Skutki inicjatywy antynarkotykowej w Meksyku

W 2007 roku ustanowiono ramy wspólnej odpowiedzialności za współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa, kolejne rządy w USA i Meksyku zmieniały i rozszerzały zakres współpracy bez zasadniczego zaniechania koncepcji wspólnej odpowiedzialności. Głównym uzasadnieniem dla tej polityki było przekonanie, że bezpieczeństwo w obu krajach zwiększa się dzięki współpracy. Ponadto równowaga między bezpieczeństwem, a zachowaniem więzi gospodarczych, kulturowych i społecznych, z których korzystają oba kraje, wymaga ciągłej komunikacji, koordynacji i ostatecznie zaufania między agencjami rządowymi po obu stronach granicy.

Przy znikomej ilości publicznie dostępnych informacji na temat konkretnych wskaźników, których używa rząd USA i meksykański, aby zmierzyć wpływ Inicjatywy Merida, nie sposób należycie oceniać obustronne wysiłki. Ocena Programu w dużej mierze zależy od tego, w jaki

113Tamże, p. 2.

114Tamże, p. 19.

39

sposób zdefiniowano cele Inicjatywy. Chociaż długoterminowe cele rządów USA i Meksyku wydają się podobne, ich krótkoterminowe priorytety są inne. Na przykład oba kraje dążą do ostatecznego ograniczenia nadrzędnego zagrożenia stwarzanego przez ponadnarodowe organizacje przestępcze. Jednak w krótkiej perspektywie czasowej Meksyk skupia się na zwalczaniu przestępczości i przemocy związanej z przemytem narkotyków, podczas gdy Stany Zjednoczone kładą większy nacisk na chwytanie przywódców karteli.

Od wielu lat GAO wzywa agencje amerykańskie działające w Meksyku do wykorzystywania środków opartych na wynikach, a nie tylko mierników wyników¹¹⁵. Na przykład, zamiast obliczać liczbę wyszkolonych funkcjonariuszy policji, GAO nalega na stworzenie środka, który pozwoliłby zobaczyć, w jaki sposób szkolenie wpłynęło na wydajność policji. W 2015 roku opracowano 200 wskaźników skuteczności, które zostały zaakceptowane przez oba rządy.

Lata walki o bezpieczeństwo oraz zapobieganie narkobiznesowi i narkoprzemocy implikuje wiele następstw, Inicjatywa Merida przyniosła zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Niewątpliwym sukcesem jest poprawa stosunków pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, a Meksykiem. Prezydent Calderon był pierwszym zagranicznym przywódcą, który złożył wizytę w Białym Domu, po objęciu urzędu przez prezydenta Obamę. Spotkanie pozwoliło na kontynuację bliskiej współpracy obu państw ¹¹⁶.

Innym przykładem sukcesu Inicjatyw jest duża liczba ekstradycji z Meksyku do Stanów Zjednoczonych (zob. Wykres 2).

115Merida Initiative: The United States Has Provided Counternarcotics and Anticrime Support But Needs Better Performance Measures, GAO Report to Congressional Requesters , GAO-10-837, 21 VI 2010,

https://www.gao.gov/products/GAO-10-837, [dostęp: 22 V 2018].

116 S. Abu-Hamdeh, The Merida Initiative: An Effective : Way of Reducing Violence in Mexico?, „Pepperdine Policy Review”, Spring 2011, p. 50, http://publicpolicy.pepperdine.edu/academics/research/policy-review/2011v4/content/merida-initiative.pdf, [dostęp: 22 V 2018].

40

63

83

95

107

94 93

115

64 66 69

79

0 20 40 60 80 100 120

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Wykres 2. Ekstradycje z Meksyku do Stanów Zjednoczonych w latach 2006-2016.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie C. Ribando Seelke, K. Finklea, U.S.-Mexican Security Cooperation : The Mérida Initiative and Beyond, Congressional Research Service, 22 II 2016, https://www.fas.org/sgp/crs/row/R41349.pdf, [dostęp: 11 V 2018].

Podczas rządów prezydenta Calderóna ekstradycja była wskaźnikiem, który Departament Stanu wykorzystał jako przykład sukcesu Inicjatywy. W latach 2007- 2012 (okres kadencji Felipe Calderóna) Meksyk ekstradował do Stanów Zjednoczonych średnio ponad 100 osób rocznie, co stanowi duży wzrost w stosunku do poprzedniej administracji.

Kiedy Prezydent Peña Nieto objął urząd, ekstradycja spadła do 54 w 2013 roku, od tego czasu wzrosła do 79 w 2016 roku. Współpraca między organami ścigania, doprowadziła do uchwycenia i ekstradycji czołowych baronów narkotykowych, w tym Joaquína "El Chapo"

Guzmána, który został ekstradowany do Stanów Zjednoczonych 19 stycznia 2017 r¹¹⁷.

Za sukces oba rządy uznają również przejście Meksyku na system sprawiedliwości oparty na skargowym modelu procesu, zmiana ta nastąpiła w czerwcu 2016 roku Ponadto według raportu CRS pozytywnym skutkiem Inicjatywy jest udoskonalenie infrastruktury i polityki działania zakładów karnych, które pomogły ponad 55 meksykańskim ośrodkom (w tym wszystkim więziom federalnym) uzyskać międzynarodową akredytację.

117 C. Ribando Seelke, K. Finklea, dz. cyt., p. 25.

41

Problem handlu narkotykami w Meksyku jest jednak ogromny. Jego wyeliminowanie jest niemożliwe tak szybko jak początkowo zakładał projekt. Na walkę z narkotykami władze Meksyku wydają około 15% swojego PKB, a mimo to kartele narkotykowe są często lepiej uzbrojone niż policja¹¹⁸. Według szacunków rządu USA, podczas realizacji projektu antynarkotykowego w Meksyku produkcja opium wzrosła, a produkcja konopi spadła.

Ponadto, pomimo ograniczeń przywozowych dotyczących prekursorów chemicznych¹¹⁹ oraz demontażu tajnych laboratoriów, produkcja metamfetaminy, o średniej czystość 96%, nadal utrzymuje się na wysokim poziomie¹²⁰.

Mimo, że rząd uczynił z aresztowań baronów narkotykowych najwyższy priorytet, meksykańskie władze dopiero w ostatnich latach zwróciły uwagę na istotność zwiększenia skuteczności przejęć narkotyków między innymi na przejściach granicznych. Zgodnie ze statystykami rządowymi, Meksyk przejął 26,5 ton metamfetaminy w okresie od kwietnia 2014 roku do września 2015 roku, o 74% więcej w porównaniu z analogicznym okresem w latach 2013-2014. W latach 2014-2015 władze Meksyku przejęły 272 nielegalne laboratoria, co stanowi wzrost o 90% w porównaniu z latami 2013-2014. Meksykańscy marines przejęli kontrolę nad krajowymi portami w czerwcu 2017 roku, od tego czasu aktywnie przejmują prekursory narkotykowe przybywające z Azji i innych krajów¹²¹.

Jeden z filarów Inicjatywy Merida zakładał poprawę przestrzegania praw człowieka , jednak stan stosowania praw człowieka w Meksyku jest szeroko krytykowane przez organizacje międzynarodowe i amerykańskich decydentów. Zgodnie z krajowym raportem Departamentu Stanu USA na temat praktyk w zakresie praw człowieka, obejmującym 2016 rok, bezprawne zabójstwa, tortury i zaginięcia są najbardziej naglącymi problemami w Meksyku. Pomimo dotkliwości problemu z większość zbrodni nie wyciągnięto konsekwencji z powodu poważnej korupcji na wszystkich szczeblach (lokalnym, stanowym i federalnym) w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych.

Ponadto należy zaznaczyć, że ciągła walka rządu z gangami narkotykowymi, często nie dająca efektów, między innymi z powodu korupcji, jest męcząca dla wszystkich mieszkańców Meksyku. Obywatele tego państwa nie popierają kolejnych inicjatyw rządu amerykańskiego i meksykańskiego, ze względu na strzelanin i ataki terrorystyczne w miejscach publicznych realizowane w odwecie przeciwko działaniom antynarkotykowym.

118 T. Skowronek, dz. cyt.

119 W chemii substancja występująca lub tworząca się na początku reakcji, przetwarzająca się później w inną substancję.

120 C. Ribando Seelke, K. Finklea, dz. cyt., p. 20.

121Tamże, p. 26.

42

Podsumowanie

Celem niniejszej pracy była analiza efektywności największych inicjatyw antynarkotykowych w Ameryce Łacińskiej tworzonych we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Przeprowadzona analiza miała wykryć strony współpracy, które podczas działań doświadczyły największych strat oraz te które osiągnęły zyski. Studia nad 3 różnymi programami: Planem Kolumbia, Regionalną Inicjatywą Andyjską oraz Inicjatywą Merida, pozwoliły wskazać serię podobieństw i pewnego rodzaju prawidłowości, ale także różnice w podejściu do problemu narkotykowego na przestrzeni lat. Studia nad wybranymi przypadkami prowadzone były głównie w oparciu o dokumenty CRS, GAO oraz raporty organizacji pozarządowych, jednakże brak dostępu do szczegółowych danych oraz zdecydowanie mała ilość rządowych analiz nie pozwala na przeprowadzanie dokładnych badań nad efektywnością programów. Ponadto można zauważyć, różnice występujące między danymi przedstawianymi przez instytucje rządowe Stanów Zjednoczonych, niezależnymi organizacjami, portalami oraz dokumentacją państw Ameryki Łacińskiej. Opinie na temat skuteczności działań są zdecydowanie podzielone, a dane źródłowe w niektórych wypadkach są niespójne, co kilkakrotnie zostało wskazane w pracy.

Jak ukazuje praca, mimo różnic związanych z obszarem obejmowania programów oraz ich umiejscowieniem w czasie, wszystkie 3 inicjatywy posiadają wspólne cechy. Jedną z nich jest przeznaczenie na działania ogromnych funduszy, które z latami trwania działań były zwiększane. W latach 1999-2016 w ramach Planu Kolumbia USA przekazały Kolumbii środki o wartości około 10 miliardów USD, w latach 2001-2014 na 7 państw andyjskich Stany przeznaczyły ponad 2,5 miliarda, a od 2007 do 2017 roku Kongres dofinansował Meksyk budżetem prawie 3 miliardów USD. Poniższa tabela przedstawia środki zainwestowane w analizowane programy, zestawiając wyniki z danymi zaprezentowanymi w rozdziale 3 dotyczącym ARI można zauważyć, że bezkonkurencyjnym beneficjentem inicjatyw jest Kolumbia.

43

Tabela 5. Porównanie budżetów analizowanych programów wraz z kryterium czasu trwania oraz ilości obejmowanych państw.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w pracy.

Mimo bardzo dużego wsparcia finansowego otrzymanego przez rząd kolumbijski w ramach planów omawianych w 2 oraz 3 rozdziale, nie udało się osiągnąć początkowych celów. Według źródeł ze Stanów Zjednoczonych Plan Kolumbia miał pozytywny wpływ na prowadzony proces pokojowy, jednak jak już wspomniane zostało w pracy, zgodnie z źródłami pozarządowymi oraz opiniami latynoskiej prasy, widoczna obecność sił amerykańskich jedynie utrudniała osiągnięcie porozumienia. Bez wątpliwości pozostaje jednak fakt, że konsensus między rządem Kolumbii, a FARC został osiągnięty, co poprawiło sytuację bezpieczeństwa w kraju. Wraz z poprawą sytuacji gospodarczo-politycznej państwa nie zmniejszył się jednak problem rozrastającego się w Kolumbii narkobiznesu, mającego negatywne skutki w Stanach Zjednoczonych. Ponadto zwiększona aktywność działań antynarkotykowych w Kolumbii oraz duże wsparcie finansowe dla rządu tego państwa doprowadziło do przeniesienia aktywności karteli na państwa sąsiadujące.

Powstała pośrednio w związku z negatywnymi skutkami Planu Kolumbia Andean Regional Initaitive także nie rozwiązała problemu kultywacji roślin psychoaktywnych oraz produkcji narkotyków w państwach Ameryki Łacińskiej. Jak wykazuje praca w obu przypadkach wystąpił znaczny nacisk na militaryzację działań antynarkotykowych, przy zaniedbaniu programów społecznych. Wzmożona obecność służb bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych na obszarze andyjskim przyniosła mierne skutki. Poddając analizie w szczególności rozdział 2. pracy można stwierdzić, że mimo w większości przypadków niewystępującej redukcji upraw maku, koki czy marihuany, brak jakichkolwiek działań ze strony obu rządów doprowadziłby do radykalnego zwiększenia areału nielegalnych pól.

44

Jednakże, nie można udowodnić prawdziwości tej teorii, mimo braku jednoznacznie pozytywnych rezultatów dotychczasowych działań związanych z eliminacją upraw w regionie andyjskim.

Dyskusyjnym aspektem inicjatyw analizowanych w drugim i trzecim rozdziale jest zdecydowanie negatywny wpływ działań antynarkotykowych na społeczeństwo latynoskie.

Mimo sukcesu za jaki uważa się zmianę systemu prawnego Kolumbii oraz zwiększenie bezpieczeństwa i umocnienie instytucji państwowych, podstawowe działania z zakresu aktywności antynarkotykowej takie jak opryski upraw czy ataki na laboratoria często zagrażają życiu obywateli. Eliminacja pól poprzez rozpylanie chemikaliów z powietrza doprowadza do licznych zachorowań na choroby dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, skóry oraz oczu. Ponadto opryski są niedokładne co implikuje niszczenie upraw niepowiązanych z kultywacją roślin psychoaktywnych oraz wyjaławianie znacznych areałów gleby. Podczas akcji przechwytywania narkotyków czy ataków na laboratoria często giną przypadkowi ludzie lub osoby związane z narkobiznesem jedynie w wyniku braku innych opcji zatrudnienia. Niniejsza praca wskazuje na zaniedbanie ze strony obu rządów kwestii edukacji programów społecznych, które pozwoliłyby na swego rodzaju przekwalifikowanie społeczeństwa i zmianę myślenia obywateli.

W odróżnieniu od Planu Kolumbia oraz ARI, podczas Inicjatywy Merida omawianej w ostatnim rozdziale dużą uwagę zwrócono na stworzenie społeczeństwa obywatelskiego, które zmieni swoje myślenie na temat karteli narkotykowych i zrozumie problem narkobiznesu. Ponadto program z Méridy nie objął aktywnej obecności wojskowej USA w Meksyku, głównie ze względu na obawy Meksyku związane z suwerennością narodową wynikającą z przeszłych konfliktów ze Stanami Zjednoczonymi.

Poddając porównaniu programy Ameryki Południowej oraz Inicjatywę Merida, w Meksyku możemy zauważyć występowanie działań opartych na doświadczeniu pierwszych programów. USA wspierając Inicjatywę Merida nie tylko zaniechały znacznej militaryzacji aktywności, ale także umocniły programy skierowane do społeczeństwa meksykańskiego.

Mimo pewnych różnic i zastosowaniu odmiennych instrumentów podczas planu pomocy dla Meksyku, Inicjatywa Merida również nie odniosła zakładanego sukcesu. Dzięki wspólnym wysiłkom udało się złapać oraz ekstradować licznych przestępców narkotykowych, jednakże produkcja środków odurzających oraz przemyt nie uległ zmniejszeniu.

Jak wynika z pracy efektywność wszystkich trzech inicjatyw jest znikoma, biorąc pod uwagę fundusze, które zostały na nie przeznaczone. Niska skuteczność działań i brak znacznych sukcesów na polu walki z narkobiznesem nie jest jednak głównym defektem

45

polityki antynarkotykowej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej. Programy antynarkotykowe nie są neutralne, niosą za sobą wiele negatywnych skutków dla obywateli obu Ameryk, przed wszystkim jednak dotykają społeczeństwa państw Ameryki Łacińskiej.

Jak wynika z pracy rządy obu stron czerpią zyski z trwającej już drugą dekadę „war on drugs”. Rządy latynoskie odzyskują władzę na terytoriach swoich państw oraz nadal pochłonięte niespadającą korupcją otrzymują fundusze z budżetu Stanów Zjednoczonych.

Pieniądze zainwestowane w pomoc państwom andyjskim oraz Meksykowi wracają w dużej część do wielkich korporacji oraz rządu USA, ponieważ szkolenia, a także badania nad substancjami w laboratoriach chemicznych są przeprowadzane właśnie przez przedsiębiorstwa lub jednostki rządowe Stanów. Ponadto wynajmowany oraz kupowany sprzęt wojskowy, w tym głównie śmigłowce oraz samoloty pochodzi z USA.

Jak zostało wspomniane zarówno społeczeństwo latynoskie, jak i obywatele USA ponoszą największe straty związane z kolejnymi programami antynarkotykowymi. Dla mieszkańców Stanów Zjednoczonych problemem są przed wszystkim koszty kampanii przeciwko narkotykom i narkobiznesowi. W ciągu ostatnich 40 lat Stany Zjednoczone wydały ponad 1 bilion dolarów na egzekwowanie przepisów antynarkotykowych, rocznie USA wydają co najmniej 15 miliardów dolarów na egzekwowanie prawa antynarkotykowego¹²². Kolejne negatywne skutki ekonomiczne dotykające obywateli USA to rosnące koszty z zakresu więziennictwa. W zakładach karnych Stanów Zjednoczonych jest więcej więźniów skazanych za przestępstwa związane z narkotykami, niż w całej Unii Europejskiej¹²³.

Analiza efektywności wszystkich przedstawionych programów pokazuje jednak negatywny wpływ inicjatyw na społeczeństwo latynoskie oraz środowisko Ameryki Środkowej i Południowej. Mieszkańcy w regionach o słabo rozwiniętej infrastrukturze, aby zapewnić sobie pewny przychód i zarobić więcej najczęściej wybierają rosnące zapotrzebowanie na nielegalne uprawy, rezygnując z upraw kawy czy kakao. W globalnym narkobiznesie, którego roczne obroty szacowane są na 330 miliardów USD, jedynie znikome kwoty trafiają do rolników, którzy kultywują mak, kokę czy marihuanę. Kiedy plony rolników są niszczone przez opryski herbicydami, wielu z nich traci wszystko. Co więcej,

122Zob. M. Boesler, A. Lutz, 32 Reasons Why We Need To End The War On Drugs, Business Insider, 12 VI 2018, http://www.businessinsider.com/32-reasons-why-we-need-to-end-the-war-on-drugs-2012-7?IR=T, [dostęp: 25 V 2018].

123 Tamże.

46

miliony ludzi i niezliczone gatunki zwierząt polegają na wodzie z miejsc, w których jest rozpylany Roundup¹²⁴, co stanowi poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia.

Na przestrzeni 18 lat rządowi Stanów Zjednoczonych we współpracy z władzami państw latynoskich nie udało się wypracować planu, który pozwoliłby zwalczyć szeroko pojęty narkobiznes i jego następstwa. Co więcej, jak wykazuje praca rzeczone inicjatywy doprowadziły do wielu negatywnych skutków, między innymi: kryminalizacji społeczeństwa, przede wszystkim w Meksyku, zagrożenia zdrowia i życia południowoamerykańskich rolników oraz degradacji środowiska naturalnego regionu andyjskiego.

124Herbicyd zawierający jako substancję czynną glifosat, produkowany przez koncern Monsanto. Zwalcza niemal wszystkie rośliny.

47

BIBLIOGRAFIA

Prace drukowane:

Źródła:

Acevedo Beatriz, Bewley-Taylor Dave, Youngers Coletta, Ten Years Of Plan Colombia: An Analytic Assessment, The Beckley Foundation Drug Policy Programme, October 2016, http://reformdrugpolicy.com/wp-content/uploads/2011/10/paper_16.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Beittel June S., Colombia: Background, U.S. Relations, and Congressional Interest, CRS Report for Congress, 28 XI 2012, https://www.fas.org/sgp/crs/row/RL32250.pdf, [dostęp: 20 V 2018]

Colombia's Strategy For Strengthening Democracy And Promoting Social Development (2007-2013)Final Version, National Planning Department (DNP)& Department Of Justice

And Security (DJS), February

2007,https://colaboracion.dnp.gov.co/CDT/Justicia%20Seguridad%20y%20Gobierno/Colomb iasstrategy.pdf, [dostęp: 20 V 2018]

Del Olmo Rosa, Las drogas y sus discursos, [w:] Drogas y control penal en los Andes, Comisión Andina de Juristas, Lima 1994

Kawell Joann, Profile: Colombia, NACLA Report on the Americas, vol. 36, No. 2, 2002, https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/10714839.2002.11722494, [dostęp: 20 V 2018]

Mejía Daniel, Plan Colombia: An Analysis of Effectiveness and Costs, Foreign Policy at

„Brookings”, Center for 21st Century Security and Intelligence Latin America Initiative, 2016,

http://www.brookings.edu/~/media/Research/Files/Papers/2015/04/global-drug-policy/Mejia--Colombia-final-2.pdf?la=en, [dostęp: 20 V 2018]

Ograniczenie Popytu Na Narkotyki, Press Release United Nations Information Centre, Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Posiedzenie Nadzwyczajne na temat Światowego Problemu Narkotykowego Nowy Jork, 8-10 VI 1998, http://www.unic.un.org.pl/incb/97.8.pdf, [dostęp: 20 III 2018]

Plan Colombia Progress Report 1999 – 2006,National Planning Department (DNP)&

Department Of Justice And Security (DJS),September

48

2006,Https://Colaboracion.Dnp.Gov.Co/CDT/Justicia%20Seguridad%20y%20Gobierno/Bal_

Plan_Col_Ingles_Final.Pdf, [dostęp: 20 V 2018]

Plan Colombia. Drug Reduction Goals Were Not Fully Met, But Security Has Improved; U.S.

Agencies Need More Detailed Plans for Reducing Assistance, United States Government Accountability Office, Washington DC, 6 X 2008, http://www.gao.gov/new.items/d0971.pdf, [dostęp: 20 V 2018]

Prevención del Delito y la Violencia, USAID México,

https://www.usaid.gov/sites/default/files/documents/1862/DO1FactSheet_21Jan2016_Sp.pdf, , [dostęp: 21 V 2018]

Raport Światowej Komisji Do Spraw Polityki Narkotykowej, czerwiec 2011,

http://www.globalcommissionondrugs.org/wp-content/uploads/2017/10/GCDP_WaronDrugs_PL.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Ribando Seelke Clare, Finklea Kristin, U.S.-Mexican Security Cooperation: The Mérida Initiative and Beyond, CRS Report for Congress, 22 II 2016, https://www.fas.org/sgp/crs/row/R41349.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Serafino M. Nina, Colombia: Plan Colombia Legislation and Assistance(FY2000-FY2001), CRS Report for Congress, 5 VI 2001, https://fas.org/asmp/resources/govern/crs-RL30541.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Silva Maria Alejandra, Alvaro Uribe: The Most Dangerous Man in Colombian Politics, Research Associate at the Council on Hemispheric Affairs, Washington DC, 20 X 2017, http://www.coha.org/wp-content/uploads/2017/10/Maria-Alejandra-Silva-Alvaro-Uribe.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Storrs K. Larry , Veillette Connie, Andean Regional Initiative (ARI): FY2003 Supplemental and FY2004 Assistance for Colombia and Neighbors, CRS Report for Congress, 25 VI 2003, p. 5, https://www.globalsecurity.org/military/library/report/crs/rl32021.pdf, [dostęp: 27 IV 2018]

Veillette Connie, Plan Colombia: A Progress Report, CRS Report for Congress, 22 VI 2005, https://pdf.semanticscholar.org/f8d6/ae379bee52fdffb27d1cdbf2fe1cf38b3c3a.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

49

Monografie:

Derwich Karol, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej 1945 – 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010

Ługowska Urszula, Boom kokainowy w Ameryce Łacińskiej : Casus Boliwii, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2002

Michałek Krzysztof, Mocarstwo, Historia stanów Zjednoczonych Ameryki, 1945 – 1992, Książka i Widza, Warszawa 1995

Oberda-Monkiewicz Anita, Polityka USA wobec Ameryki Łacińskiej po zimnej wojnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009

Pastrana Andres, Gomez Camilo, La Palabra Bajo Fuego, Quebecor World Bogota S.A., Bogota 2005

Wordliczek Rafał, Polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki wobec regionów o niskim stopniu zainteresowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015

Artykuły naukowe:

Abu-Hamdeh Sabrina, The Merida Initiative: An Effective Way of Reducing Violence in

Mexico?, „Pepperdine Policy Review”, Spring

2011, http://publicpolicy.pepperdine.edu/academics/research/policy-review/2011v4/content/merida-initiative.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Baquero Olivares Daniel Felipe, La Verdadera Cara Del Acuerdo de Cooperación en Seguridad Entre Colombia y los Esta dos Unidos de América, Bogotá DC, Enero 2017, , http://repository.unimilitar.edu.co/bitstream/10654/15839/1/BaqueroOlivaresDanielFelipe%2 02017PDF.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Chabat Jorge, La Iniciativa Mérida y la relación México-Estados Unidos: En busca de la confianza perdida, Centro de Investigación y Docencia Económicas , Enero 2010, Lomas de Santa Fe, nro. 195, http://www.cide.edu/publicaciones/status/dts/DTEI%20195.pdf, [dostęp:

2 V 2018]

Hughes Michael C., Merida initiative and effectiveness: an analysis of supply-side policy, Calhoun: The NPS Institutional Archive, California, June 2013,

50

,https://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/34680/13Jun_Hughes_Michael.pdf?sequence

=1&isAllowed=y, [dostęp: 10 V 2018]

Nagle Luz Estella, Plan Colombia: Reality of the Colombian crisis and implications for hemispheric security, U.S. Army War College, Strategic Studies Institute, Carlisle, 2002, http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB13.pdf, [dostęp: 2 V 2018]

Olson Eric L., Charting a New Course: Policy Options for the Next Stage in U.S.-Mexico Relations - The Evolving Mérida Initiative and the Policy of Shared Responsibility in U.S.-Mexico Security Relations, Wilson Center – U.S.-Mexico Institute, February 2017, https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/the_evolving_merida_initiative_and_the_poli cy_of_shared_responsiblity_in_u.s.-mexico_security_relations_0.pdf, [dostęp: 22 V 2018]

RamírezMontañez Julio César, Fifteen Years of Plan Colombia (2001-2016): The Recovery of a Weak State and the Submission of Narco-terrorist Groups?, “AnalectaPolítica”, Vol. 7, No.

RamírezMontañez Julio César, Fifteen Years of Plan Colombia (2001-2016): The Recovery of a Weak State and the Submission of Narco-terrorist Groups?, “AnalectaPolítica”, Vol. 7, No.