Instytucje amerykańskie

1.5.1. Parki narodowe

Stany Zjednoczone stworzyły sprawny system organizacyjny w zakresie ochrony krajobrazu, dziedzictwa kulturowego i zabytków. System ten funkcjonuje poprzez organizacje działające na różnych szczeblach i finansowane z wielu niezależnych źródeł, co skutkuje pełną i zintegrowaną ochroną obszaru całego kraju. W hie-rarchii ważności najwyżej znajdują się organizacje rządowe (national) ze względu na dotacje zagwarantowane z budżetu państwa, niżej organizacje stanowe, finan-sowane z budżetu stanu (state agency), oraz miejskie (city agency), dotowane z fi-nansów miejskich. Należy też pamiętać o  organizacjach prywatnych (non profit organisation) i fundacjach odgrywających szczególną rolę w ochronie środowiska kulturowego. Stany Zjednoczone są krajem o silnie rozwiniętych strukturach de-mokratycznych, co przejawia się właśnie w liczbie i różnorodności organizacji spo-łecznych (obywatelskich), które działając na różnych szczeblach, przyczyniają się do ochrony zasobów kulturowych tego kraju.

Organizacja National Park Service (NPS)³⁵, rządowa agencja, będzie często przywoływana na stronach tego opracowania. Została ona powołana w celu ochro-ny prawnej terenów i obiektów o dużym znaczeniu dla kultury narodowej. W roku

34 Opis prac konserwatorskich i zarys historii Muzeum Emigracji znajdującego się na Ellis Island w Nowym Jorku został szerzej przedstawiony w artykule M. Wilczkiewicz, Muzeum Ellis Island, „Mu-zealnictwo” 1993, nr 1.

35 Oficjalna strona internetowa National Park Service to: http://www.nps.gov

1916 prezydent Woodrow Wilson podpisał ustawę o powołaniu agencji „dla chowania krajobrazu, przyrody, flory i fauny oraz miejsc historycznych i aby za-pewnić korzystanie z nich w tym samym kształcie i w ten sam sposób przyszłym pokoleniom”. Nazwa agencji w  wolnym tłumaczeniu oznacza obsługę parków narodowych. Amerykanie są narodem wrażliwym na punkcie własnej tożsamości narodowej, o niezwykłym zamiłowaniu do tradycji. Terminem „parki narodowe”

określane są miejsca i  obiekty znajdujące się na obszarze całych Stanów Zjed-noczonych, obejmujące zarówno krajobraz naturalny³⁶ (rezerwaty przyrody), jak i  miejsca związane z  historią narodu (pola bitewne, zabytki kultury czy ogrody pamięci, tzw. memoriale). NPS zajmuje się konserwacją miejsc i zapewnia całko-witą obsługę ruchu turystycznego odbywającego się na terenie tychże obiektów.

Do zakresu działań NPS należy również wydawanie koncesji instytucjom i osobom prywatnym prowadzącym działalność gospodarczą na terenie parków (kioski, skle-py, parkingi, noclegi). Oprócz wydatków z budżetu państwa agencja NPS generuje także spore zyski odprowadzane w formie podatków z działalności na terenach przez nią zarządzanych. Amerykańskie parki narodowe, oprócz funkcji ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego, są także nastawione na obsługę ruchu tury-stycznego, który odbywa się według ściśle ustalonych reguł. Parki traktowane są jako miejsca pracy oraz źródło dochodu. W zamian państwo gwarantuje turystom bezpieczeństwo w ramach wyznaczonych tras (porządku pilnują strażnicy parku) oraz zapewnia zaplecze socjalne (parkingi, restauracje i toalety) w każdym dostęp-nym dla turystów miejscu.

Organizacja National Park Service w trakcie swojej blisko stuletniej historii przeżywała również momenty załamania. Działo się tak na przełomie lat 40. i 50., kiedy to ogromna liczba zwiedzających niszczyła zaplecza parków nieprzygotowa-nych na tak dużą liczbę turystów³⁷. Aby sprostać potrzebom rewaloryzacji zaple-cza socjalnego parków, Kongres Stanów Zjednoczonych ogłosił 10-letni program rządowy „Mission 66” zakładający rozbudowę i  całkowitą przebudowę parków.

Dzięki programowi, działającemu w latach 1955–1966, powstało wiele moderni-stycznych budynków służących do dziś jako zaplecza socjalne w parkach.

36 Historia powstania pierwszego obszaru chronionego (Yosemite Park) będzie omawiana w roz-dziale 3.

37 W okresie tzw. wielkiej depresji (lata 30. XX wieku) rząd amerykański w ramach programu walki z bezrobociem wybudował sieć autostrad pokrywającą cały kraj. Amerykanie, mający dostęp do tanich samochodów, których produkcja rozwinęła się w tym samym czasie, zaczęli całymi rodzinami masowo odwiedzać parki narodowe. W dwadzieścia lat później podjęto próbę rozwiązania problemu, http://www.mission66.com (data dostępu: 13.02.2013).

1.5.2. Parki stanowe

Amerykański system parków stanowych finansowany jest z budżetu stanu. Głów-nym celem parków stanowych jest zapewnienie rekreacji i wypoczynku mieszkań-com danego stanu. Parkami stanowymi zawiaduje organizacja National Associa-tion of State Park Directors (NASPD), zrzeszająca 5 800 parków stanowych³⁸. Za najstarszy tego rodzaju park jest uznawany Niagara Falls State Park w stanie Nowy Jork, powstały w 1885 roku. System zarządzający parkami stanowymi ewo-luował przez lata – w początkowym okresie parkami zarządzał Civilian Conserva-tion Corps. Powołany do życia przez prezydenta Theodore’a Roosevelta w okresie wielkiej depresji (rok 1930) miał na celu zatrudnienie młodych bezrobotnych męż-czyzn³⁹. Ich praca polegała na zagospodarowaniu nieużytków państwowych pozo-stałych po wojnie secesyjnej i wojnie o niepodległość. Usiłowano także stworzyć bazę rekreacyjno-turystyczną dla poszczególnych stanów. Skoszarowani w  obo-zach na wzór wojskowych młodzi mężczyźni kopali rowy, pracowali w kamienio-łomach i  wycinali trasy turystyczne, otrzymując za to niewielkie wynagrodzenie (1 dolar dziennie). Sadzili tysiące drzew i budowali obiekty turystyczne (używając naturalnych materiałów, takich jak drewno i surowy kamień), które służą miesz-kańcom Stanów Zjednoczonych do dziś. Wybuch II wojny światowej przerwał te prace. Dziewięć lat później przeprowadzono inwentaryzację zasobów terenów na-leżących do stanów (public) i powołano do życia organizację National Association of State Park Directors, która zarządza parkami do dziś.

1.5.3. Parki miejskie

Parki miejskie są finansowane z budżetu miasta i jako miejskie agencje podlegają burmistrzowi. W Nowym Jorku parkami zajmuje się New York City Department of Park & Recreation. Departament ten zapewnia konserwację i bieżące naprawy oraz pielęgnację roślin we wszystkich parkach znajdujących się w pięciu dzielnicach Nowego Jorku. Dysponuje własną policją parkową kontrolującą podlegające mu ob-szary oraz wydaje nakazy i zakazy dotyczące użytkowania wszystkich obiektów znaj-dujących się w zakresie działania New York City Department of Park & Recreation.

Oprócz parków opiekuje się miejskimi pływalniami, kortami tenisowymi, polami golfowymi, placami zabaw, wybiegami dla psów, sztucznymi lodowiskami znajdu-jącymi się na obszarze miasta Nowy Jork oraz przystaniami i marinami miejskimi.

Zakres działania wykracza zatem znacznie poza obszary parków, dzięki czemu New York City Department of Park & Recreation operuje sporym budżetem. Oprócz

38 Dane pochodzą z Guide to State Parks of the United States and Canadian Provincial Parks, „Na-tional Geographic” 2011, s. 8.

39 Ibidem, s. 9.

dotacji z kasy miejskiej dysponuje bowiem wpływami z eksploatacji urządzeń spor-towych (pobiera opłaty za zgody na użytkowanie kortów tenisowych znajdujących się na obszarze Nowego Jorku oraz zarządza wpływami z lodowisk i innych obiektów sportowych).

1.5.4. Inne organizacje

Parki mają jeszcze inne źródła finansowania. Central Park jest dofinansowany z dochodów Central Park Conservancy. Jest to powołana do życia w 1975 roku organizacja non profit, która zbiera pieniądze na konserwację Central Parku. Jak widać, Amerykanie lubią podejmować inicjatywę i brać sprawy w swoje ręce – gdy okazało się, że pieniądze miejskie nie wystarczają na utrzymanie Central Parku, jego miłośnicy zgromadzili środki na gruntowną i kosztowną renowację tego tak ważnego dla nowojorczyków obiektu.

Omawiając organizacje zajmujące się ochroną dóbr kultury i dziedzictwa naro-dowego, wypada także podkreślić rolę miejskich komisji ochrony zabytków: Land-marks Preservation Commission. Jak już wspomniano, wyburzenie Pennsylvania Station doprowadziło do utworzenia miejskich komisji zajmujących się wpisywa-niem obiektów na listę zabytków oraz administrowawpisywa-niem nimi. Landmarks Pre-servation Commission działają w dużych miastach, czuwając nad prawidłowością prac remontowych i budowlanych wykonywanych w obiektach zabytkowych. Wpis do rejestru zabytków uchronił niejeden wartościowy obiekt przed wyburzeniem.

Jak już wspomniano, obecnie prace ekip Historic Preservation charakteryzują się wysoką jakością wykonania.

Ważnym krokiem w kierunku zrównoważenia rozwoju miast amerykańskich było powołanie organizacji Housing and Urban Development (HUD)⁴⁰, która po-wstała w ramach działań rządu federalnego (government). Jej początki sięgają 1937 roku (U.S. Housing Act of 1937), a w roku 1965 ukonstytuowała się w kształcie ist-niejącym do dziś. Jej misją jest zabezpieczanie interesów mieszkaniowych średnio zamożnej grupy Amerykanów (low income group) poprzez programy społeczne, budowanie public housings⁴¹ oraz dofinansowywanie programów zezwalających na kupno domów rodzinom, które nie byłyby w stanie zdobyć mieszkania bez pomocy państwa. HUD rozdziela dotacje rządowe dla programów mieszkaniowych funk-cjonujących w dużych miastach Stanów Zjednoczonych.

Organizacja HUD ma ścisły związek z powołaną w 1937 roku organizacją miej-ską New York City Housing Authority (NYCHA). Do dnia dzisiejszego NYCHA⁴²

40 Mieszkalnictwo i Rozwój Miast – pisze o tym A. Böhm w pracy Planowanie przestrzenne…, s. 86.

Program działań HUD znajduje się na oficjalnej stronie rządowej: http://www.hud.gov

41 Budownictwo mieszkaniowe pozostające w zarządzie miasta.

42 NYCHA – Nowojorski Urząd Mieszkaniowy – zapewnia dofinansowywane mieszkania Nowo-jorczykom znajdującym się w grupie rodzin o niskich dochodach (low income). Aby rodzina mogła

zapewnia dach nad głową 600 tysiącom mieszkańców Nowego Jorku, mieszkają-cym w dofinansowywanych przez miasto i państwo domach. Istnienie NYCHA jest swoistym fenomenem w kraju, którego ustrój polityczny opiera się na prywatnej własności. Historia powstania NYCHA wiąże się bezpośrednio z burmistrzem mia-sta, sprawującym rządy w Nowym Jorku w latach 30. Fiorello La Guardia. Ten nie-zwykle zasłużony dla miasta człowiek (m.in. inicjator budowy lotniska nazwanego później jego imieniem) zauważył dysproporcję pomiędzy zarobkami osiąganymi przez najuboższych mieszkańców miasta a cenami mieszkań. Wychodząc naprze-ciw potrzebom społecznym, stworzył organizację zapewniającą tanie mieszkania.

W czasie jego kadencji zostało wybudowanych wiele z istniejących i funkcjonują-cych do dziś obiektów. Zaprojektowano je i wzniesiono zgodnie z najnowszymi w owych czasach standardami funkcjonalnymi. Mieszkania NYCHA są funkcjo-nalne także w dzisiejszych czasach, mają wszystkie niezbędne urządzenia: windy, system odprowadzania śmieci za pomocą zsypów zakończonych pomieszczeniami do utylizacji śmieci, centralne ogrzewanie i centralną ciepłą wodę. Domy NYCHA mają także doskonale zorganizowane zaplecze socjalne (place zabaw, boiska dla młodzieży oraz ogródki dla seniorów). Organizacja ta realizują też obszerny pro-gram społeczny (treningi dla bezrobotnych, stołówki dla seniorów oraz pomoc psy-chologiczna dla osób znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych).

1.5.5. Stowarzyszenie Architektów Krajobrazu (ASLA)

Na szczególną uwagę zasługują liczne organizacje biorące czynny udział w podno-szeniu kwalifikacji zawodowych przedstawicieli poszczególnych zawodów. W tym miejscu należy wspomnieć o  organizacji zrzeszającej architektów krajobrazu:

American Society of Landscape Architecture (ASLA)⁴³. Powstała ona w Nowym Jorku w roku 1899 z inicjatywy jedenastu osób związanych z projektowaniem kra-jobrazu. Jej członkami-założycielami byli: Nathan F. Barret, Daniel W. Langton, Charles N. Lowrie, Warren H. Manning, Frederick Law Olmsted Jr., John Charles Olmsted, Samuel Parsons Jr., George F. Pentecost Jr., Ossian C. Simonds, Dra-wing Vaux, oraz jedyna w tym gronie kobieta: Beatrix Jones Farrand⁴⁴. W ciągu

znaleźć się w grupie ubiegających się o mieszkanie, przynajmniej jeden jej członek musi mieć stałe za-trudnienie. Osoby bezrobotne i bezdomne podlegają innym programom opieki społecznej (welfare).

Opieka społeczna dysponuje mieszkaniami dla rodzin patologicznych i schroniskami dla bezdomnych (shelters). Całkowity koszt utrzymania tych programów ponosi budżet miasta. Nieco inaczej funkcjo-nuje NYCHA, gdzie część finansowania pochodzi z  czynszów płaconych przez użytkowników (za-równo mieszkań, jak i lokali użytkowych wchodzących w skład majątku trwałego NYCHA). Zasady działania NYCHA są podane na oficjalnej stronie internetowej: http://www.nyc.gov/nycha

43 http://www.asla.org

44 Beatrix Jones Farrand (1872–1959), urodzona w  Nowym Jorku, młodość spędzała w  letnich domach rodziny w Maine (Mount Desert Island) i Bar Harbor (Reef Point Estate), gdzie urządza-ła pierwsze ogrody. Studiowaurządza-ła botanikę na Uniwersytecie Harvarda i  geodezję na Uniwersytecie

113 lat istnienia organizacja ta przyczyniła się i przyczynia nadal do rozwoju ar-chitektury krajobrazu poprzez przyznawanie corocznych nagród za osiągnięcia w zakresie projektowania ogrodów i parków, a także zieleni miejskiej, zarówno w kategorii profesjonalistów, jak i studentów. ASLA organizuje również szkolenia, konferencje i sympozja naukowe tematycznie związane z projektowaniem zieleni.

Columbia. Koneksje pomagały jej w uzyskiwaniu zleceń na projektowanie ogrodów należących do wpływowych polityków, projektowała także ogrody dla Białego Domu. Najbardziej znany projekt jej autorstwa to ogród Dumbarton Oaks w Georgetown (Washington, DC) – P. Hobhouse, Historia ogro-dów, Arkady, Warszawa 2007 s. 410.