Prowadzenie działalności statutowej i gospodarczej w tych samych dziedzinach

W praktyce działalność gospodarcza nie pełni roli subsydiarnej wobec sta-tutowej również dlatego, że nie ma już w Polsce pierwotnie wyprowadzanego w orzecznictwie wymogu wyraźnego przedmiotowego rozdzielenia obu rodza-jów działalności. Skoro tak, to często nie sposób w praktyce odróżnić, zmierzyć ile czasu, pracy, środków jest przeznaczanych na jedną, a ile na drugą, zwłaszcza gdy wykonywane są w tej samej dziedzinie.

Jeszcze w latach 90. SN wymagał, żeby przedmioty działalności gospo-darczej i statutowej były ściśle rozdzielone. Podobnie w doktrynie, np. według H. Izdebskiego, są to nawet pojęcia przeciwstawne, tzn. to, co wchodzi w zakres wykonywania działalności statutowej, nie należy do sfery działalno-ści gospodarczej i odwrotnie. W postanowieniu z dnia 0 stycznia 99 r., I CKN 7/97 SN poparł stanowiska sądów powszechnych w tej sprawie i uznał, że działalność gospodarcza fundacji nie może być co do rodzaju i zakresu tożsama czy też zbieżna z działalnością statutową, prowadziłoby to

25 LexPolonica nr 344753.

26 H. Izdebski, Fundacje i stowarzyszenia. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa

bowiem do sprzeczności z art.  u.f., polegającej na zbieżności danego rodza-ju działalności statutowej z dochodową działalnością fundacji. Sądy uznały w tym orzeczeniu, że fakt, że w statucie nie został określony zakres działalno-ści „służącej promocji sztuki lub ochrony środowiska”, uniemożliwia kontrolę czy owa zbieżność lub nawet tożsamość co do rodzaju i zakresu obu działal-ności występuje czy nie. Fundacja, której statut był oceniany w tym orzecze-niu SN, przeszła zresztą prawdziwą „drogę przez mękę”, zanim udało się jej wreszcie ustalić statut, który zostałby zaakceptowany przez nasze sądy – po-stępowanie rejestracyjne trwało pięć lat. Prawie cztery lata później stała się powodem do wydania przez SN kolejnego postanowienia7, również istotne-go ze względu na relację działalności istotne-gospodarczej do działalności statutowej, ale już ułatwił jej rejestrację. Stwierdził bowiem, że duży stopień ogólności w określeniu celu statutowego sprawia, że dopiero w trakcie jego realizacji oraz po podjęciu przez fundację faktycznej działalności gospodarczej możliwa bę-dzie miarodajna ocena, czy wyznaczone w art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach granice działalności gospodarczej są przestrzegane. Jednocześnie sąd uznał, że dotychczasowe postanowienia statutu nie dają podstaw do stwierdzenia

a priori kolizji planowanej działalności gospodarczej z celem statutowym. SN

dokonał porównania zakresów obu działalności, oczywiście w takim stop-niu, w jakim jest to możliwe w odniesieniu do jeszcze niezarejestrowanego i niedziałającego podmiotu – czyli porównał same zapisy statutowe i uznał, że w wystarczającym stopniu zachowana została nie tylko akcesoryjność działal-ności gospodarczej względem działaldziałal-ności celowej, lecz także i przedmiotowa rozdzielność obu tych działalności. W tej konkretnej sytuacji za prawidłowe SN uznał i przytoczył w uzasadnieniu wskazywanego postanowienia, taki zapis statutu, w którym wskazano, że celem tej fundacji jest m.in. wspiera-nie i kreowawspiera-nie szeroko rozumianych zamierzeń artystycznych obejmujących „sztuki wizualne”, a działalność gospodarczą fundacja zamierza prowadzić m.in. w zakresie działalności wydawniczej, poligraficznej, wytwórczej w dzie-dzinach: film, wideo, fonografia, fotografia. Słusznie również SN wskazał, że dopiero w razie przekroczenia granic akcesoryjności w praktycznej działal-ności fundacji, znajdzie zastosowanie regulacja zawarta w art.  u.f. dotyczą-ca sądowego nadzoru nad działalnością fundacji. Ważne, że SN wskazał jasno, że nie jest zadaniem sądu rejestrowego blokowanie rejestracji fundacji, a nawet gdy podniesione przez sądu meriti obu instancji wątpliwości, co do możliwe-go przyszłemożliwe-go nakładania się obu rodzajów działalności okażą się zasadne, to

27 Postanowienie SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 1568/99, Legalis numer

148 Joanna Dominowska

istnieją instrumenty nadzoru nad fundacjami i to im pozostawiona powinna być dalsza ochrona rozdzielenia tych dwóch rodzajów działalności.

W czasie kiedy SN po raz drugi orzekał w sprawie fundacji i jednak pod-trzymał co do zasady wymóg, aby oba rodzaje działalności były wyraźnie roz-dzielone, tylko przesunął go z fazy rejestracyjnej (postanowień statutu) do fazy praktycznej, w innej sprawie inny skład SN już wyraźnie stwierdził w postano-wieniu z dnia 0 listopada 000 r., I CKN /9 SN, że z ustawowego wyma-gania prowadzenia działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji celów fundacji nie wynika bezwzględny zakaz pokrywania się przedmiotu dzia-łalności gospodarczej fundacji z przedmiotem jej dziadzia-łalności statutowej. Podob-nie w postanowiePodob-nie z dnia 7 maja 00 r., I CKN /00, SN, zachowując oczywiście wymóg akcesoryjnego charakteru działalności gospodarczej w sto-sunku do statutowej, orzekł, że podporządkowanie rozmiarów działalności go-spodarczej realizowanym przez fundację celom nie stwarza jednak bezwzględnej konieczności przedmiotowego rozdzielenia omawianych sfer działania. Akcent trzeba bowiem kłaść nie na zagadnienie formalnych postanowień statutowych, lecz na kwestię ich praktycznej realizacji, przy czym chodzić powinno jedynie o zachowanie akcesoryjności działalności gospodarczej względem działalności celowej (statutowej). Jak widać, na poparcie argumentu o istnieniu bliskiego związku między działalnością statutową i gospodarczą, a w związku z tym braku akcesoryjności jednej wobec drugiej, przywołuję bardzo stare orzeczenia, ale od kiedy SN tak wyraźnie dopuścił zbieżność obu rodzajów działalności, przestała ona być kwestią problematyczną.

Wymóg wyraźnego rozdzielenia działalności statutowej od gospodarczej utrzymał się z kolei w odniesieniu do organizacji pożytku publicznego (dalej o.p.p.). Art. 9 ust.  u.d.p.p.w.9 wyraźnie zakazuje, aby działalność odpłatna po-żytku publicznego była prowadzona w tym samym zakresie (w odniesieniu to tego samego przedmiotu działalności), co działalność gospodarcza. Dodatkowo w księgach rachunkowych ma być jasno dokonany podział nie tylko form dzia-łalności organizacji pożytku publicznego (odpłatna i nieodpłatna działalność pożytku publicznego, działalność gospodarcza), ale również przychodów, kosz-tów i wyników każdej z tych działalności. Wymóg takiego wyraźnego rozdzie-lenia jest tu z kolei uzasadniony konstrukcją zwolnienia podatkowego dla o.p.p. – na podstawie art. 7 ust.  pkt  c) ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych0 zwolnione od tego podatku są dochody organizacji pożytku

publicz-28 Legalis numer 59496.

29 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o

wo-lontariacie, Dz.U. Nr 96, poz. 873, tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 239.

nego, ale tylko w części przeznaczonej na działalność statutową i z wyraźnym wyłączeniem działalności gospodarczej.