Grzybowski 102 przedstawiając kwestię konstrukcji państwowych osób

prawnych, zauważył, iż pojęcie i konstrukcja Skarbu Państwa wykształciły się ze względu na potrzebę stosowania względem niektórych przejawów działalności

96 Ibidem, s. 129.

97 Wskazuje się, iż jednostki organizacyjne Skarbu Państwa (statio fisci) pełnią

funkcje zbliżone do funkcji organów. zob. np. orzeczenie SN z dnia 07.07.2006 r., CSK 127/06, Legalis Nr 77913.

98 S. Buczkowski, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze,

Warszawa 1972, s. 106. 99 Ibidem, s. 108.

100 K. Piasecki, [w:] Kodeks cywilny z komentarzem, J. Winiarz (red.),

Wydawni-ctwo Prawnicze, Warszawa 1980, s. 50. 101 Ibidem, s. 50.

102 S. Grzybowski, [w:] System prawa cywilnego, tom I,. Część ogólna, S. Grzybowski

(red.), zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, łódź, 1985, s. 380 i nast.

państwa form cywilnoprawnych. Dla potrzeb tych uznano, zdaniem S. Grzy-bowskiego, że Skarb Państwa jest osobą prawną „wchodzącą” w stosunki cywil-no-prawne. Skarbu Państwa nie można utożsamiać z państwem, chociaż Skarb Państwa „jest po prostu samym państwem” w oznaczonym zakresie działalności „przy zastosowaniu form prawa cywilnego oraz przy sięgnięciu do konstruk-cji osoby prawnej”. S. Grzybowski stwierdzał, iż Skarb Państwa jest więc osobą prawną, działającą za pomocą form prawa cywilnego w oznaczonym zakresie działalności.0

„Konstruowanie Skarbu Państwa nie jest jednak zabiegiem nie-zbędnym”, stwierdził S. Grzybowski, kwestionując w ten sposób koniecz-ność przyjętej przez prawo i doktrynę koncepcji Skarbu Państwa, gdyż

„równie dobrze możemy

cywilne prawa i obowiązki przypisać bezpośred-nio samemu państwu”. Ten alternatywny sposób rozwiązania kwestii udziału

państwa w sferze prawa cywilnego S. Grzybowski odrzucił jednak, wskazując, iż jego przyjęcie wymagałoby przyznania państwu charakteru podmiotu prawa cywilnego, „czego nie dałoby się uzasadnić na gruncie naszego k.c.”0.

Z tego względu S. Grzybowski przyjął, że Skarb Państwa jest osobą

prawną prawa cywilnego o szczególnym charakterze, odmiennym od

charakteru innych państwowych osób prawnych.05 Swoisty charakter Skarbu Państwa polega na tym, że nie zarządza on – w przeciwieństwie do innych osób prawnych – żadną częścią mienia państwowego, a ponadto nie stosują się do nie-go przepisy prawa cywilnenie-go, dotyczące konstrukcji osób prawnych. Swoistość Skarbu Państwa jako osoby prawnej polega też na tym, że jej działania są działa-niami państwowych jednostek organizacyjnych (stationes fisci).

Postulat rozdzielenia (rozróżnienia) sfery cywilno-prawnej, w której dzia-ła państwo, od sfery dziadzia-łań wdzia-ładczych państwa podkreślany przez S. Grzybow-skiego zaowocował niezasadnym przeciwstawieniem dwóch sfer działania pań-stwa – imperium i dominium, które zostało powszechnie przyjęte przez doktrynę i orzecznictwo0.

103 Ibidem, s. 380.

104 Ibidem, s. 185; idem, [w:] System prawa cywilnego, tom I,. Część ogólna, S. Grzybowski (red.), zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, łódź 1985, s. 380.

105 S. Grzybowski, [w:] System prawa cywilnego, tom I, op. cit., s. 381.

106 Nietrafność tego odróżnienia wynika z założenia (postulatu o charakterze

normatywnym), iż państwo w sferze cywilno-prawnej działa jako równoprawny podmiot z innymi podmiotami stosujący wyłącznie metody cywilno-prawne. „W rzeczywistości o Skarbie Państwa, jako osobie prawnej, możemy mówić wówczas, gdy Państwo, jako fi-skus, wykonuje za pomocą swoich jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej (stationes fisci) swoje zadania społeczne i gospodarcze (dominium), pozbawione

74 Andrzej Bierć, Joanna Mucha-Kujawa

Pogląd, zgodnie z którym Skarb Państwa stanowi swoistą osobę prawną prawa cywilnego, działającą w sferze prawa cywilnego, został powszechnie przy-jęty w doktrynie, utrzymał się także po zmianach Kodeksu cywilnego w 990 r. Zdaniem S. Dmowskiego i S. Rudnickiego swoistość Skarbu Państwa jako osoby prawnej polega na braku organów w rozumieniu art.  Kodeksu cywilne-go, siedziby oraz ustawy regulującej powstanie i ustrój Skarbu Państwa07.

Swoistą modyfikację poglądów dotyczących Skarbu Państwa, jego charak-teru i konstrukcji występujących w prawie

cywilnym przedstawił M. Mączyń-ski0, według którego państwo w k.c. wskazane jest jako osoba prawna pod

nazwą „Skarb Państwa” – „cywilno-prawne oblicze państwa”. Zdaniem M. Mączyńskiego „państwo nie występuje w stosunkach prawa cywilnego”, ale „jest w nich reprezentowane przez Skarb Państwa lub inne osoby prawne”09.

Skarb Państwa, jak twierdzi M. Mączyński, jest instytucją prawną – osobą prawną o szczególnym charakterze (jako jedyna wymieniona w Kodeksie cywil-nym – art.  k.c.)0, której ustrój, zasady nie są regulowane przez prawo. Skarb Państwa posiada organ (Ministra Skarbu Państwa) i działa w sferze prawa cy-wilnego oraz administracyjnego (przez organy administracyjne).

W imieniu Skarbu Państwa działa wiele organów, których uprawnienia często nakładają się na siebie, z czego M. Mączyński wyprowadza wniosek, aby złączyć funkcje Ministra Skarbu Państwa i Ministra Finansów. Skarb Państwa winien mieć własny plan finansowy, tak jak państwo ma własny plan wydatków i przychodów (budżet), które podlegałyby kontroli Sejmu.

Ze względu na działalność Skarbu Państwa w sferze prawa cywilnego i administracyjnego posiada on „dwa oblicza” – o charakterze władczym

charakteru publiczno-prawnego (władczego), a więc gdy występuje w stosunkach cywil-noprawnych o charakterze majątkowym z innymi podmiotami prawnymi na zasadzie równorzędności (partnerstwa). Państwo natomiast nie występuje jako Skarb Państwa, będący osobą prawną, w przypadku gdy działa jako władza na podstawie prawa konsty-tucyjnego i ustaw o charakterze ustrojowym, nie będących normami prawa cywilnego. Działając w ramach imperium (w charakterze władzy) Państwo nie wkracza w stosunki cywilnoprawne. Okoliczność, że te same jednostki organizacyjne (stationes fisci) mogą występować przy działaniu Państwa jako fiskusa i jako władzy (imperium), nie ma w tym wypadku znaczenia (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21.9.1993 r., III CzP 72/93, OSNCP 3/94, poz. 49).” S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu

cy-wilnego…, op.cit., s. 86. 107 Ibidem, s. 86.

108 M. Mączyński, Wybrane zagadnienia ustrojowe…, op. cit., s. 19–34.

109 Ibidem, s. 23. 110 Ibidem, s. 24. 111 Ibidem, s. 25. 112 Ibidem, s. 28. 113 Ibidem, s. 31.

i cywilno-prawnym, które skierowane są na dwie sfery działania państwa –

sfe-ry imperium i dominium.

Formułując tę myśl, M. Mączyński rozwija i dopowiada myśl dotyczącą natury Skarbu Państwa. W konkluzji swych rozważań M. Mączyński stwier-dza, iż Skarb Państwa można rozumieć w trojaki sposób: podmiotowy (odnoszący się do podmiotu państwa jako właściciela majątku), przedmiotowy (dotyczący majątku państwa wraz z jego należnościami i zobowiązaniami5) i instytucjonalny (oznaczający odrębny organ państwowy nadzorujący majątek państwowy).

Zasygnalizowane przez M. Mączyńskiego trzy rozumienia wyrażenia Skarb Państwa w odniesieniu do ujęcia podmiotowego i przedmiotowego odtwa-rzają dwa rozumienia Skarbu Państwa funkcjonujące w europejskiej nauce pra-wa, gdzie w pierwszym rozumieniu Skarb Państwa jest utożsamiany z fiskusem, czyli państwem działającym w sferze prawa prywatnego, a w drugim ze znaczeń – przedmiotowym – przez Skarb Państwa rozumie się majątek państwa, będą-cy przedmiotem działania administracji państwa. Natomiast instytucjonalne rozumienie wyrażenia Skarb Państwa jest de facto ujęciem podmiotowym, gdyż wskazuje część administracji, pewną instytucję, organ państwa jako nadzorujący majątek państwowy.

Odmienne stanowisko odnośnie konstrukcji Skarbu Państwa prezentuje