Przegląd teorii lokalizacji - Lokalizacja elektrowni wiatrowych w świetle teorii lokalizacji

2. Lokalizacja elektrowni wiatrowych w świetle teorii lokalizacji

2.1. Przegląd teorii lokalizacji

Klasyczne i neoklasyczne teorie lokalizacji

Najstarszą z tzw. klasycznych teorii lokalizacji jest teoria Thünena (1826). Podjęto w niej próbę wyjaśnienia rozmieszczenia produkcji rolnej wokół miasta stanowiącego rynek zbytu dla produktów rolnych. Założono, że na całym obszarze otaczającym miasto są jednakowe warunki naturalne i transportowe. Podstawowym czynnikiem decydującym o lokalizacji jest odległość od rynku zbytu. W związku z tym wokół miasta formują się określone strefy rolnicze. Najbliżej miasta występują gospodarstwa specjalizujące się w intensywnej produkcji, następnie gospodarka leśna, rolnictwo ekstensywne oraz chów zwierząt z uprawą zboża na potrzeby własne. Głównym powodem formowania się stref rolniczych jest dążenie producentów do uzyskania z jednostki powierzchni ziemi maksymalnej różnicy między przychodami ze sprzedaży a kosztami transportu (tzw. renta gruntowa) (Wieloński 2005). Za rynek zbytu można uważać – nie tylko jak Thünen – miasto, lecz także zakład przetwórczy (Stryjakiewicz 1988). Nurt teorii lokalizacji oparty na rachunkach kosztów kontynuowali Launhardt (1882), Weber (1909) oraz Predöhl (1925).

Launhardt (1882) był pierwszym badaczem, który sformułował teorię lokalizacji dotyczącą bezpośrednio zakładu przemysłowego (Dzikowska 2012). Określał on optymalną lokalizację dla zakładu przemysłowego przy założeniach, że zakład ten wytwarza tylko jeden produkt po stałych kosztach, występuje stały rynek zbytu oraz dwie stałe lokalizacje źródeł surowców (Budner 2004). Optymalna lokalizacja przedsiębiorstwa znajdowała się w miejscu o minimalnych całkowitych kosztach transportu przypadających na jednostkę produkcji (Dzikowska 2012).

Weber (1909) wprowadził pojęcie czynnika lokalizacji, „rozumianego jako rodzaj wyraźnie określonej korzyści (oszczędności kosztów), która powstaje w działalności gospodarczej, kiedy ta działalność występuje w danym miejscu” (Stryjakiewicz 1988).

Wyróżnił on trzy czynniki lokalizacji: koszty transportu, koszty pracy i korzyści aglomeracji (Wieloński 2004). Według Webera koszty transportu mają podstawowe znaczenie przy wyborze lokalizacji przedsięwzięcia, która nieznacznie podlega modyfikacjom ze względu na pozostałe dwa czynniki lokalizacji (Godlewska 2001). Z tego względu, w pierwszej kolejności określa się punkt minimalnych kosztów transportu, a następnie uwzględnia koszty pracy oraz korzyść aglomeracji, powodujące odchylenia (dewiację) od wyznaczonego punktu (Domański 2002). Weber wprowadził ponadto pojęcie wskaźnika materiałowego tj. stosunku wagi surowca zlokalizowanego do wagi gotowego produktu (Stryjakiewicz 1988). Można go identyfikować z jednostkowym zużyciem surowców w procesie produkcyjnym (Godlewska 2001). W zależności od wartości wskaźnika materiałowego wyróżniono orientację surowcową (w miejscu występowania surowca) lub rynkową (w miejscu rynku zbytu). Jeżeli wartość wskaźnika jest większa od 1, należy wybrać lokalizację surowcową, jeżeli jest mniejsza niż 1 – rynkową, natomiast jeżeli jest równa 1 - lokalizacja ma charakter obojętny (Godlewska 2001).

Teoria Webera ma zastosowanie we współczesnych gałęziach przemysłu o niskim stopniu przetworzenia surowców, takich jak np. przemysł hutniczy, cementowy, drzewny (Godlewska 2001).

Predöhl (1925) zwrócił uwagę, iż szczegółowe teorie rolnictwa i przemysłu (Thünena i Webera) nie mają związku z ogólną teorią ekonomii (Domański 2002). W związku z tym na podstawie teorii Thünena (1826) i Webera (1909) wyprowadził własną teorię lokalizacji.

Stworzył teorię substytucji przestrzennej czynników produkcji. Substytucja jest funkcją względnych cen czynników produkcji występujących w różnych miejscach i kosztów ich transportu (Domański 2002). Założono brak postępu technicznego oraz jednorodność przestrzeni. W celu obniżania kosztów produkcji można zastępować czynniki mniej wydajne - bardziej wydajnymi, gdyż ich właściwości i ceny są niejednakowe w różnych miejscach (Domański 2002). Zastępowanie czynników (substytucja) ma miejsce do momentu, w którym jakakolwiek zmiana w polepszaniu proporcji czynników przynosi więcej strat niż korzyści (Domański 2002). Predöhl nawiązał do teorii Thünena i Webera stwierdzając, że badano w nich kombinację różnych czynników, zatem są szczególnymi przypadkami jego ogólnej teorii lokalizacji (Domański 2002).

Analizując teorie lokalizacji, należy zwrócić uwagę na teorię bazy ekonomicznej. Za jej autora uważa się Sombarta (1916-1928) (Wieloński 2004). Wiąże się ona z określeniem roli czynników rozwoju jednostki osadniczej (miasta), które mają charakter endogeniczny (endogenny) lub egzogeniczny (egzogenny) (Parysek 1997). Czynniki egzogeniczne pełnią funkcje miastotwórczą, zalicza się do nich produkcję dóbr materialnych na rynek ponadlokalny.

Czynniki endogeniczne mają charakter lokalny, zalicza się do nich usługi (Wieloński 2004). W związku z tym, rozwój sektora usług zależny jest od rozwoju produkcji dóbr materialnych (Nowosielska 1994 za: Wieloński 2004). Rozwój funkcji miastotwórczej powoduje rozwój sektora usług, co przyczynia się do utworzenia nowych miejsc pracy oraz do wzrostu dochodów i poziomu życia ludności miasta. Współcześnie uznaje się, że usługi również mogą pełnić funkcję miastotwórczą, gdyż część z nich ma charakter ponadlokalny (np. banki, giełdy towarowe, instytuty badawcze) (Wieloński 2004).

Christaller (1933) stworzył teorię ośrodków centralnych stwierdzając, iż jest ona uzupełnieniem do teorii Thünena i Webera. Uważa się ją za teorię lokalizacji usług (Wieloński 2004). Autor określał prawa dotyczące formowania się systemu osadniczego (Domański 2002).

Składały się na niego miasta charakteryzujące się określoną hierarchią. Według Christallera miasto było centrum społeczności regionalnej oraz ośrodkiem, który pośredniczył w handlowej obsłudze tej społeczności (Domański 2002). O pozycji w hierarchii decydowały instytucje określające centralność danego ośrodka, spośród których ogromna większość zaliczała się do działalności usługowych (Wieloński 2004). Centralność świadczonych usług określała pozycję danego miasta w hierarchicznej strukturze ośrodków osadniczych oraz przyporządkowywała mu rynek odpowiedniej skali przestrzennej (Parysek 1997). Hierarchiczność przejawiała się występowaniem ośrodków wyższego oraz niższego rzędu. Ośrodki wyższego rzędu spełniały więcej funkcji centralnych oraz obejmowały większe obszary, ponadto oferowały również usługi i dobra niższego rzędu (Domański 2002). Według teorii ośrodków centralnych większe szanse rozwoju posiadały ośrodki duże, posiadające większą bazę ekonomiczną (Parysek 1997). Wynikało to z założenia, iż w celu nabycia usług nieoferowanych w ośrodkach niższego rzędu, mieszkańcy będą ciążyli do najbliższego ośrodka wyższego rzędu (Wieloński 2004).

Zasięg oddziaływania ośrodków centralnych rozumiany był jako odległość w sensie ekonomicznym tj. w kategoriach czasu i kosztu (Domański 2002). Z tego względu obszary rynkowe miały kształt sześcioboków foremnych (heksagonów), które jednocześnie były najbardziej efektywne ekonomicznie oraz zapewniały najlepszą dostępność do ośrodka centralnego (w warunkach jednorodnej przestrzeni) (Domański 2002). Hierarchia systemu przejawiała się w założeniu, że obszary wyższego rzędu są wielokrotnością obszarów niższego rzędu (Godlewska 2001). Ponadto ośrodkom wyższego rzędu podporządkowane były ośrodki niższego rzędu. Występował jeden główny ośrodek, a stały stosunek liczebności szczebli hierarchicznym wynosił trzy (iloraz postępu geometrycznego) (Domański 2002). Teoria Christallera poddawana była modyfikacjom, takim jak założenia, że mieszkańcy ośrodków

niższego rzędu podróżują do ośrodków wyższego rzędu nie najbliższych oraz, że występują powiązania między ośrodkami tego samego rzędu (Wieloński 2004).

Teorię lokalizacji rozwinął również Lösch (1940). Według jego teorii to popyt stanowi główny czynnik lokalizacji. Produkcja powinna być zakładana w miejscu największego zysku osiągniętego ze sprzedaży. Podmioty gospodarcze działają na rynku wolnej konkurencji, w związku z tym występuje tendencja do maksymalizacji ich liczby. Każde przedsiębiorstwo zmniejsza obszary rynkowe swoich konkurentów. „Lokalizacja przedsiębiorstw ustala się jako wypadkowa dwóch przeciwstawnych sił: maksymalizacji indywidualnych zysków i maksymalizacji liczby podmiotów gospodarczych” (Domański 2002). Prowadzi to do przestrzennej równowagi działalności gospodarczej. Sednem dzieła Löscha jest teoria regionu ekonomicznego (krajobrazu gospodarczego). Podobnie jak w teorii Christallera, idealnym ekonomicznie kształtem obszaru rynkowego jest sześciobok foremny (heksagon). Jednak w teorii Löscha stały stosunek liczebności szczebli hierarchicznych może przyjmować różne wartości. Ponadto wielkość sześcioboków tworzących sieć obszarów rynkowych jest odmienna dla dóbr różnego rodzaju. Aby je uporządkować, należy ułożyć je tak, aby miały przynajmniej jeden wspólny punkt środkowy oraz sieci obszarów należy obracać wokół tego ośrodka tak długo, aż uzyska się sześć sektorów z licznymi i sześć sektorów z nielicznymi miejscami produkcji (Domański 2002). Dzięki temu każdy z sektorów obejmuje wiele rodzajów przedsiębiorstw. Dodatkowo, proces ten tworzy warunki do rozwoju wielkiego miasta (aglomeracji) względem lokalizacji produkcyjnych, maksymalizuje przepływy lokalne i minimalizuje całkowitą odległość między punktami produkcyjnymi. Ponadto w teorii stwierdzono, iż dobra spożywane powszechnie będą posiadały małe rynki zbytu, a ich produkcja będzie odbywać się w dużej liczbie miejsc. Natomiast dobra nabywane rzadko będą posiadały rozległe rynki zbytu, a ich produkcja będzie odbywać się w małej liczbie miejsc (Domański 2002). Jednostki osadnicze nie mają - w przeciwieństwie do teorii Christallera – przypisanego stałego miejsca w hierarchii. Produkując towar przekraczający potrzeby na swoim obszarze rynkowym, sprzedaje się nadwyżkę na sąsiadujących obszarach. Zatem odpowiednio zwiększając wydajność, jednostka niższego rzędu może zostać jednostką wyższego rzędu. Uwzględniając koszty transportu, całkowity popyt na produkcję towarową będzie malejącą funkcją odległości od miejsca produkcji (Domański 2002).

Isard (1956) stworzył teorię, będącą syntezą i rozwinięciem poprzedzających ją teorii lokalizacji. Isard (1956) w szczególności nawiązał do modelu Predöhla (1925), rozbudowując go o substytucyjne ujęcie nakładów transportowych (Szymańska, Płazik 2014). Nakład transportowy definiuje jako przemieszczenie jednostki wagi na jednostkę odległości. Należy go

traktować jak każdy inny zbiór nakładów w procesie produkcyjnym (ziemia, kapitał, praca) (Domański 2002). Możliwa jest zatem substytucja nakładów na transport na nakłady na surowce i przetwory. Zwiększając nakłady na transport można sprowadzić tańsze surowce i przetwory z odleglejszych punktów od ich droższych odpowiedników, dostępnych bliżej (Dzikowska 2012). Możliwe kombinacje czynników produkcji w różnych miejscach mogą być odmienne, w związku z tym obszary będące potencjalnymi miejscami lokalizacji przedsiębiorstwa mają charakter substytucyjny. Wybierana jest taka lokalizacja, w której łączny koszt zastosowanej kombinacji czynników produkcji jest najmniejszy (Domański 2002;

Dzikowska 2012). Isard (1956) dokonał operacjonalizacji problemu Webera (1909) stwierdzając, że minimalizacja kosztów transportu następuje, gdy „krańcowa stopa substytucji między dwoma nakładami transportu jest równa odwrotności ich cen oraz stopa ta jest malejąca” (Domański 2002).

Omówione klasyczne i neoklasyczne teorie lokalizacji bazują na określonych założeniach próbując wyjaśniać kwestie produkcji i cen. Nie tłumaczą one innych problemów wewnętrznych i zewnętrznych przedsiębiorstwa (np. relacji z nabywcami). Dalszy rozwój teorii lokalizacji polega na wprowadzeniu do niej czynników zweryfikowanych praktycznie (Rumelt i in. 1991, Gorynia 1998 za: Borowski 2013). Konieczność modyfikacji i krytycznego podejścia do klasycznych i neoklasycznych teorii lokalizacji wynika ze zmieniającej się rzeczywistości (m.in. postępu technicznego, globalizacji).

Współczesne nurty teorii lokalizacji

Perroux (1955) stworzył teorię biegunów wzrostu (teorię polaryzacji). Można uznać ją za nawiązanie do teorii lokalizacji z tego względu, iż dana jednostka rozwojowa (biegun wzrostu) przyczynia się to tworzenia określonych czynników sprzyjających lokalizacji przedsięwzięcia. Biegun wzrostu może indukować działalność inwestycyjną ze względu na liczne i intensywne powiązania z innymi dziedzinami działalności gospodarczej i społecznej (Parysek 1997). „Perroux określił biegun wzrostu jako dominującą jednostkę gospodarczą, prowadzącą działalność produkcyjną (przedsiębiorstwo przemysłowe, grupa przedsiębiorstw przemysłowych, gałąź przemysłu)” (Wieloński 2005). Jego występowanie przyczynia się do tworzenia miejsc szczególnie uprzywilejowanych pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego (Parysek 1997). Pojęcie biegunów wzrostu związane jest z pojęciem polaryzacji, która oznacza wyraźne zaznaczanie się różnic między obszarami rozwojowymi a pozostałymi obszarami. Bieguny wzrostu powodują wzrost i koncentrację działalności

gospodarczej, w związku z czym występuje brak równowagi pomiędzy obszarami geograficznymi i zlokalizowanymi tam gałęziami (Parysek 1997). Po pewnym czasie, za sprawą efektu mnożnikowego, możliwe jest powstanie nowych jednostek napędowych, co prowadzi do wtórnej polaryzacji regionu (Godlewska 2001). Teoria ta ulegała licznym modyfikacjom. Z biegiem czasu za jednostki wzrostu uznano także m.in.: infrastrukturę techniczną, węzły komunikacyjne, lotniska, centra administracji i zarządzania, uniwersytety, banki (Parysek 1997). Teoria biegunów wzrostu (polaryzacji) była również rozwijana przez m.in.: Boudeville’a (1956), Mydrala (1957) Hirschmana (1958), Portiera (1963), Paelincka (1965).

Rozwój społeczno-gospodarczy podlega określonym prawidłowościom zmian występujących w czasie. Prawidłowości te zostały zdefiniowane za pomocą tzw. fazowych modeli rozwoju (Gałązka 2017). Wśród nich wyróżnić można koncepcję cyklu życia produktu oraz teorię dojrzałości firmy. Pierwsza z teorii odnosi się do cyklu ewolucyjnego produktu, natomiast druga do cyklu ewolucyjnego przedsiębiorstwa. Koncepcję cyklu życia produktu jako pierwszy wprowadził Vernon (1966, 1979, 1996). W literaturze teoria ta znalazła szczególne odzwierciedlenie w teorii lokalizacji wysoko zaawansowanych działalności (Resmer 2015). Przyjęto, iż produkt występuje na rynku dopóki istnieje na niego zapotrzebowanie, które może trwać kilka tygodni, kilkadziesiąt, a nawet kilkaset lat (Szwajca 2013). Na cykl życia produktu składają się trzy fazy: rozwoju (innowacji), dojrzałości (wzrostu), standaryzacji (Godlewska 2001; Resmer 2015). Często wymienia się również czwartą fazę – opadanie (spadek sprzedaży produktu) (Zajdel 2011; Szwajca 2013). W fazie rozwoju rozpoczyna się wprowadzanie produktu na rynek. Jego sprzedaż jest niewielka, wzrasta powoli, a cena jest zazwyczaj wysoka. Przedsiębiorstwo ponosi wysokie nakłady kapitałowe związane z opracowaniem produktu, jego promocją i dystrybucją. W tej fazie najkorzystniejsza jest lokalizacja przedsiębiorstwa w aglomeracji miejsko-przemysłowej lub regionach wysoko rozwiniętych. W fazie dojrzałości, produkt oraz technologia są doskonalone.

Następuje sprzedaż na większą skalę. W celu zmniejszenie jednostkowych kosztów produkcji, atrakcyjne stają się lokalizacje w regionach słabiej rozwiniętych ekonomicznie. W fazie standaryzacji następuje nasycenie rynku nowym produktem. Tempo sprzedaży ulega stabilizacji i spowolnieniu. Produkt jest powszechnie dostępny, a produkcja przenoszona jest w strefy peryferyjne. W fazie spadku nabywcy tracą zainteresowanie produktem, przez co jego sprzedaż znacząco spada. Wzrastają jednostkowe koszty produkcji, a co za tym idzie dalsze jego wytwarzanie staje się nieopłacalne. W związku z tym następuje wycofanie produktu z rynku. Długość trwania poszczególnych faz jest uzależniona od rodzaju produktu (jego

nowoczesności). Produkty tradycyjne (o długiej fazie standaryzacji) lokalizowane są w małych ośrodkach osadniczych, natomiast nowoczesne (o krótkim cyklu życiowym) lokalizowane są w ośrodkach innowacyjnych. Niemniej, zawsze obserwowany jest pewien ruch lokalizacyjny, od centralizacji i koncentracji do decentralizacji i rozproszenia produkcji. W teorii dojrzałości firmy również wyróżnia się określone fazy rozwoju, które w tym przypadku dotyczą przedsiębiorstwa. W koncepcji klasycznej wyróżnia się cztery fazy: narodziny (powstanie), wzrost, dojrzałość i schyłek (likwidacja) (Nowak 2013). Według Godlewskiej (2001) na cykl życia przedsiębiorstwa składają się fazy: innowacyjna, masowej produkcji i penetracji rynków, nasycenia rynków, regionalizacji. Jak zauważa Nowak (2013) w istniejących modelach najczęściej wyróżnia się od 3 do 10 faz (mają one charakter umowny). Wasilczuk (2004) (za:

Nowak 2013) dokonała przeglądu modeli teorii dojrzałości firmy, wśród autorów tych modeli wymieniono m.in. autorów takich jak: Dodge i Robbins (1992), Monstedten (1995), Chełpa (1996), Adizes (1998), Targalski (2009). Niezależnie od podejścia autorów, wszystkie koncepcje mają cechy wspólne. W początkowych fazach, przedsiębiorstwo koncentruje produkcję w ośrodkach przemysłowych, w pobliżu zaplecza naukowo-badawczego. Następnie, przechodząc od produkcji masowej, dochodzi do nasycenia rynków. W tym czasie ma miejsce rozwój przestrzenny firmy. Preferowana jest lokalizacja w pobliżu rynków zbytu. W ostatnich fazach, wskutek utraty dotychczasowej przewagi konkurencyjnej, poszukiwane są nowe lokalizacje w skali międzyregionalnej lub międzynarodowej (Godlewska 2001).

Cechą charakterystyczną teorii lokalizacji jest występowanie racjonalnego człowieka, który świadomie i racjonalnie kształtuje swoją sytuację ekonomiczną. Posiada on pełną informację o napotykanych problemach oraz jest w pełni świadomy, jakie konsekwencje przyniosą określone działania i wybory (Pred 1967 za: Wieloński 2005). W praktyce, zamiast racjonalnego człowieka, występuje decydent z ograniczoną racjonalnością działania. Posiada on niepełny zakres wiedzy i (lub) brak umiejętności jej wykorzystania (Godlewska 2001).

Istniejącą lukę w teorii lokalizacji wypełniło podejście behawioralne. Wprowadziło ono do procedury wyboru lokalizacji decydenta z ograniczoną racjonalnością, posiadającego pozaekonomiczne, subiektywne pobudki podejmowanych decyzji. Behawioralna teoria przedsiębiorstwa sformułowana została przez Simona (1947; 1955), a następnie rozwinięta m.in. przez Hursta, Hamiltona, Toernqvista, Schmennera, Preda (Godlewska-Majkowska 2013). Głównym czynnikiem decyzji lokalizacyjnej są przesłanki personalne. Decydent wybiera lokalizację w miejscu zamieszkania. Plusem takiej decyzji jest fakt, iż posiada o nim największą wiedzę. Ponadto występuje pozytywne nastawienie władz lokalnych (Godlewska 2001). Niepełna informacja o rzeczywistości skłania również decydentów do naśladowania

konkurencji i lokalizowania działalności na obszarach przez nią poznanych i wybranych. Takie działanie nazwane jest efektem imitacji (Godlewska 2001). Brak pełnej informacji wprowadza znaczne elementy niepewności i ryzyka. Elementy te należy traktować jako rodzaj kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców (Wieloński 2005). Według Siemińskiego (2003) (za:

Wieloński 2005) groźba konfliktu między społecznością lokalną a przedsiębiorcą również może wpływać na wysokość kosztów. Konflikt występuje, gdy inwestycja w znacznym stopniu wpływa na dotychczasowe sposoby użytkowania przestrzeni. Zgodnie z podejściem behawioralnym, decydent szuka lokalizacji zadowalających, a nie lokalizacji optymalnych (Wieloński 2005).

Współczesne tendencje lokalizacji wyjaśniane są również m.in. za pomocą koncepcji sieci (network) lub usieciowienia (networking). Szybko zmieniająca się przestrzenna organizacja działalności gospodarczej wywołana ewolucją gospodarki, a także wyłonienie się postmodernistycznych trendów w nauce, spowodowały pojawienie się prób poszukiwania koncepcji pełniej objaśniających zachodzące zmiany w przedsiębiorstwach. Jedną z nich jest teoria sieci przemysłowych (industrial networks) nazywana również ogólniej sieciami biznesu (business networks) (Stryjakiewicz 2001). Punktem wyjścia tych teorii jest przyjęcie funkcjonowania przedsiębiorstwa jako łańcucha różnych działań tworzących wartość dodaną (Wieloński 2005). W związku z tym, silnie eksponowana jest rola relacji w kształtowaniu organizacji przestrzennej gospodarki. Sieć przemysłowa, nazywana również siecią biznesu (business network), w przeciwieństwie do hierarchicznego modelu fordowskiego¹⁵, charakteryzuje się sieciowym łańcuchem wartości. Wewnątrz sieci, w pewnych segmentach działalności lub na pewnych rynkach, te same przedsiębiorstwa konkurują, w innych – współpracują. W ten sposób czerpią dodatkowe korzyści z dostępu do zasobów i zdolności niezależnych partnerów (Wieloński 2005). Relacje mogą zachodzić między przedsiębiorcą, zakładem przemysłowym, przedsiębiorstwem, organizacją, rządem państwa, instytucją ponadnarodową. Są to uczestnicy gry ekonomicznej (aktorzy) (Lambooy 1991, za:

Stryjakiewicz 2001). Sieciowa forma organizacji zapewnia większą elastyczność niż w ramach wewnętrznej, zhierarchizowanej organizacji, jednocześnie charakteryzuje się większą stabilnością działalności niż relacje czysto rynkowe, dzięki stosunkowo trwałym relacjom z innymi firmami, dostawcami, odbiorcami produktów i innymi instytucjami (Stryjakiewicz 2001). Różnorodność sieci biznesu łączą cztery wspólne cechy: współzależność aktorów,

15 Hierarchiczny model fordowski charakteryzuje się pionowym łańcuchem wartości. „Każde przedsiębiorstwo zajmuje określoną pozycję i ma wyraźne granice. Przedsiębiorstwa kolejno dodają wartość dóbr, a następnie przekazują je następnemu podmiotowi w łańcuchu” (Dicken 1998 za: Wieloński (2005).

wzajemność świadczeń (brak pełnego podporządkowania, wymiana dwustronna), luźne powiązania (otwartość i autonomia wobec partnerów), władza (relacja dominacja-podporządkowanie, jednak bez charakteru absolutnego) (Grabher 1993 za: Stryjakiewicz 2001). Wymiar przestrzenny w koncepcji usieciowienia odgrywa istotną rolę m.in. ze względu na fakt, iż podobnie jak przedsiębiorstwa, jednostki terytorialne są w niej aktorami (Stryjakiewicz 2001). Ponadto atrybutem każdej sieci jest embeddedness (Styjakiewicz 2001).

Pojęcie to oznacza umocowanie działalności ekonomicznej w jej otoczeniu (Grzeszczak 1999 za: Stryjakiewicz 2001). Inaczej mówiąc, jest to „wyposażenie danego obszaru w elementy sprzyjające (bądź niesprzyjające) kształtowaniu się różnych typów relacji” (Stryjakiewicz 1999). Koncepcje usieciowienia mają dużo cech wspólnych z teoriami zawartymi w pracy Marshalla (1890). Marshall (1890) (za: Wieloński 2005) jako pierwszy zwrócił uwagę na powiązania w ramach aglomeracji przedsiębiorstw. Wprowadził on pojęcie okręgu przemysłowego. Określał nim terytorialne skupiska małych przedsiębiorstw o charakterze rzemieślniczym. Ich ścisła współpraca w ramach sieci pozwoliła na osiągnięcie korzyści zewnętrznych, wynikających z korzyści skali oraz różnorodności. Sieci przemysłowe mają wymiar od lokalnego do globalnego i tworzone są przez małe, średnie, jak i duże przedsiębiorstwa (Wieloński 2005).

Teorię usieciowienia kontynuował Porter (2001) tworząc teorię gron (klastrów), będącą rozwinięciem koncepcji Marshalla. Grono jest to terytorialnie powiązana grupa przedsiębiorstw wraz z towarzyszącymi instytucjami, działającymi w pokrewnych sektorach, połączona podobieństwami i wzajemnie się uzupełniająca. Grono może obejmować różny zasięg geograficzny, od jednego miasta, poprzez kraj, do nawet grupy sąsiednich krajów (Godlewska 2001). Według Portera, uwarunkowania lokalne są źródłem konkurencyjności międzynarodowej produktów (Wieloński 2005). Oznacza to, że miejscowa tradycja wynikająca z bliskości geograficznej i kulturowej może stanowić przewagę konkurencyjną w związku z oferowaniem produktów, będących udoskonalanymi w procesie wieloletniej oceny i odrzucenia przez konsumentów ich gorszych wersji. Konkurencja ma zatem charakter dynamiczny i oznacza zdolność do innowacji (Wieloński 2005). Dla grona kluczowe są korzyści sieci. W jego skład często wchodzą firmy należące do jednego łańcucha wartości dodanej, zazwyczaj nie konkurujące ze sobą bezpośrednio (Godlewska 2001).

W latach 80. XX wieku, David (1985) i Arthur (1989) wysunęli ideę path dependence (koncepcja zależności od ścieżki). Autorzy dostrzegli, iż w pewnych szczególnych sytuacjach, dochodziło do upowszechnienia się produktu (rozwiązania), który był gorszy niż inne istniejące lub pojawiające się z czasem alternatywne dobra zaspokajające tę samą potrzebę

(Dzionek-45

Kozłowska 2009, 2010). Jako przykład David (1985) podał rozpowszechnienie się klawiatury typu QWERTY. Według autora, standard ten upowszechnił się w związku z wydarzeniami, które miały miejsce we wczesnym etapie rozwoju produkcji maszyn, ponadto konsumenci nie

W dokumencie Czynniki lokalizacji elektrowni wiatrowych w Polsce (Stron 36-49)