poprzez dochody pracowników zatrudnionych w łańcuchu wartości morskiej energetyki wiatrowej (Rozwój morskiej energetyki… 2016). Ponadto rozwój morskiej energetyki wiatrowej może zapewnić miejsca pracy, które oszacowano na 77 tys. w okresie konstrukcyjnym do roku 2030. Z tego 27 tys. poprzez efekty kreowane bezpośrednio przez sektor morskiej energetyki wiatrowej, 26 tys. to zatrudnienie kreowane w łańcuchu dostaw morskiej energetyki wiatrowej, 24 tys. to miejsca pracy wygenerowane w pozostałych gałęziach gospodarki. 70 tys. miejsc pracy może pojawić się przy przygotowywaniu i konstrukcji farm wiatrowych, natomiast 7 tys. miejsc pracy może zostać stworzone w obszarze eksploatacji i utrzymania morskich farm wiatrowych (Rozwój morskiej energetyki… 2016).

Firma MCKinsey & Company (2016) szacuje również, że powstanie morskich farm wiatrowych może przynieść nawet 15 mld zł wpływów z podatków do roku 2030, z czego największy udział będą mieć podatki VAT (6,5 mld zł) oraz CIT (6,4 mld zł). Rozwój morskiej energetyki wiatrowej może ponadto pobudzić inne sektory gospodarki Polski. Przede

123

wszystkim sektor stoczniowy, który ma szansę produkować statki wymagane do instalacji oraz obsługi farm, a także kluczowe elementy samych farm – wieże, turbiny oraz fundamenty. Drugi ważny sektor to przemysł ciężki oraz wydobywczy, gdyż głównymi surowcami wykorzystywanymi do budowy morskich farm wiatrowych są: stal (przede wszystkim do wież i fundamentów) oraz miedź (do kabli wewnętrznych i eksportowych). Ponadto sektor innowacyjności, gdyż morska energetyka wiatrowa to wciąż stosunkowo nowa technologia (Rozwój morskiej energetyki… 2016).