Formy reakcji karnej wobec przestępstw na szkodę wierzycieli w kodeksie karnym z 1997

Rozdział II Rys historyczny przedmiotu badań

5. Formy reakcji karnej wobec przestępstw na szkodę wierzycieli w kodeksie karnym z 1997

Przechodząc do obowiązującej regulacji prawnej, odnoszącej się do przestępstw na szkodę wierzycieli należy zaznaczyć, że względem regulacji znanej z 1994 r., obecnie obowiązująca ma bardzo zbliżoną formę. W poniższym podrozdziale regulacja zostanie przedstawiona, z uwzględnieniem różnic, które zostały uprzednio omówione.

Ustawą z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, ustawodawca wprowadził zmienioną formę przestępstwa na szkodę wierzycieli, penalizując utrudnianie dochodzenia roszczeń znane wcześniej z ustawy z dnia 12 października 1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego. Prezentowała się ona następująco: „Art. 300. § 1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku (...) § 2. Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem (…)”. Przedstawiona forma omawianego przestępstwa nie utrzymała się, w tej samej postaci na przestrzeni obowiązywania ustawy karnej z 1997 r. Nowelą z 16 września 2011 r. zmieniono zakres obowiązującego § 2, dodając: „bądź usuwa znaki zajęcia”⁵⁶.

55 H. Pracki. Nowe rodzaje przestępstw gospodarczych, cz. II. Prokuratura i Prawo 1995, nr 2, s. 28.

56 J. Majewski, Rozdział XXXVI Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu [w:] A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część szczególna, Komentarz, t.3, Komentarz do art. 278-363 kk., Warszawa 2016, s.709.

Z perspektywy czasu wydaje się, że był to słuszny zabieg legislacyjny kreujący nowe znamię czynnościowe, które może prowadzić do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela. Ta zmodyfikowana treść, omawianego przestępstwa nie zmieniła kategorii, do której należy – nadal zaliczana jest do przestępstw indywidualnych oraz skutkowych.

Przedmiotem ochrony, w przypadku art. 300 § 1 k.k., jest pewność obrotu gospodarczego jako główny przedmiot oraz interes (roszczenie) wierzyciela jako przedmiot uboczny⁵⁷. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, poszedł nieco dalej i wskazał, że przedmiotem ochrony czynu zabronionego z art. 300 § 1 k.k. nie jest majątek dłużnika rozumiany jako stan posiadania dóbr, lecz jego zachowanie społecznie szkodliwe. W tym przypadku społeczna szkodliwość popełnionego czynu zabronionego nie wynika z określonego stanu majątkowego, lecz z samego naruszenia uprawnień wierzyciela. Omawiane naruszenie uprawnień ma według tej oceny wynikać z zachowania, którego przedmiotem jest majątek, następstwem zaś tego zachowania - określony stan majątku⁵⁸. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przepisy art.

300 § 1 i § 3 k.k. udzielają, również ochrony zasadom uczciwego obrotu, wskazując jednocześnie, że ma się on odbywać w warunkach gospodarki wolnorynkowej⁵⁹. Wydaje się, że to ostatnie przedstawienie, jest najbardziej zbliżone do ratio legis, omawianego przestępstwa z perspektywy zachodzących zmian transformacji ustrojowej po 1989 r. oraz historii omawianej instytucji. W przypadku ochrony rodzajowej przestępstwo to chroni sam obrót gospodarczy, którego elementami jesteśmy my oraz podejmowane przez nas decyzje, które skutkują nabywaniem, zbywaniem oraz powstawaniem różnorakich stosunków prawnych na gruncie prawa cywilnego, gospodarczego, a także i administracyjnego.

Pochodnym powyższego, dotykającym poszczególnej jednostki obrotu gospodarczego, będzie przedmiot ochrony jako zapewniający bezpieczeństwo indywidualne interesów majątkowych wierzycieli⁶⁰. Istotnym jest, że Sąd Najwyższy wskazał także, że jeżeli dane osoby nie były dłużnikami wierzyciela to również mogą odpowiadać jak dłużnicy, jeżeli prawnie lub faktycznie zajmowały się sprawami majątkowymi osoby trzeciej⁶¹.

57 O. Górniok, Prawo karne gospodarcze, Komentarz, Toruń 1997, s 54-56.

58 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 listopada 2014 r. II AKa 194/14. Serwis informacji prawnej LEX nr 1668660.

59 J. Majewski, Rozdział XXXVI Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu [w:] A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część szczególna, Komentarz, t.3, Komentarz do art. 278-363 kk., Warszawa 2016, s. 712.

60 O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI i XXXVII Kodeksu Karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 59.

61 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2000 r. V KKN 192/99. Serwis informacji prawnej LEX nr 50986.

Przechodząc do następnego paragrafu omawianej instytucji, w art. 300 § 2 k.k.

najistotniejszą różnicą, względem poprzedniego, jest ochrona powagi orzeczeń organów państwowych, na co wskazał SN⁶².

Jeśli chodzi o elementy strony przedmiotowej to w analizowanym art. 300 k.k., zarówno w § 1 jak i w § 2, osobą dokonującą przestępstwa może być jedynie dłużnik. Wskazuje na to fakt użycia przez ustawodawcę zwrotu: „swojego wierzyciela”. Sąd Najwyższy wskazał nadto, że przez posłużenie się wyrażeniami: „swojego wierzyciela” oraz „składniki swojego majątku”, ustawodawca dokonał tu zamierzonego ograniczenia podmiotowego⁶³. Należy tutaj uwzględnić także § 3, gdzie w formie kwalifikowanej zawarte zostało omawiane przestępstwo w formie indywidualnej. Tylko bowiem dłużnik wielu wierzycieli może je popełnić, zgodnie z dyspozycją § 3.

W zakresie źródła wierzytelności, na gruncie art. 300 k.k. nie ma znaczenia czy powstało ex contractu, czy też ex delicto. Trafnie wskazuje się w doktrynie, iż pojęcie

„dłużnika” rodzi konsekwencję bardzo daleko idące dla samej istoty zadłużenia. Dłużnikiem zgodnie z art. 300 k.k. może być: dłużnik majątkowy, poręczyciel, gwarant, przejemca itp⁶⁴. Im więcej możliwych stosunków prawnych, tworzących po jednej stronie powinność działania, zapłaty itp. tym więcej osób mieszczących się w definicji „dłużnika”. Konkludując, każdy stosunek prawny, powoduje pewnego rodzaju obowiązek i element „dłużniczy”, będzie odpowiadał definicji dłużnika z przedmiotowej regulacji. Wiele różnic w poglądach, dotyczących podmiotowości sprawcy i jego charakteru profesjonalnego, pojawiło się na gruncie art. 300 k.k. Należy tu zaznaczyć, że ten element pozostanie przedstawiony w dalszej części rozprawy.

Zachowanie sprawcy, zgodnie z treścią art. 300 § 1 k.k., może polegać na: usunięciu, ukrywaniu, zbywaniu, darowaniu, niszczeniu, obciążaniu (rzeczywiście bądź pozornie) albo uszkadzaniu – przez co doprowadzi do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela⁶⁵. Na poczet niniejszej rozprawy sama kwestia, dotycząca konkretnych zachowań odbiega od przyjętego na wstępie tematu, więc należy zaznaczyć jedynie najistotniejsze kwestie, które będą poruszane na kolejnych etapach niniejszej rozprawy.

W przestępstwie udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela przedmiotem działania sprawcy jest majątek. Składa się na niego ogół praw majątkowych, które przysługują

62 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2003 r. I KZP 32/03. Serwis informacji prawnej LEX nr 81640.

63 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2000 r. V KKN 192/99. Serwis informacji prawnej LEX nr 50986.

64 J. Skorupka. Pojęcie dłużnika w typach przestępstw na szkodę wierzyciela. Przegląd Sądowy, 1999, nr 6. s. 32.

65 O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI i XXXVII Kodeksu Karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 67-68.

dłużnikowi (prawa rzeczowe, wierzytelności, spadek, prawa na dobrach niematerialnych np.

prawa autorskie). Wspomniane zachowanie sprawcy przestępstwa musi być nakierowane na jakikolwiek składnik majątkowy. W § 2 omawianego przestępstwa istotnym jest, że przedmiotem, na którym sprawca dokonuje zamachu musi być jednocześnie przedmiot zajęty, lub zagrożony zajęciem, a ponadto musi to wynikać także z orzeczonego wyroku lub innego orzeczenia organu państwowego⁶⁶. Podkreśla się również, że w istocie samo podjęcie działań zmierzających do uszczuplenia lub udaremnienia zaspokojenia wierzyciela warunkuje odpowiedzialność dłużnika pod warunkiem jego bezpośredniego zamiaru⁶⁷.

Wszystkie typy przestępstw umieszczone w art. 300 k.k. są przestępstwami skutkowymi. W ujęciu historycznym była to istotna zmiana, którą podkreślił Sąd Najwyższy, wskazując przy art. 300 § 2 k.k.: „W kodeksie karnym z 1997 r. w Rozdziale XXXVI

"Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu" wprowadzono m.in. przepis art. 300 § 2 k.k. Przepis ten różni się jednak od art. 258 .k.k. i to nie tylko z powodu zamieszczenia w innym rodzajowo rozdziale. Podczas kiedy poprzedni przepis przewidywał, że przestępstwem jest czyn, którego celem jest udaremnienie wykonania orzeczenia przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie lub obciążanie albo uszkadzanie mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem, to przepis art. 300 § 2 k.k. wymaga skutku w postaci "udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela"⁶⁸. Powyższe, jak i pozostałe rozważania w doktrynie na temat regulacji z art. 300 k.k., w gruncie rzeczy jednakowo odnoszą się do skutkowego charakteru omawianego przestępstwa. Pozostałe głosy, które pojawiają się co do jego formalnego charakteru, w obecnym kształcie ustawy, pozostają jednak nietrafione i są w zdecydowanej mniejszości⁶⁹.

Udaremnienie lub uszczuplenie wierzytelności przez dłużnika zawsze spowoduje u wierzyciela szkodę. Ponadto w stosunku do jednego wierzyciela nie mogą one wystąpić równocześnie. Powstanie zawsze jedna sytuacja udaremnienie bądź uszczuplenie – co także wskazał Sąd Najwyższy⁷⁰. Istotnym warunkiem sine qua non odpowiedzialności dłużnika, na gruncie art. 300 k.k. (zarówno w § 1 i 2), jest ustalenie szczególnego związku (więzi) między

66 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. V KK 226/11. Serwis informacji prawnej LEX nr 1124789.

67 Z. Kukuła, Przestępstwa godzące w masę upadłości, Prokuratura i Prawo, 2006, nr 12, s. 79.

68 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1999 r. II KKN 230/99. Serwis informacji prawnej LEX nr 39102.

69 J. Majewski, Rozdział XXXVI Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu [w:] A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część szczególna, Komentarz, t.3, Komentarz do art. 278-363 kk., Warszawa 2016, s. 734.

70 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2007 r. II KK 336/06. Serwis informacji prawnej LEX nr 299185.

jego zachowaniem, a omawianym udaremnieniem lub uszczupleniem – pozwalające na przypisanie mu skutku⁷¹.

Okolicznościami modalnymi, w omawianym przestępstwie w § 1, jest niewypłacalność lub upadłość. Co do sensu znaczeniowego, należy posługiwać się, w analizowanych zwrotach, przepisami dziedzin prawa je regulującymi. Natomiast na gruncie niniejszej rozprawy, należy wskazać, że wystarczy, aby jedna z omawianych okoliczności zaistniała, aby można było przypisać odpowiedzialność karną z omawianego przestępstwa⁷².

Przestępstwo uregulowane w art. 300 § 1 k.k. jest przestępstwem umyślnym o zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Nie ogranicza się ono jedynie do celu udaremnienia lub uszczuplenia. Czyn zabroniony zaistnieje w momencie wypełnienia znamion czynności sprawczej. Ustawodawca w tym przypadku słusznie przyjął, aby do wypełnienia znamion omawianego przestępstwa wystarczyło jakiekolwiek wskazane uszczuplenie, czy też udaremnienie bez samego kierunku działania sprawcy⁷³. Dzięki takiemu zabiegowi legislacyjnemu wierzyciel jest w o wiele korzystniejszej sytuacji i poprzez taki układ przepisu może o wiele łatwiej dochodzić swoich praw na gruncie karnym. Jest to oczywiście wyzwanie dla organów ścigania, jak i samego wierzyciela, aby odpowiednio uprawdopodobnić na gruncie postępowania przygotowawczego popełnione przestępstwo. Jednak wydaje się, że przy innym brzmieniu tegoż przepisu, byłby on przez sprawców przestępstw na szkodę wierzycieli w łatwy sposób obchodzony, a ich czyny w konsekwencji bezkarne. Oczywistym jest, że należy ostrożnie interpretować tak sformułowany przepis, z uwagi na zgodne z prawem działania dłużnika, które mają na celu odwróceniu zbliżającej się niewypłacalności bądź bankructwa.

Badanie na tym gruncie pozorności oraz skutku i kierunku działania potencjalnego sprawcy, wydaje się niezbędne, aby skutecznie przeprowadzać postępowanie na wstępnym jego etapie i odrzucać te z tych zachowań, które mogą jedynie wydawać się, iż mają charakter czynów zabronionych⁷⁴.

W art. 300 § 2 k.k. odmiennie, niżeli w § 1, ustawodawca określił stronę podmiotową nacechowaną, tzn. kwalifikowaną formę, inaczej zwaną przestępstwem kierunkowym, musi być ono skierowane na określony cel (dolus directus coloratus). Poprzez takie określenie,

71 Ł. Duśko, Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela jako znamię przestępstw opisanych w art.

300 § 1 i 2 k.k., Przegląd Sądowy 2020, nr 1, s 63.

72 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 7 lutego 2013 r. II AKa 291/12. Serwis informacji prawnej LEX nr 1307477.

73 E. Dąbrowska, M. Dudzik, W sprawie usiłowania udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela, Radca Prawny 2010, nr 2, s. 43-53.

74 J. Majewski, Rozdział XXXVI Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu [w:] A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część szczególna, Komentarz, t.3, Komentarz do art. 278-363 kk., Warszawa 2016, s. 741-742.

w § 2 przestępstwo może zostać popełnione jedynie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim.

Celem w omawianym przestępstwie jest uniemożliwienie (udaremnienie) wykonania orzeczenia sądu, bądź innego organu państwowego władnego do wydania takiego orzeczenia.

Powyższe jest tożsame z regulacją znaną z kodeksu karnego z 1932 r. Przestępstwo określone w art. 282 k.k.1932. także było przestępstwem kierunkowym. Ówcześnie, Sąd Najwyższy nazwał omawiany kierunek jako „przestępstwo celowe”⁷⁵. Jeśli chodzi o znaczenie użytego zwrotu „udaremnienie” wykonania orzeczenia lub innego organu państwowego – należy przez to rozumieć uniemożliwienie jego realizacji, na gruncie obowiązujących przepisów dot.

egzekucji. Nie będzie to miało znaczenia według której procedury egzekucyjnej ma zostać przeprowadzona egzekucja. Może to być egzekucja administracyjna, a także cywilna. Na gruncie kodeksu karnego z 1932 r., nieco dalej poszedł Sąd Najwyższy wskazując, że określone w art. 282 k.k.1932. „udaremnienie” nie ogranicza się jedynie do faktycznego zniweczenia możliwości przeprowadzenia danej egzekucji, ale także samo wystąpienie zwłoki (poprzez utrudnianie), już należy rozumieć jako udaremnienie⁷⁶. Wspomniane orzeczenie i stanowisko sądu utrzymują swoją aktualność, w obecnym kształcie przepisów, dotyczących przestępstw na szkodę wierzyciela. Podobne stanowisko wynika z innego przedwojennego orzeczenia, które nadal zachowało swoją aktualność, w zakresie jakim jest dzisiaj zgodny z art. 300 § 2 k.k. W wyroku z 7 października 1937 r. Sąd Najwyższy wskazał, że działanie, które ma na celu jedynie częściowe udaremnienie egzekucji, także wypełni znamiona strony podmiotowej przestępstwa art. 282 k.k.1932.⁷⁷.

Różnicą, wynikająca z konstrukcji art. 300 § 3 k.k, względem tej z art. 300 § 1 k.k. jest, aby sprawca swoją świadomością obejmował możliwość pokrzywdzenia wielu wierzycieli. Co warte jest uwagi, jeżeli skutecznie zostanie wykazane, że sprawca nie zdawał sobie sprawy z działania na szkodę wielu wierzycieli, sąd powinien zastosować kwalifikację z § 1 omawianej regulacji⁷⁸. Jednak w praktyce wydaje się być to trudne do wykazania, gdyż dłużnik posiadający pewną grupę wierzycieli, działając na niekorzyść jednego dłużnika może postępować na niekorzyść pozostałych na zasadzie automatyzmu, z uwagi na to, że jego majątek to swoisty system naczyń powiązanych. Wszakże to dłużnik, powinien w ramach należytego uregulowania swojej sytuacji finansowej, mieć świadomość jakie ma zadłużenie oraz względem kogo. Trudno jest zatem wywodzić, że przy zaciąganiu szeregu zobowiązań, finalnie

75 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1935 r. I K 520/35. Serwis informacji prawnej LEX nr 373035.

76 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1937 r. II K 1620/36. Serwis informacji prawnej LEX nr 367377.

77 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1937 r. I K 479/37. Serwis informacji prawnej LEX nr 354085.

78 J. Majewski, Rozdział XXXVI Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu [w:] A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część szczególna, Komentarz, t.3, Komentarz do art. 278-363 kk., Warszawa 2016, s. 744.

realizując znamiona przestępstwa stypizowanego w art. 300 § 1 k.k. dłużnik, nie zrealizuje przesłanki ilościowej z art. 300 § 3 k.k. Odrębnym problemem jest pojawiająca się wątpliwość, przy określeniu co oznacza sformułowanie „wielu”. Jednak ten element musi być każdorazowo badany z perspektywy stanu faktycznego⁷⁹. Sztywne doktrynalno-orzecznicze ramy ilościowe, nie są należytym rozumieniem założeń ustawodawcy. Z perspektywy organu ścigania to czy przyjęta zostanie kwalifikacja z § 1, czy też § 3 art. 300 k.k. ostatecznie powinno zależeć od wnikliwości przeprowadzonego postępowania oraz skuteczności w samym „skompletowaniu”

chociażby potencjalnie pokrzywdzonych osób, czy też podmiotów.

Istotną modyfikacją w badanej regulacji, jest stan prawny, wprowadzony po nowelizacji kodeksu karnego w 2019 r. Przedmiotowa zmiana dotyczyła rodzajowego przedmiotu ochrony rozdziału XXXVI k.k.⁸⁰. Zmieniono treść, omawianego przedmiotu ochrony, z „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu” na „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym”. Powyższe w istotny sposób przeformułowało treść, rodzajowego przedmiotu ochrony, nadając mu nowy kierunek interpretacyjny. Z perspektywy czasu wydaje się, że ta poszerzona definicja nie tylko bardziej odzwierciedla ducha regulacji, nawiązującej do ustawodawstwa międzywojennego, ale także jest szansą na rozwiązanie sporu doktrynalno-orzeczniczego, który toczył się od początków tej regulacji po transformacji ustrojowej po 1989 r. Prawo karne gospodarcze jest jedną z subdziedzin prawa karnego, które charakteryzuje się bardzo dużą liczbą przepisów, wynikających z ustaw pobocznych, czego konsekwencją jest brak należytego systemowego ujęcia prawa karnego gospodarczego. To z kolei powoduje przychylność ustawodawcy do częstych zmian obowiązujących przepisów, z konsekwencjami niekorzystnie wpływającymi na interesy wierzycieli, jak i sytuację prawną dłużników.

6. Wnioski

Na przestrzeni lat, począwszy od regulacji międzywojennych, kończąc na kształcie przepisów kodeksu karnego z 1997 r. przestępstwa na szkodę wierzycieli przybierały zbliżone formy (pomijając oczywiście okres PRL-u). Jednak różnice, które wystąpiły w kształcie przepisów z kodeksu karnego z 1932 r., względem tych z kodeksu karnego z 1997 r., pozwoliły

79 M. Currit, Polityka karna sądów w odniesieniu do wybranych przestępstw przeciwko wierzycielom w świetle danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratura i Prawo 2018, nr 11, s. 6-8.

80 Wprowadzono ustawą z dnia 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz ustawy - Kodeks karny (Dz. U. z 2019 poz. 870).

na zachowanie aktualności wielu orzeczeń wydanych jeszcze przed II wojną światową. Jest to o tyle istotne z uwagi na zróżnicowaną budowę poszczególnych kodeksów.

Należy tu brać pod uwagę regulacje z 1932 r. oraz z 1997 r., i umiejscowienie w innych rozdziałach omawianych przestępstw, a także nieco odmienny przedmiot ochrony z nich wynikający, który do dzisiaj wzbudza dyskusje w doktrynie. Stawia to również pytanie, czy regulacja z roku 1932 może być punktem odniesienia dla dzisiejszego ustawodawstwa – kłóci się to z dezaprobującymi głosami, które jednak muszą zaakceptować wpływ orzeczeń z okresu przedwojennego.

Dorobek orzeczniczy, a także regulacja znana z 1969 r. z uwagi na ograniczony wpływ prawa karnego gospodarczego w ówczesnej kodyfikacji karnej, w pewnym stopniu zabezpieczała interes prawny wierzycieli, pomimo swojego wtórnego charakteru względem pierwszoplanowej ochrony wymiaru sprawiedliwości. Kodyfikacja z 1969 r. i przestępstwo umiejscowione w art. 258 k.k.1969. mimowolnie wpłynęły na kształt dzisiejszego orzecznictwa, mimo dużych różnic pomiędzy regulacją znaną w ustawie karnej z 1997 r., czy też z ustawy o ochronie obrotu gospodarczego z 1994 r.

Najistotniejszą dla niniejszej rozprawy na gruncie historycznym jest korelacja przepisów z 1932 r., z przepisami z 1994 r. oraz 1997 r., z szczególnym uwzględnieniem nowelizacji kodeksu karnego z 2019 r., mając na uwadze występujące w doktrynie rozbieżności oraz utarte stanowiska w orzecznictwie. W ślad za dzisiejszymi autorami należy wskazać, że poprzednie regulacje dotyczyły ściśle ochrony wierzycieli⁸¹. Dzisiaj natomiast mamy do czynienia z ochroną obrotu gospodarczego oraz obrotu cywilnoprawnego, podkreślonego w szczególności przez kodeks karny z 1997 r. Pozostaje pytanie, czy wierzyciele jako element obrotu gospodarczego oraz codzienne korelacje pomiędzy dłużnikami, a wierzycielami pozwalają na inne traktowanie samych wierzycieli z punktu widzenia ich profesjonalizmu oraz inne traktowanie obrotu gospodarczego a także obrotu cywilnoprawnego jako przedmiotu ochrony i wynikających stąd konsekwencji dla zastosowania prawa karnego w świetle zasad subsydiarności i proporcjonalności? Czy też może wierzyciel jako element ogólnego pojęcia obrotu gospodarczego i skonkretyzowanie przestępstwa w art. 300 k.k. tak naprawdę powinien być na pierwszym miejscu a jego interes znacznie bardziej dostrzegany niżeli samo dobro obrotu gospodarczego lub obrotu cywilnoprawnego. Słusznie, wszakże wskazywano, już w okresie międzywojennym, że przestępstwa gospodarcze mają szczególną rolę, gdyż ingerencja o charakterze przestępnym

81 O. Górniok, Prawo karne gospodarcze, Komentarz, Toruń 1997, s 55.

niszczy zdrowe, oparte na znanych zasadach stosunki gospodarcze. Przez co, obok wierzyciela zaatakowany czynem zabronionym, pozostaje także każdy inny uczestnik na zasadzie naczyń połączonych, w których jedno odbiegające od pozostałych, szkodzi całości.

Z perspektywy ewolucji historycznej oraz kierunku, w którym podąża zarówno kształt zmian legislacyjnych jak i w ostatnich latach orzecznictwo sądów – wydaje się, że właściwszym jest określanie omawianego przestępstwa nie jako „Niezaspokajanie roszczeń wierzyciela”, a raczej „Utrudnianie dochodzenia roszczeń wierzyciela”. „Niezaspokajanie”

jest pojęciem, opisującym działanie sprawcy jako końcowy efekt ciągu jego działania.

Natomiast utrudnianie, w perspektywie dwóch głównych przesłanek art. 300 § 1 i § 2 k.k. tj.

udaremniania oraz uszczuplania, w zdecydowanie lepszy sposób oddaje ratio legis przepisu⁸². Co prawda, można tym określeniem nazwać całą grupę przepisów, dotyczącą naruszenia uprawnień wierzyciela, jednak już art. 301 k.k. oraz art. 302 k.k., w sposób bardziej konkretny, odnoszą się do pozostałych przesłanek odpowiedzialności karnej, w nich przyjętych. Dlatego też nie będzie nadinterpretacją posłużenie się takim zwrotem w stosunku do przepisu art. 300

§ 1-4 k.k.

82 J. Lachowski, Rozdział 12. Przestępstwa przeciwko wierzycielom, [w:] R. Zawłocki (red.), System Prawa Handlowego, Prawo karne gospodarcze, tom 10, Warszawa 2018. s. 498-499.

48 Rozdział III

Charakterystyka podstawowych pojęć oraz środków ochrony interesu wierzyciela w ujęciu wybranych gałęzi prawa

1. Uwagi wstępne

Znaczącym z punktu widzenia tego rozdziału jest usystematyzowanie pojęć (definicji), które realnie wpływają na interpretację przepisów prawa karnego gospodarczego. Definicję, którymi prawokarne gospodarcze posługuje się, w określaniu znamion przestępstw, bierze z innych dziedzin prawa, w szczególności: cywilnego, administracyjnego oraz gospodarczego.

W prawie cywilnym strony stosunku zobowiązaniowego określane są jako dłużnik oraz wierzyciel, a samo zobowiązanie określa się, jako stosunek prawny dwustronnie zindywidualizowany. Zobowiązanie tworzy tzw. vinculum iuris – węzeł prawny łączący, co najmniej dwa podmioty określając prawa i obowiązki obu stron. W znakomitej większości stosunków zobowiązaniowych, występuje wielość świadczeń to oznacza, że dana strona stosunku zobowiązaniowego jest jednocześnie wierzycielem oraz dłużnikiem. Punktem wyjścia do wskazania definicji zobowiązania jest art. 353 § 1 k.c. Treść łączącego strony zobowiązania określa to, na jakich zasadach i kiedy dana strona może żądać od drugiej wykonania łączącego

W dokumencie Uniwersytet w Białymstoku Wydział Prawa (Stron 39-0)