Fiscus według prawa austriackiego

Pojęcie i konstrukcja fiskusa według prawa austriackiego należy do sfery

prawa publicznego, lecz ujmowana jest w odmienny sposób niż w RFN, gdyż przez pojęcie fiskusa prawo austriackie rozumie państwo wraz z jego administracją, która dokonuje czynności na majątku państwa, czyli na Skarbie

Państwa.

W prawie austriackim pojęcie majątku państwa7 (Staatsvermögen) określone zostało w § 7 ABGB75, w którym przez majątek państwa rozumie się „wszelkie przychody służące do pokrycia potrzeb państwa, wynikające z bicia monety, obrotu pocztowego i innych regaliów, majątków książąt krajowych, ko-palni i koko-palni soli, podatków i ceł”.7

W ujęciu prawa austriackiego majątek państwa stanowi zatem zespół składników majątkowych, co powoduje, iż można uznać, iż posiada on cechy Skarbu Państwa, rozumianego według koncepcji przedmiotowej.

72 A. Wittern, M. Baßlsperger, Verwaltungs- und Verwaltungsprozessrecht…,

op. cit., s. 12.

73 Ibidem, s. 12.

74 Prawodawca austriacki nie posługuje się pojęciem „Skarb Państwa”. W Austrii

określenia „Skarb Państwa” i „fiskus” nie są tożsame. Fiskus to państwo, jego administra-cja, która dokonuje czynności na majątku państwa, czyli na Skarbie Państwa.

75 § 287 ABGB brzmi: „Sachen, welche allen Mitgliedern des Staates zur Zueignung

überlassen sind, heißen freistehende Sachen. Jene, die ihnen nur zum Gebrauche verstattet werden, als: Landstraßen, Ströme, Flüsse, Seehäfen und Meeresufer, heißen ein allgemeines oder öffentliches Gut. Was zur Bedeckung der Staatsbedürfnisse bestimmt ist, als: das Münz- oder Post- und andere Regalien, Kammergüter, Berg- und Salzwerke, Steuern und Zölle, wird das Staatsvermögen genannt.”

76 Wcześniej majątek państwa w podobny sposób został określony w § 1 i 2

Instruk-cji służbowej dla Prokuratury Finansowej z 9 marca 1898 r. (Verordnung des Gessammt-ministeriums vom 09.03.1898 betreffend die Dienstsinstruktion für die f.f. Finanzprocu-raturen, Reichsgesetzblatt 1989, Nr 41.) i obejmował majątek państwa i inne zrównane z nim majątki co do udzielenia ochrony prawnej i porad prawnych przez Prokuraturę Finansową. Do majątku państwa należały m.in. pobrane podatki, monopole państwo-we, przedsiębiorstwa rządopaństwo-we, skarb dworu, fundacje utworzone przez władze państwa, a we wskazanych przypadkach także majątek kościelny i majątek beneficjów duchownych. zob. też M. Binder, Sachenrecht. Theorie und systematisch aufbereitete OGH-Fälle, Verlag Österreich, Wien 2003, s. 21.

Na gruncie prawa austriackiego,

państwo jest osobą prawa publiczne-go77, a zgodnie z §  ABGB jest osobą prawną i jest ponadto określane jako

fiskus. Należy przyjąć, że w prawie austriackim państwo jest osobą prawną, jest

fiskusem, a fiskus nie jest odrębną od państwa osobą prawną. Ponieważ państwo działa przez swoją administrację, fiskusem określana jest administracja państwa, dokonująca działań dotyczących majątku państwa, czyli Skarbu Pań-stwa.

Prawo austriackie zawiera szereg szczegółowych określeń dotyczących uprawnień fiskusa oraz jego relacji do majątku państwa.7

Państwo w rozumieniu ABGB jest fiskusem, który zarządza dobrami pań-stwowymi i majątkiem państwowym, co wynika wprost z treści § 7 zd. 

77 § 1 ust. 1 i 2 Ustawy o odpowiedzialności związku, krajów, okręgów za szkody

wyrządzone przy wykonywaniu ustaw wskazuje, iż państwo (związek), kraje, okręgi, gmi-ny i inne korporacje prawa publicznego są korporacjami prawa publicznego.

78 zgodnie z § 760 ABGB spadki bezdziedziczne przypadają państwu, a przyjęcie

ich jest prawem, a nie obowiązkiem państwa. Państwo może przyjąć spadek tylko na wnio-sek fiskusa: aby państwo przyjęło spadek bezdziedziczny, musi być uruchomiona specjalna procedura prawna – powództwo o świadczenie (Leistungsklage) – państwo musi wytoczyć powództwo o wydanie spadku zgodnie z § 823 ABGB. Prawo państwa do masy spadku bezdziedzicznego nie dotyczy praw wynikających z patentów, wzorów użytkowych, wzo-rów przemysłowych. zob. R. Dittrich, H. Tades, Das Allgemeine Bürgerliche Gesetzbuch, 22., völlig neu bearbeitete Auflage, Manzsche Verlags – und Universitätsbuchhandlung, Wien 2007, s. 325 i nast.

Natomiastprawa wynikające z prawa autorskiego (art. 23 ust. 2 prawa autorskiego

– Bundesgesetz über das Urheberrecht an Werken der Literatur Und der Kunst Und ber verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz), BGBL. Nr 111/1936 (StR: 39/Gu. BT: 64/ Ge S. 19.) będą podlegały dziedziczeniu przez państwo. zob. też E. Ulmer, Urheber- und Verlagsrecht, Dritte, neu bearbeitete Auflage, [w:] Enzyklopädie der Rechts- und

Staats-wissenschaft, Begründet von F. von Liszt und W. Kaskel, Herausgegeben von H. Albach, E. Helmstädter, P. Lerche, D. Nörr, Springer Verlag, Berlin-Heidelberg-New york 1980, s. 354 i nast.

zatem, aby państwo mogło skorzystać ze swych uprawnień do spadków

bezdzie-dzicznych, Prokuratura Generalna reprezentująca Skarb Państwa musi wszcząć postępo-wanie spadkowe. Natomiast jak wynika z ustawy o Prokuraturze Finansowej w Austrii, w postępowaniach spadkowych Prokuratura Finansowa jest upoważniona, aby roszcze-nia do wysokości 20 000 euro uznawać bez uprzedniej zgody reprezentowanego, jeżeli po starannym sprawdzeniu dojdzie do przekonania, że roszczenie jest uzasadnione prawnie (§ 5 ust. 7 ustawy o Prokuraturze Finansowej Austrii z dnia 8 sierpnia 2008 r. (Finanzpro-kuraturgesetz vom 08.08.2008, BGBl. I Nr. 110/2008).

Wodróżnieniu do prawa polskiego, w którym Skarb Państwa jest spadkobiercą

ustawowym, w prawie austriackim państwo jest jedynie uprawnione do spadkobrania i może skorzystać z tego uprawnienia przez działanie Prokuratury Generalnej, która ma obowiązek dbania o majątek Skarbu Państwa i ma obowiązek wszczynania (§ 1 ust. 3 ustawy z dnia 12.09.1945 r. o Prokuraturze Finansowej (Finanzprokuraturgesetz, StGBl. Nr 72/1945).).

68 Andrzej Bierć, Joanna Mucha-Kujawa

ABGB (dotyczącego nabycia własności przez zasiedzenie), gdzie stwierdza się, iż „przeciwko fiskusowi, to jest przeciwko zarządcy dóbr państwowych i majątku państwowego”.79

Majątek państwa w prawie austriackim posiada ochronę prawną, która do-konywana jest np. przez ograniczenie możliwości prowadzenia egzekucji wobec majątku należącego do państwa, a także – przez ograniczenie możliwości doko-nywania zastawu (§  ABGB) bądź też potrącenia (§  ABGB) wobec kasy państwa.0 Prawodawstwo austriackie przewiduje istotne przywileje prawne, słu-żące ochronie majątku państwa.

Prawodawca austriacki, jak wynika z przytoczonych przepisów, przyjął

przedmiotową koncepcję Skarbu Państwa, zgodnie z którą Skarb Państwa stanowi zbiór składników majątku państwa. Rozwiązanie to jest zbieżne

z koncepcją Skarbu Państwa przyjętą we wczesnym okresie państwa rzymskie-go, która odżyła w prawie niemieckim na krótko we wczesnym okresie pandek-tystyki.

Prawo austriackie przyjmuje – zgodnie z podziałem prawa na publiczne i prywatne – podział majątku na majątek prywatny, podlegający regulacji prawa cywilnego i będący własnością osób prawa prywatnego, oraz na majątek publicz-ny, który jest majątkiem państwa. Majątek państwa dzieli się na trzy grupy: rzeczy publiczne (wyróżnienie opiera się na tym, czy konkretne rzeczy należą do osób prywatnych czy do państwa); majątek administracyjny; majątek finan-sowy.

79 R. Dittrich, H. Tades, Das Allgemeine…, op. cit., s. 721–722.

80 Ograniczenia te wskazane są w §§ 448 i 1441 ABGB, w przepisach

wprowa-dzających do ustawy egzekucyjnej z 1953 r. (Einführungsgesetz zur Exekutionsordnung – EGEO, BGBL 1953/6 idF BGBL 1955/39 und 1991/628) oraz w przepisach tejże ustawy (Exekutionsordnung – EO, Gesetz vom 27. Mai 1896 über das Exekutions- und Siche-rungsverfahren, RGBL 1896/79).

81 zgodnie z przepisami wprowadzającymi ustawę egzekucyjną z 1953 r.,

wyłą-czone są spod egzekucji i środków zabezpieczających rzeczy i prawa państwa wyłąwyłą-czone na podstawie umów państwowych (art. 7 i 8 pkt 7), spod możliwości zastawu i egzekucji zakłady pocztowe, urządzenia pocztowe (art. 7 i 8 pkt 7), koleje oraz środki lokomocji (art. 8 pkt 9), gry losowe w których państwo posiada monopol, środki żeglugi rzecznej i środki komunikowania się (art. 11).

82 B. Windscheid, Lehrbuch des Pandektenrechts, op. cit., s. 159.

83 M. Binder, Sachenrecht. Theorie und systematisch aufbereitete OGH-Fälle, Verlag

Österreich, Wien 2003, s. 45.

84 § 286 ABGB. zob. P. Bydlinski, Grundzüge des Privatrechts für Ausbildung und

Praxis, 8., wesentlich überarbeitete Auflage, Manzsche Verlags- und Universitätsbuch-handlung, Wien 2010, s. 94.

Majątek państwowy, jak stwierdza M. Binder5, ma szczególną pozycję

prawną, ponieważ wyłączone jest wobec niego stosowanie przepisów, dotyczą-cych bezpodstawnego wzbogacenia czy niedopuszczalnych immisji w prawie są-siedzkim (prawo sąsiedzkie, art.  ABGB i nast.).

Szczególna pozycja majątku państwowego polega na ścisłym określeniu przez przepisy prawa form czynności prawnych dotyczących majątku publicz-nego. Czynności prawne wobec majątku publicznego winny być

doko-nywane z zachowaniem przepisów administracyjnych (organizacyjnych),

dotyczących danego przedstawiciela władzy publicznej, będącego stroną czyn-ności (np. według § 7 ABGB burmistrz musi uzyskać zgodę na dokonanie czynności) lub też czynność musi być dokonana z zachowaniem szczególnych przepisów (np. zgodnie z § 7 ABGB zasiedzenie majątku publicznego może nastąpić po upływie lat  albo 0 lat).

5. Natura prawna Skarbu Państwa (fiskusa)