Frank Lloyd Wright i szkoła prerii

W  Chicago powstała także grupa nazwana szkołą prerii, ukształtowana na bazie ruchu Arts and Crafts Movement, który przeciwstawiał rzemiosło artystyczne pro-dukcji masowej w fabrykach. Szkoła prerii wytworzyła własny styl architektoniczny przeciwstawiający się formom klasycznej architektury europejskiej. Przyjmuje się, że był to pierwszy czysto amerykański kierunek architektoniczny. Należeli do niego architekci działający na środkowym zachodzie (Midwest) pod koniec XIX i na po-czątku XX wieku. Jego przedstawiciele, zafascynowani amerykańskimi krajobraza-mi, projektowali zgodnie z naturą. Uważali, że architektura nie powinna wychodzić poza linie horyzontu, należy stosować płaskie dachy, zgrupowane okna, a budynki muszą odznaczać się solidną konstrukcją. Budynki miały powstawać w całkowitej zgodzie z naturalnym krajobrazem prerii. Było to możliwe w przypadku realizacji na terenach podmiejskich Chicago, wśród niezdegradowanej przyrody. W projektach tych przyroda była traktowana jako istotny element funkcjonowania domu.

Najbardziej znany przedstawiciel tego kierunku, Frank Lloyd Wright, promo-wał ideę „architektury w krajobrazie”. Termin ten oznaczał dla niego całkowite zjednoczenie architektury z  krajobrazem. Uważał on, że właśnie Ameryka daje możliwość ekspansji architektury w kierunku horyzontalnym z uwagi na brak ogra-niczeń terenowych istniejących w miastach europejskich⁹. F.L. Wright był uczniem Sullivana praktykującym w  biurze Adler & Sullivan. Zaadaptował on maksymę Sullivana: „Forma podąża za funkcją”, przekształcając ją w: „Forma i funkcja to jedno”¹⁰. Kontynuował także myśl Sullivana, zgodnie z którą amerykańska archi-tektura powinna opierać się na amerykańskiej, nie na europejskiej tradycji.

W 1893 roku Wright i Sullivan zakończyli współpracę, a Wright założył swoje biuro w Chicago. Zrealizował wówczas pierwszy projekt: własny dom w Oak Park w Chicago. Po nim pojawiły się zamówienia na około 50 rezydencji usytuowanych wokół Chicago, m.in.: Winslow House (River Forest, Illinois 1893), Ferdinand Tomek House (Riverside, Illinois 1905), Darwin D. Martin House (Nowy Jork, Buffalo 1904). Projektował domy według stylu opartego na planie horyzontalnym.

Powstawały one z naturalnych materiałów i nie były malowane. Budował kominki z kamieni oraz cegły, traktując je jako „serce domu” i otwierał pokoje, tworząc wolne przestrzenie. Oryginalność jego projektów polegała na zmianie planu domu.

Wright był przekonany, że dom powinien być blisko związany z ogrodem, na wzór połączenia między człowiekiem a naturą. Ta bliskość była wyrażana poprzez szero-kie okna oraz lokalizowanie domu na poziomie terenu, bez piwnicy i strychu. Jego

9 Potwierdził tę zasadę w swoich realizacjach, w których starał się, aby budynek nie wychodził poza linię horyzontu.

10 Zdanie to zaczerpnięto z oficjalnej strony Fundacji poświęconej Frankowi Lloydowi Wrightowi:

http://www.franklloydwright.org (data dostępu: 14.02.2013), na której znajdują się zarówno fotografie jego realizacji, jak i zbiór cytatów z jego wypowiedzi.

proste domy służyły jako inspiracja licznym naśladowcom stylu nazwanego szko-łą prerii. Wright odrzucił kanon architektury europejskiej jako źródło inspiracji.

W jego projektach można odnaleźć wpływy architektury japońskiej (domy prerii), prekolumbijskiej (hotel „Imperial” w Tokio¹¹) czy też egipskiej (biurowiec Larkin w Buffalo, Nowy Jork).

W zbudowanym w roku 1911 Taliesinie¹² (Spring Green, Wisconsin) Wright wykorzystał walory krajobrazowe lokalizacji jako główny element kompozycji, do której przypisana jest architektura. Zespół budynków usytuowany na wzgórzu nad jeziorem pozostaje niezwykle spójny z otaczającym go krajobrazem. Kolejny pro-jekt, Taliesin West (Taliesin spłonął w 1914 roku), stanowi kontynuację kierunku architektury organicznej i realizację poglądu Wrighta, zgodnie z którym budynek powinien sprawiać wrażenie, że wyrasta wprost z ziemi.

11 Zbudowany w latach 1915–1923 hotel „Imperial” w Tokio ma wiele cech Mayan revival style. Kor-pus hotelu był wzorowany na piramidach wznoszonych przez Majów, a na elewacjach hotelu pojawiły się elementy ornamentyki Majów. Hotel uległ zniszczeniu podczas trzęsienia ziemi w 1923 roku. Podobny obiekt, zaprojektowany przez architektów szkoły prerii, powstał w Melbourne (Australia) jako dzieło Marion Mahony i Waltera Burleya Griffina – T. Hamlin, Architecture through the Ages, s. 630.

12 Taliesin – rezydencja Wrighta, kompleks budynków składający się z domu mieszkalnego, pra-cowni i szkoły.

Źródło / Source: http://www.Fallingwater.org/132/fallingwater-drawings-and-plans

Ryc. 4.1. Frank Lloyd Wright, Fallingwater (Pensylwania), rzut przyziemia Fig. 4.1. Frank Lloyd Wright, Fallingwater (PA), main floor plan

W ciągu długiego życia¹³ Wright wiele projektował i pozostawił po sobie liczne realizacje. Są to zarówno rezydencje, jak i  budynki użyteczności publicznej po-wstające w różnych okresach i pod naciskami różnych inwestorów. Dlatego bardzo trudno oceniać jego twórczość w sposób jednoznaczny. Niewątpliwym wkładem F.L. Wrighta w historię architektury i architektury krajobrazu jest „Dom nad wo-dospadem” (Fallingwater) (ryc. 4.1). Tak został nazwany przez autora letni dom wzniesiony w  latach 1935–1937 w  Mill Run (Pensylwania)¹⁴. Posługując się no-woczesną konstrukcją (wsporniki), Wright wybudował trzykondygnacyjny dom na skale, powyżej wodospadu. Schody prowadziły prosto do strumienia, a kamienne posadzki wyglądały jak kontynuacja kamiennych głazów. Architekt zaprojektował także większość mebli znajdujących się we wnętrzu. „Dom nad wodospadem” za-wiera w sobie całą filozofię projektową Wrighta, opartą na harmonii pomiędzy na-turą, człowiekiem i architekturą. Ukazuje także jego stosunek do materiałów – do budowy użyto piaskowców i wapieni wydobywanych w tej okolicy.

13 Frank Lloyd Wright żył 92 lata (1867–1959).

14 Dom powstał na zamówienie E.J. Kaufmanna i  był użytkowany przez jego rodzinę do roku 1963, kiedy to został przekazany organizacji Western Pennsylvania Conservancy. Obecnie jest otwarty dla zwiedzających.

Fot. / photo: M.Z. Wilczkiewicz (2007)

Fot. 4.3. Frank Lloyd Wright, Guggenheim Museum, Manhattan (Nowy Jork) Photo 4.3. Frank Lloyd Wright, Guggenheim Museum, Manhattan (NY)

Jedną z ostatnich, a zarazem najbardziej znaną realizacją Wrighta jest budy-nek Guggenheim Museum w Nowym Jorku (fot. 4.3). Powstał na zamówienie So-lomon R. Guggenheim Foundation. W roku 1943 założyciele fundacji zwrócili się z prośbą o zaprojektowanie budynku, w którym mogliby wyeksponować zgroma-dzone dzieła sztuki. Projekt i budowa trwały piętnaście lat, a gmach został odda-ny do użytku już po śmierci Wrighta. Przypominający strukturę muszli¹⁵ (według niektórych) obiekt wzbudzał wiele kontrowersji. Przeciwnicy kwestionowali orga-niczny kształt gmachu, w którym problemem było nawet umieszczenie obrazów na ścianach¹⁶. Wright dokończył projekt zgodnie ze swoimi przekonaniami, że archi-tektura wynikająca bezpośrednio z inspiracji przyrodą, powinna stanowić bazę dla amerykańskiej architektury.

Od teorii architektury w krajobrazie Wrighta już tylko krok do architektury organicznej sensu stricto, dla której inspiracją jest sama natura. Już Louis Sullivan próbował czerpać przykłady konstrukcji z  elementów natury takich jak drzewa.

Architektura organiczna nie jest stylem imitującym naturę, stanowi bardziej inter-pretację zasad przez naturę stosowanych do tworzenia dzieła. Podobno inspiracją dla Wrighta przy tworzeniu Guggenheim Museum był kształt muszli (o czym już wspominano), jednak analogia wydaje się dość odległa. Frank Lloyd Wright nie projektował budynków o formach organicznych, choć niektórzy mu to przypisują.

Architektem, a zarazem wiernym naśladowcą form natury, był syn F.L. Wrighta.

F.L. Wright Junior, architekt i architekt krajobrazu, zaprojektował budynek przypominający paszczę rekina, tak też nazwany (jaws). Jednak jego najbardziej znanym projektem jest kaplica Wayfarers Chapel, zwana „Glass Church” (Ran-cho Palos Verdes, Kalifornia). Położona we wspaniałej lokalizacji nad Pacyfikiem została obsadzona sekwojami (Sequoia sempervirens). Założeniem architekta było stworzenie naturalnego dachu z drzew nad kaplicą, który będzie można podziwiać, patrząc przez szklany dach budynku.

Poza szkołą chicagowską było także kilku architektów amerykańskich, którzy próbowali swoich sił, projektując budynki „organiczne”, czyli naśladujące formy przyrody. Na pewno możemy mówić o  inspiracji naturą w  przypadku budynku Eero Sarineena¹⁷ przypominającego ptaka w locie. Jest to siedziba linii lotniczych TWA w Nowym Jorku zbudowana w latach sześćdziesiątych XX wieku, będąca przykładem znakomitej interpretacji formy natury.

15 Niektórzy nazywają go „odwróconą filiżanką” . Zdaniem autorki, jest to jedna z najmniej uda-nych realizacji F.L. Wrighta.

16 Problem polegał na braku kątów prostych, co powodowało, że obrazy powieszone na ścianie nie przylegały do niej.

17 Eero Sarineen (1910–1961), amerykański architekt, urodzony w Finlandii. Jego ojciec, Eliel, emigrował do Ameryki w 1924 roku (wykładał rzeźbę i projektowanie mebli na Cranbrook Academy of Art). Do najbardziej znanych projektów Eero Sarineena należy budynek linii lotniczych TWA na lotnisku im. J. Kennedy’ego w Nowym Jorku.