Prezentacja uzyskanych wyników badań aktowych

1. Prezentacja uzyskanych wyników badań aktowych

W niniejszej części rozprawy zostaną przedstawione przeprowadzone badania empiryczne w zakresie badań aktowych. Sygnatury akt 84 spraw Sądu Rejonowego w Białymstoku, które ostatecznie zostały wykorzystane do badań aktowych zgodnie z załączonym kwestionariuszem badawczym:

Tabela nr 1. Lista wykorzystanych spraw Sądu Rejonowego w Białymstoku 1. XV K 1137/08 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

198

Poniżej wskazano sygnatury akt 4 spraw Sądu Rejonowego w Białymstoku, które ostatecznie nie zostały wykorzystane do badań aktowych z podaną przyczyną ich pominięcia:

1. XVK 1352/12 – kwalifikacja prawna spoza przedmiotu badań, akta sprawy zostały źle skatalogowane w archiwum sądowym,

2. XV K 893/10 – kwalifikacja prawna spoza przedmiotu badań, akta sprawy zostały źle skatalogowane w archiwum sądowym,

3. VII K 768/11 – umorzono z powodu błędnej procedury przy subsydiarnym akcie oskarżenia przez co akta sprawy nie spełniały wymogów stawianych przez kwestionariusz badawczy,

4. VII K 548/10 – kwalifikacji prawnej nie można było ostatecznie określić, część akt była niedostępna z uwagi na przesłanie ich do innego toczącego się postępowania przez co akta sprawy nie spełniały wymogów stawianych przez kwestionariusz badawczy.

Przedstawione tabela z sygnaturami akt zawiera wszystkie sprawy, które posłużyły do przeprowadzonych badań. W prawdzie liczba spraw, która została udostępniona w zakresie art.

300 k.k. wyniosła 88 akt, ale podczas ich weryfikacji okazało się, że są zbyt zdekompletowane, wysłane w części do innego sądu celem procedowania w innej sprawie albo ostatecznie nie dotyczyły art. 300 k.k. Ostatecznie liczba przebadanych spraw w zakresie art. 300 k.k. wyniosła 84.

W zdecydowanej większości analizowane sprawy opierały się o oskarżenie sprawcy o przestępstwo stypizowane w art. 300 § 2 k.k. W omawianych przypadkach wierzyciele osobiście inicjowali postępowanie karne. Zdążały się również sytuacje, kiedy to organy powołane do prowadzenia egzekucji m.in. komornicy sądowi lub organy skarbowe inicjowały postępowanie przed organami ścigania. Zdecydowana mniejsza ilość przypadków stanowiła kwalifikacja karna oparta o art. 300 § 1 k.k. Jednak w tym zakresie udało się zebrać materiał badawczy, który pozwolił na rzetelną analizę problemu.

W zakresie zasad subsydiarności i proporcjonalności prawa karnego w analizowanych sprawach w większości przypadków organy ścigania oraz sądy nie odnosiły się do wskazanych zasad. Zaledwie w trzech analizowanych sprawach udało się znaleźć nawiązanie wprost, które wynikało z uzasadnienia wyroku. W jednym przypadku pomimo braku odwołania się wprost w treści uzasadnienia można było przeanalizować jej pod względem subsydiarności oraz proporcjonalności z uwagi na ostateczne rozstrzygnięcie sądu. Powyższe dotyczyło również stron oraz profesjonalnych pełnomocników, którzy zastępowali ich przed wskazanymi organami. Istotnym w zakresie posługiwania się argumentacją dotyczącą zasad subsydiarności i proporcjonalności było to, że obrońcy próbowali kwestionować możliwość ukarania sprawcy

199

przestępstwa, jeżeli dotyczyło to dłużnika nieprofesjonalisty. Jednak ta argumentacja nie znalazła w żadnym z analizowanych przypadków aprobaty sądu.

Sądy w analizowanych rozstrzygnięciach w większości przypadków orzekały wyroki skazujące, przy czym stosowane sankcję mieściły się w dolnych graniach ustawowego zagrożenia karą, co jednocześnie prowadziło do częstego stosowania instytucji poddania sprawcy próbie. Orzekane kary jednocześnie nie dawały realnego wpływu orzeczonej kary na zachowanie dłużnika. Sądy w wyrokach skazujących w bardzo ograniczonym zakresie stosowały środki karne a w przypadku orzeczenia warunkowego zawieszenia wykonania kary również w ograniczonym zakresie nakładały na sprawcę przestępstwa dodatkowe obowiązki na okres zawieszenia wykonania kary. To w istocie pozwala na stwierdzenie, że w przypadku skazania sprawcy przestępstwa z którejkolwiek kwalifikacji określonej w art. 300 k.k. sądy stosowały nieproporcjonalne sankcję oraz pozostałe środki, – co przekładało się na symboliczną karalność a także w nienależyty sposób zabezpieczało interesy pokrzywdzonych wierzycieli.

W szczególności mając na uwadze interes wierzycieli, nie można również mówić o poprawnej realizacji subsydiarności prawa karnego. Prawo karne gospodarczego realizując w szczególny sposób zasadę subsydiarności nie może ograniczać działań wierzycieli a jako ostateczne narzędzie winno pomagać w realizacji ich uprawnień. W analizowanych przypadkach w zasadzie nie dochodziło do realnego wpływu poprzez wyrok karny na zachowanie sprawcy przestępstwa.

Sądy nie wykorzystując narzędzi, które posiadały w aktualnym stanie prawnym na moment wyrokowania w sprawie, pomimo wniosków stron lub profesjonalnych pełnomocników w większości przypadków nie orzekały od dłużników obowiązku zwrotu należności, która uszczupliła majątek wierzyciela. Powyższe miało miejsce pomimo poczynionych ustaleń przez sąd, w których stwierdzano przybliżoną wartość uszczuplonej wierzytelności. Sądy w zdecydowanej mierze tłumaczyły to występowaniem klauzuli wykonalności w wyroku w sprawie cywilnej, która blokuje możliwość uzyskania klauzuli wykonalności na wyroku sądu w sprawie karnej. Powyższe jest jednak niekonsekwentnym działaniem zarówno sądów jak i pełnomocników stron. Sądy nawet w sytuacjach, kiedy kwalifikacja prawna dotyczyła przestępstwa art. 300 § 1 k.k. w ślad za wnioskami wierzycieli lub ich pełnomocników nie orzekały chociażby częściowo obowiązku naprawienia szkody czy też zwrotu umniejszonej należności za pomocą innej instytucji prawa karnego. Było to wynikiem braku należytej oceny i wyliczenia kwoty, jaką należałoby zasądzić na poczet wierzyciela lub także brakiem stosownego wniosku ze strony samego wierzyciela. Taki stan rzeczy pozwalał na wyrokowanie, co do winy oraz kary, jednak mógł być niewystarczający pod

200

względem dodatkowych obowiązków dłużnika przy braku odpowiedniego oszacowania utraconej wierzytelności. Sąd jednak mógł skorzystać z możliwości orzeczenia np. nawiązki, jeżeli spotkałby się z trudnością w zakresie oszacowania należności, lecz w analizowanych sprawach nie podejmował takiej inicjatywy względem wierzyciela. Z kolei przy kwalifikacji prawnej na podstawie art. 300 § 2 k.k. każdorazowa wniosek ze strony wierzyciela lub jego pełnomocnika spotykał się z odmową i argumentacją o niemożności orzeczenia kolejnego świadczenia przy jednoczesnym istnieniu orzeczenia opatrzonego klauzulą wykonalności w postępowaniu cywilnym. Sądy w takich przypadkach nie dążyły do ustalenia czy w istocie doszło do kolejnej szkody lub pokrzywdzenia wierzyciela, co mogłoby uzasadnić wydanie orzeczenia zgodnie z wnioskiem wierzyciela. Z drugiej strony ani wierzyciele ani ich profesjonalni pełnomocnicy nie starali się wykazać w należyty sposób lub w ogóle, takiej możliwości. W przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania pokrzywdzeni wierzyciele ani ich profesjonalni pełnomocnicy nie próbowali wpłynąć na rozstrzygnięcie poprzez wnioskowanie o orzeczenie obowiązku wykonania orzeczenia zapadłego w sprawie cywilnej, co mogło przy odpowiedniej argumentacji być istotnym elementem poddania sprawcy próbie. Od powyższego występowały nieliczne wyjątki które zostały uwidocznione w analizie badań aktowych.

Z zebranych danych na podstawie przeanalizowanych akt spraw prawomocnie zakończonych wynikają następujące statystyki, które zostały przedstawione w formie wykresów. Ponadto ze zgromadzonego materiału poszczególne elementy zostały przedstawione poprzez ich omówienie, gdyż nie każdy z punktów kwestionariusza uzyskał odpowiednie informację na poczet niniejszej rozprawy. Te zebrane które dały faktyczny obraz na poczet przedstawionych wyżej tez badawczych zostały przedstawione poniżej:

1. Podział spraw na poszczególne paragrafy art. 300 k.k.

Wykres nr 1. Szczegółowa kwalifikacja karna badanych spraw karnych

Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

8

75 1

ART. 300 § 1 ART. 300 § 2 ART. 300 § 3

0 10 20 30 40 50 60 70 80