Geneza i założenia Planu Kolumbia

Pod koniec lat 90. XX wieku, u schyłku prezydencji Ernesto Sampera, Kolumbia pogrążyła się w społeczno-gospodarczym kryzysie. Niestabilna demokracja przechodziła poważne załamanie, kraj dotknęły problemy takie jak: brak bezpieczeństwa i coraz częstsze akty przemocy, exodus wyszkolonych Kolumbijczyków na zagraniczne ziemie, poważna recesja gospodarcza, a także wysoki poziom zadłużenia i bezrobocia. Prezydent Andrés Pastrana Arango (1998-2000)⁴² wyszedł wówczas z propozycją stworzenia planu pomocowego dla Kolumbii, który miał być remedium na wewnętrzne problemy państwa.

Nowy prezydent podczas przemówienia w Tequendama Hotel w Bogocie, 8 czerwca 1998 roku przedstawił 20 najważniejszych aspektów, które miały pozwolić zainicjować politykę pokoju. Wtedy po raz pierwszy zaproponował pomysł „Planu Marshalla dla Kolumbii”.

Andres Pastrana Arango argumentował:

„”Los narococultivos⁴³" są problemem społecznym, którego rozwiązanie leży u kresu konfliktu zbrojnego. (...) Kraje rozwinięte powinny pomóc nam w zrealizowaniu pewnego rodzaju "Planu Marshalla" dla Kolumbii, który pozwoli nam na rozwój dużych inwestycji w dziedzinie społecznej, w sektorze rolnym i infrastrukturze regionalnej, aby zaoferować naszym rolnikom różne alternatywy dla nielegalnych upraw”⁴⁴.

Projekt Planu Kolumbia składał się z długiego, bardzo obszernego programu rządowego.

W tekście opracowano dziesięć strategii prowadzących do osiągnięcia jego głównych celów.

Pierwsza wersja Planu dotyczyła głównie kwestii wewnętrznych państwa, takich jak konieczność zakończenia wojny domowej i doprowadzenie do zawarcia porozumienia pokojowego. Podstawę projektu stanowiły rządy prawa i ochrona praw człowieka. Jeszcze w 1998 roku prezydent Pastrana Arango przedstawił swoją propozycję administracji Billa Clintona, jednak nie zyskała ona poparcia ani głowy państwa Stanów Zjednoczonych, ani Kongresu.

42 C. Veillette, Plan Colombia: A Progress Report, Congressional Research Service, 22 VI 2005, p. 4, http://www.fas.org/sgp/crs/row/RL32774.pdf, [dostęp: 2 V 2018].

43 Uprawy roślin narkotycznych

44 A. Pastrana, La Palabra Bajo Fuego, Quebecor World Bogota S.A., VIII 2005, pp. 39-43, https://issuu.com/andrespastrana/docs/libro_andres_pastrana_-_la_palabra_, [dostęp: 2 V 2018].

15

W 1999 roku sytuacja w Kolumbii uległa znacznemu pogorszeniu w związku z nasileniem działalności FARC. Przez kolumbijskiego prezydenta został ogłoszony nowy projekt – właściwy Plan Kolumbia. Program miał przeciwdziałać problemowi narkotykowemu i uchronić przed kryzysem kraj poprzez kompleksowe sześcioletnie działania powiązane z trzema celami: ograniczeniem przepływu nielegalnych narkotyków i poprawą bezpieczeństwa, promowaniem sprawiedliwość społecznej i gospodarczej oraz promowaniem rządów prawa⁴⁵. Podczas gdy dwa ostatnie cele nie zostały opracowane ściśle w związku z ograniczeniem przepływu narkotyków i poprawą bezpieczeństwa, zasadniczo ułatwiały realizację tych założeń poprzez skupienie się na poprawie fatalnej sytuacji gospodarczo-społecznej, która kierowała obywateli ku nielegalnym działaniom.

Rząd Stanów Zjednoczonych, zaniepokojony zagrożeniem stabilności państw sąsiadujących z Kolumbią, w 2000 roku odpowiedział na prośbę prezydenta Pastrany o zwiększenie wsparcia dla jego państwa⁴⁶. Plan przyjęty w 2000 roku nazywany również

„Wersją B” lub „Oryginalnym Planem Kolumbia” zdecydowanie różni się od projektu z 1998 roku. Stany Zjednoczone miały duży wpływ na ostateczny kształt Planu Dla Rozwoju, Dobrobytu i Wzmocnienia Państwa⁴⁷. Nowy program kładł większy nacisk na likwidację nielegalnych upraw roślin psychoaktywnych oraz działania antynarkotykowe. Rząd Stanów Zjednoczonych za kwestię priorytetową uznał również wzmocnienie roli sił zbrojnych w rozwiązaniu konfliktu wewnętrznego. Plan zawierał 10 strategii, które miały na celu przywrócenie stabilności gospodarczo - społecznej w Kolumbii, a co za tym idzie – w całym regionie. Szereg reform dotyczył miedzy innymi uzdrowienia sytemu gospodarczego kraju, modernizacji sił zbrojnych, zmian w systemie ochrony praw człowieka i restrukturyzacji sądownictwa, usprawnienia przebiegu procesu pokojowego oraz reformy polityki antynarkotykowej i umiędzynarodowienie działań z nią związanych. Nowy Plan powstał w dwóch wersjach językowych: angielskiej i hiszpańskiej, które na pierwszy rzut oka są identycznymi dokumentami, jednak istnieje kilka drobnych, acz istotnych różnic. Za priorytetowy cel Stany Zjednoczone uznały uporanie się z powstańcami, grupami rebelianckimi oraz walkę z przemytem narkotyków i organizacjami przestępczymi.

45Plan Colombia. Drug Reduction Goals Were Not Fully Met, But Security Has Improved; U.S. Agencies Need More Detailed Plans for Reducing Assistance, United States Government Accountability Office, 6 X 2008, Washington, p. 10, http://www.gao.gov/new.items/d0971.pdf, [dostęp: 16 IV 2018].

46 M. Solaún, U.S. Interventions in Latin America: “Plan Colombia”, University of Illinois, Department of Sociology and Center for Latin American and Caribbean Studies,24 IV 2002, p. 1, http://acdis.illinois.edu/assets/docs/267/USInterventionsinLatinAmericaPlanColombia.pdf, [dostęp: 16 IV 2018].

47 A. Oberda-Monkiewicz, dz. cyt., s. 108.

16

Hiszpańska wersja Planu Kolumbii za główne zadanie przyjmuje natomiast „przywrócenie kontroli rządu nad terenami kluczowymi dla produkcji narkotyków”⁴⁸.

Pomoc Stanów Zjednoczonych była uwarunkowana zastosowaniem się rządu kolumbijskiego do licznych zasad. Kolumbia miała między innymi zagwarantować przestrzeganie przez wojskowych praw człowieka oraz zapewnić warunki ich egzekwowania, a także zaręczyć, że pomoc USA nie będzie służyć wspieraniu grup rebelianckich⁴⁹.

Główną operacją Planu została Push into Southern Colombia, która obejmowała szkolenia i wyposażenie dwóch batalionów wojsk oraz zapewnienie środków na zakup nowych i utrzymanie już będących w posiadaniu Kolumbii śmigłowców Blackhawk i Huey⁵⁰. Program ten miał przyczynić się do wzmocnienia państwa i przywrócenia zwierzchnictwa rządu kolumbijskiego w Putamayo i Caquecie – południowych rejonach kontrolowanych przez rebeliantów.

W 2002 roku, głównie ze względu na plan ograniczenia przemocy w Kolumbii, obywatele wybrali na prezydenta neokonserwatystę - Alvaro Uribe. Podczas pierwszej kadencji (2002-2006) prezydent Uribe zaczął wypełniać swoje obietnice wyborcze, poczynając od zwalczania problemu z grupami paramilitarnymi przez pokonywanie lewicowych partyzantów, kończąc na walce z handlem narkotykami⁵¹. Alvaro Uribe przyjął twarde stanowisko w negocjacjach z paramilitares, oświadczając, że rząd będzie negocjował tylko z tymi grupami partyzanckimi, które są gotowe zrezygnować z terroryzmu i zgodzić się na zawieszenie broni. Obejmowały one grupy, z którymi były prezydent Andrés Pastrana odmówił negocjacji. Negocjacje ze Zjednoczonymi Siłami Zbrojnymi Kolumbii(Autodefensas Unidas de Colombia - AUC) zakończyły się w 2003 roku porozumieniem, w którym AUC zgodziło się na rozbrojenie⁵². Prezydent Alvaro Uribe kontynuował politykę Planu Kolumbia, jednak największy nacisk kładł na kwestie bezpieczeństwa, pomijając kwestie walki z narkobiznesem. W 2007 roku kolumbijskie władze przedstawiły nową strategię konsolidacji zysków wynikających z Planu Kolumbia, która ostatecznie stała się znana jako Krajowy Plan Konsolidacji (Plan Nacional de Consolidación - PNC). W nowej strategii dotychczasowe sukcesy Planu Kolumbia miały przysłużyć się obecności państwa w pozarządowych przestrzeniach, poprzez poprawę dostępu

48 Tamże, s. 109.

49 Tamże, s. 110.

50 N. M. Serafino, dz. cyt., p. 2.

51 M. A. Silva, Alvaro Uribe: The Most Dangerous Man in Colombian Politics, Research Associate at the Council on Hemispheric Affairs, 20 X 2017, http://www.coha.org/wp-content/uploads/2017/10/Maria-Alejandra-Silva-Alvaro-Uribe.pdf, [dostęp: 16 IV 2018].

52 J. S. Beittel, Colombia: Background, U.S. Relations, and Congressional Interest, Congressional Research Service, p. 18, 28 XI 2012, https://fas.org/sgp/crs/row/RL32250.pdf, [dostęp: 16 IV 2018].

17

do usług socjalnych, w tym sądownictwa, edukacji, służby zdrowia, umacnianie demokracji oraz wspieranie rozwoju gospodarczego⁵³.

Strategia Kolumbii Na Rzecz Umacniania Demokracji i Promowania Rozwoju Społecznego została wpisana w Kolumbijską Strategię Współpracy Międzynarodowej na lata 2007-2010. Strategia opierała się na pomocy międzynarodowej, a jej głównymi ideami były:

koncentracja na problemach strukturalnych społeczeństwa oraz rozwój społeczny i dążenie do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej. Oba programy według dokumentów Narodowego Departamentu Planowania rządu kolumbijskiego (Departamento Nacional De Planeación, - DNP) cechowały się wspólną odpowiedzialnością i solidarnością międzynarodową, a ich celem była kontynuacja Planu Kolumbia z lat 1999 – 2005. Strategie lat 2007 - 2013 miały pozwolić na przedłużenie politycznego i finansowego zaangażowania społeczności międzynarodowej w sprawy Kolumbii.

Plan Kolumbia w swojej pierwotnej formie, z drobnymi zmianami istniał do 2015 roku. W związku z przebiegiem procesu pokojowego i wzmożonymi rozmowami między kolumbijskim rządem, a FARC, Stany Zjednoczone i Kolumbia cały czas szukały nowej strategii. W ostatnim roku swojej kadencji prezydent Barack Obama zobowiązał się do zwiększenia udziału Stanów Zjednoczonych w pomoc dla Kolumbii. 4 lutego 2016 roku w Waszyngtonie, podczas przyjęcia z okazji 10-lecia Planu Kolumbia i potwierdzenia dalszej współpracy między rządami Stanów Zjednoczonych i Kolumbii prezydent USA mówił: „Tak jak Stany Zjednoczone były partnerem Kolumbii w czasie wojny, wskazałem prezydentowi Santosowi, że będziemy waszym partnerem w prowadzeniu pokoju"⁵⁴. Nowy program, wdrożony przez Kongres w 2017 roku nosi nazwę Peace Colombia i ma na celu zapewnienie Kolumbii pomocy po wdrożeniu Porozumienia Pokojowego zawartego z FARC w 2017 roku⁵⁵.