Stany Zjednoczone są krajem najbardziej zaangażowanym w walkę z narkobiznesem, wiąże się to bezpośrednio z szczególnie dużą konsumpcją narkotyków wśród obywateli USA z północy. Politykę Stanów Zjednoczonych można podzielić według przekształceń co dekadę, na początku każdej z nich rząd zmieniał swój stosunek do kwestii bezpieczeństwa i walki ze środkami odurzającymi5.
XIX wiek dał początek polityce antynarkotykowej w USA, w 1875 roku wydano zakaz palenia opium w San Francisco6. Jednymi z pierwszych amerykańskich regulacji antynarkotykowych były Harrison Act z 1914 roku, którym zakazywał handlu kokaina i opium oraz Marihuana Tax Act z 1937 roku, który wprowadzał zakaz handlu marihuaną7.
Narkotyki w Stanach Zjednoczonych stały się poważniejszym problemem od lat 50.
XX wieku, społeczeństwo używało wtedy głównie marihuany i opiatów. Rząd jednak nie wprowadzał konkretnych ustaw ani nie stosował programów antynarkotykowych, skupiano się jedynie na nakładaniu wysokich kar za handel narkotykami. Walka ze środkami odurzającymi stała się jednym z głównych celów polityki zagranicznej Stanów na przełomie lat 60. i 70. XX wieku8. Na zmianę podejścia rządu USA do kwestii narkotyków wpłynęła między innymi rosnąca dostępność zróżnicowanych środków, a co za tym idzie zwiększająca się liczba uzależnionych obywateli Stanów Zjednoczonych (już nie tylko z niższych warstw społecznych, także z klasy średniej). Administracja Richarda Nixona jako pierwsza rozpoczęła tzw. war on drugs9.Priorytetem polityki antynarkotykowej ówczesnego prezydenta USA, stało się zatrzymanie napływającej z Meksyku nielegalnej marihuany. W 1969 roku przeprowadzono pierwszą operację zwalczającą przemyt – Operation Intercept10. Kolejnym krokiem w walce z narkotykami było utworzenie tzw. Task Force One, Prezydenckiej Grupy Zadaniowej ds. Narkotyków, Marihuany i Niebezpiecznych Środków Odurzających. W 1971 roku rząd Stanów Zjednoczonych podpisał pierwsze międzynarodowe porozumienie, z Turcją, dotyczące niszczenia upraw opium, dwa lata później takie samo porozumienie USA
5 Taki podział przedstawia Rosa Del Olmo w swojej pracy pt.: „Las drogas y sus discursos”.
6 E. Sterling, U.S. Drug Policy, „Foreign Policy in Focus”, November 1999, vol. 4, no. 31, p. 1.
7 U. Ługowska, dz. cyt., s. 101.
8 A. Oberda-Monkiewicz, dz. cyt., s. 91.
9 Potoczna nazwa amerykańskiej wojny z narkotykami.
10 U. Ługowska, dz. cyt., s. 102.
7
podpisały z Meksykiem11. Na początku lat 70. XX w. USA dotknęła fala uzależnień wśród żołnierzy powracających z Wietnamu, co spowodowało podjęcie decyzji o utworzeniu Agencji Wykonawczej ds. Narkotyków (Drug Enforcement Administration - DEA).Pierwszym zadaniem DEA była realizacja Ustawy o Substancjach Kontrolowanych z 1970 roku12. Od końca lat 70. koka uprawiana w Boliwii czy Kolumbii stała się przede wszystkim surowcem do produkcji kokainy, a co za ty idzie także towarem eksportowym13. Kolumbia jest również jednym z największych producentów marihuany i heroiny14. Użycie kokainy, a przede wszystkim tzw. cracku15 gwałtownie wzrosło w latach 80. XX wieku – głównie właśnie w Stanach Zjednoczonych16.
Rządy prezydentów Geralda Forda oraz Jimmiego Cartera odsunęły politykę antynarkotykową na dalszy plan, doprowadziło to do szybkiego napływu dużej ilości nielegalnych środków odurzających na rynek USA. Z początkiem administracji Ronalda Regana antynarkotykowa polityka Stanów dotyczyła przede wszystkim krajów regionu andyjskiego: Boliwii, Peru, Kolumbii, później również Ekwadoru i Wenezueli. Dopiero jednak w 1982 roku Ronald Reagan ogłosił rozpoczęcie kolejnej walki z narkotykami17. W 1986 roku narkotyki zgodnie z dyrektywą nr 221 uznano za zagrożenie bezpieczeństwa narodowego USA. Została stworzona tzw. certyfikacja18, która stała się z czasem powszechnym narzędziem dyplomatycznych nacisków na państwa latynoamerykańskie.
Również w 1986 roku utworzono Ustawę o Przeciwko Nadużywaniu Narkotyków(Anti – Drug Abuse Act), która przewidywała prawie 3 miliony USD na przechwycenie narkotyków zanim dotrą na amerykański rynek. Ustawa kładła nacisk nie tylko na kontrolę produkcji narkotyków i likwidację problemu u źródeł, czyli w państwach Ameryki Łacińskiej, ale także
11 K. Michałek, Mocarstwo, Historia stanów Zjednoczonych Ameryki 1945 – 1992, Książka i Widza, Warszawa 1995, s. 293 – 294. znacznie tańszy od czystej kokainy, często nazywany także „kokainą dla ubogich”.
16 U. Ługowska, dz. cyt., s. 25.
17 K. Derwich, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej 1945 – 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 188.
18 Departament Stanu przedstawia prezydentowi Stanów Zjednoczonych roczny raport z działań antynarkotykowych (o osiągnięciach lub też niedociągnięciach) poszczególnych państw, na jego podstawie podjęta zostaje decyzja o przyznaniu lub wstrzymaniu certyfikatu. Wstrzymanie certyfikatu jest równoznaczne ze wstrzymaniem pomocy gospodarczej rządu amerykańskiego oraz trudnościami w otrzymaniu kredytów z Międzynarodowego Funduszu Walutowego czy Banku Światowego. Dodatkowo prezydent może nałożyć sankcje handlowe na kraje nie spełniające wymagań dotyczących polityki antynarkotykowej Stanów Zjednoczonych.
8
walkę z popytem na środki odurzające w USA19.Administracja George’a W.H. Busha przyczyniła się do zdecydowanej militaryzacji polityki antynarkotykowej. W 1989 roku rząd amerykański podpisał National Defence Authorization Act, który ustanawiał Pentagon najważniejszą instytucją nadzorującą działania antynarkotykowe, co oznaczało nacisk na udział wojsk w programach narkotykowych20. Jedną z największych inicjatyw antynarkotykowych była Inicjatywa Andyjska (AI – Andean Initiative) z 1989 roku, właśnie w niej szczególnie widać koncentracje na zaangażowaniu sił zbrojnych21 . Nakład finansowy na AI został przeznaczony przede wszystkim na szkolenie i uzbrojenie lokalnej policji i wojsk Kolumbii, Boliwii i Peru. Od początku lat 90. XX wieku zaczęły psuć się relacje między USA, a Kolumbią, pogorszenie stosunków było związane z zasięgiem, ale przede wszystkim charakterem wojny z narkobiznesem na terytorium Ameryki Łacińskiej. W 1990 rozpoczęły się rozmowy między USA, a Boliwią w sprawie podpisania nowych regulacji dotyczących ekstradycji. Poprzedni dokument został podpisany w 1900 roku i wymagał zmian (nie poruszał kwestii związanych z narkotykami). W 1991 roku rząd Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy wystąpił z formalnym wnioskiem o ekstradycję do rządu boliwijskiego, Boliwia nie wydała jednak żadnej decyzji w tej sprawie22. Pod naciskiem USA nowy traktat dotyczący ekstradycji został podpisany w 1995 roku i wszedł w życie rok później23. Kolejnym ważnym wydarzeniem lat 90. jest szczyt w Cartagenie który odbył się 15 lutego 1990 roku. Podczas spotkania Stany Zjednoczone uznały konieczność wielostronnej współpracy, rząd USA przyznał oficjalnie, że zwalczanie narkobiznesu jest związane z działaniami nie tylko po stronie podaży na obszarze państw Ameryki Łacińskiej, ale również po stronie amerykańskiego popytu. W USA 4 lata prezydentury prezydenta George’a Busha przyniosły próby wspólnego rozwiązania problemu narkotykowego, jednak bez pozytywnych skutków.
Daleko idąca militaryzacja działań narkotykowych nie przyniosło pozytywnych wyników, a jedynie wywoływało, opór w państwach latynoskich.
Kandydat na prezydenta z 1992 roku – Bill Clinton obiecał wyborcom zmianę kierunku polityki bezpieczeństwa USA. Nowy prezydent miał zrezygnować z militarnego aspektu wali z narkobiznesem i skupić się na popycie na narkotyki w Stanach. Jednak ochłodzenie stosunków z Kolumbią nie pozwoliło rządowi na podjęcie konkretnych kroków tym kierunku. Narkotyki podczas administracji Billa Clintona zostały uznane za główny
19 K. Derwich, dz. cyt., s. 188.
20 A. Oberda-Monkiewicz, dz. cyt., s. 92.
21 Tamże, s. 93.
22 U. Ługowska, dz. cyt., s. 138.
23 Tamże, s. 139.
9
problem polityki zagranicznej USA wobec Ameryki Łacińskiej. Prezydent wraz z Kongresem postanowił zredukować środki pomocowe dla Kolumbii co nie pozwalało Kolumbijczykom na walkę z FARC24. Sukcesy walki z narkobiznesem były niewielkie, rolę karteli narkotykowych przejęła kolumbijska guerilla25. W okresie drugiej kadencji Billa Clintona (1996 – 2000) relacje między Kolumbią, a Stanami Zjednoczonymi uległy polepszeniu.
Wiązało się to z rosnącą pozycją FARC oraz kończącą się kadencją ówczesnego prezydenta Kolumbii - Ernesto Sampera. Z całą pewnością można stwierdzić, że prezydentura Ernesto Sampera miała wpływ na pogorszenie stosunków ze Stanami. Po wygraniu kolumbijskich wyborów prezydenckich przez kandydata Partii Konserwatywnej Andresa Pastranę Arango, który już jako elekt odwiedził Waszyngton na zaproszenie Billa Clintona. USA wyrazem poparcia dla nowej prezydentury była również pomoc finansowa rządu amerykańskiego w wysokości 100 milionów USD26. W 1998 Clinton zapowiedział plan dziesięcioletniej walki z narkotykami skoncentrowanej na ograniczeniu ilości dostępnych narkotyków oraz zmniejszeniu niepożądanych konsekwencji przemytu27. W lutym 1998 roku prezydent Bill Clinton, wyznaczył 2007 jako rok, do którego popyt na narkotyki powinien być zmniejszony o połowę. Osiągnięto światowe porozumienie w kwestii konieczności zwiększenia wysiłków zmierzających do rozpoznania, zrozumienia i ograniczenia popytu na narkotyki28. Amerykańska polityka antynarkotykowa lat 90. skupiała się głownie na certyfikacji, ekstradycji oraz militaryzacji działań.
XXI wiek przyniósł kolejny etap polityki antynarkotykowej i rozpoczął się wraz z Planem Kolumbia. W 1999 sytuacja w Kolumbii uległa znacznemu pogorszeniu, działalność FARC nasiliła się, doszło do destabilizacji w Kraju. Prezydent Pastrana wyszedł z propozycją planu pomocy dla Kolumbii, którego głównym celem było pomyślne zakończenie negocjacji z FARC29. Plan, po całkowitej zmianie przez rząd amerykański wszedł w życie w 2000 roku.
Program odegrał istotna rolę w strategii walki z narkobiznesem w Ameryce Łacińskiej, od początku skupiał się na militaryzacji działań i zakładał likwidację grup przestępczym oraz partyzantek. Dokładniej o tej kolumbijskiej inicjatywie można przeczytać w kolejnym
24 Hiszp. Fuerzas Armadas Revolutionarias Colombianas
25 Partyzantka. Określenie FARC oraz innych nielegalnych oddziałów militarnych działających przeciwko władzom państwowym.
26 K. Derwich, dz. cyt. s. 196.
27 A. Oberda-Monkiewicz, dz. cyt., s. 99.
28 Więcej na ten temat: Press Release, United Nations Information Centre, Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Posiedzenie Nadzwyczajne na temat Światowego Problemu Narkotykowego Nowy Jork, 8-10 czerwca 1998 Roku, ,http://www.unic.un.org.pl/incb/97.8.pdf, [dostęp: 25 V 2018].
29 K. Derwich, dz. cyt. s. 197.
10
rozdziale pracy. Destabilizujące efekty Planu Kolumbia takie jak: przenoszenie upraw koki czy maku do państw sąsiednich oraz związane z tym zwiększenie działalności paramilitares30 na terenach przygranicznych i wzrost migracji ludności, ale również frustracja państw pomijanych przy przekazywaniu amerykańskiej pomocy finansowej z USA, doprowadziły do powołania Andyjskiej Inicjatywy Regionalnej. 14 kwietnia 2001 roku prezydent George W.
Bush odnosząc się do Inicjatywy Andyjskiej swojego ojca powołanej w 1989 roku obwieścił Andyjską Inicjatywę Regionalną. Program przeznaczony dla regionu andyjskiego miał być kontynuacją polityki antynarkotykowej w Kolumbii. ARI objęła 7 krajów: Boliwię, Brazylię, Ekwador, Kolumbię, Panamę, Peru oraz Wenezuelę, a jej działania zostały skoncentrowane wokół tzw. 3D: democracy, development, drugs. Po Planie Kolumbia Andyjska Inicjatywa Regionalna stała się najistotniejszym programem realizowanym w Ameryce Łacińskiej przez USA, a współistniejący z nią ACI najważniejszą inicjatywa antynarkotykową. Więcej informacji oraz analiza efektywności ARI są przedstawione w 2. rozdziale niniejszej pracy.
Na przełomie XX i XXI wieku kraje andyjskie, a w szczególności Boliwia były największymi beneficjentami pomocy finansowej USA.
Po ataku terrorystycznym na World Trade Center 11 września 2001 roku polityka bezpieczeństwa USA uległa znacznym zmianom. Działania polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych zostały podporządkowane walce ze światowym terroryzmem. Problem samego narkobiznesu szedł na dalszy plan.
Sytuacja uległa zmianom po raz kolejny kiedy w grudniu 2006 roku prezydentem Meksyku został Felipe Calderón. Administracja nowej głowy państwa wkroczyła w okres rosnącej przemocy związanej z handlem narkotykami. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej stało się głównym priorytetem krajowym Meksyku. W marcu 2007 roku prezydent Calderón poprosił prezydenta George'a W. Busha o pomoc ze strony USA w zwalczaniu narkotyków i przestępczości31. Rząd Stanów Zjednoczonych miał nadzieję , że Plan Merida odniesie taki sam „sukces“, jak poprzedni Plan Kolumbia. W 2007 roku rządy Meksyku oraz Stanów Zjednoczonych ogłosiły Inicjatywę Merida. Na mocy podpisanego porozumienia USA w przeciągu 3 lat przeznaczyły 1,4 miliardów USD na wsparcie działań zmierzających do redukcji podaży narkotyków w Meksyku i krajach Ameryki Środkowej32.
30 Kolumbijskie nielegalne siły zbrojne
31 C. Ribando Seelke, K. Finklea, U.S.-Mexican Security Cooperation: The Mérida Initiative and Beyond, Congressional Research Service, 22 II 2016, p. 9, https://fas.org/sgp/crs/row/R41349.pdf, [dostęp: 16 IV 2018].
32 M. Maciejewska, „War on Drugs”, czyli polityka narkotykowa Stanów Zjednoczonych, homoamericanus-blog studentów amerykanistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 7 V 2005,
11
Szerzej o Inicjatywie Merida traktuje ostatni rozdział pracy. Przedstawiając początek XXI wieku w polityce antynarkotykowej USA warto też zauważyć zaognienie stosunków pomiędzy Wenezuelą, a USA. W 1999 roku do władzy w Wenezueli doszedł Hugo Chavez – socjalista negatywnie nastawiony do Stanów Zjednoczonych33. Prezydent Chavez oskarżył policjantów z DEA o szpiegostwo i wydalił ze swojego kraju, kolejne kroki wykluczyły USA z polityki antynarkotykowej w Wenezueli.
20 stycznia 2009 roku Barack Obama został prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki, a swoją rezydenturę rozpoczął ze stwierdzeniem: „Nadszedł czas na nowe przymierze Ameryk”34. Prezydent Obama przyznał, że wojna z narkotykami okazała się nieskuteczna, mówił też o konieczności debaty na temat rozwiązań alternatywnych35. W pierwszym roku urzędowania prezydenta Obamy rozszerzono militarystyczną politykę antynarkotykową poprzedników w obu Amerykach. Potwierdzono również podstawowe założenia i priorytety, które kształtowały amerykańską politykę antynarkotykową przez dziesięciolecia. Do najważniejszych przykładów należą: decyzja administracji o rozmieszczeniu personelu wojskowego Stanów Zjednoczonych w bazach kolumbijskich, o dalszym finansowaniu Planu Kolumbia oraz rozszerzeniu przez Obamę Inicjatywy Merida.
Pod rządami Obamy, finansowanie meksykańskiej inicjatywy niemal podwoiło się do 830 milionów USD, czyniąc z niej największy amerykański program pomocy zagranicznej36.
Poza działaniami skoncentrowanymi na politykę antynarkotykową w obszarze latynoskim, administracja prezydenta Obamy długo pracowała nad przekształceniem amerykańskiej wojny z narkotykami, tak, aby traktować narkotyki bardziej jako kwestię zdrowia publicznego, a niżeli sprawy karne podporządkowane działaniu wymiaru sprawiedliwości37.W latach 2009 – 2017 rząd USA radykalnie zwiększył wydatki w dziedzinie zdrowia publicznego, właśnie na działania antynarkotykowe. Ponadto prezydent Obama zaproponował budżet przeznaczony na kontrolę narkotyków od czasów prezydenta
https://homoamericanus.wordpress.com/2013/05/07/war-on-drugs-czyli-polityka-narkotykowa-stanow-zjednoczonych/, [dostęp: 16 XII 2017].
33 J. Ornoch, , Wenezuela. Socjalizm XXI wieku kontra narkobiznes, Portal Spraw Zagranicznych, 20 XII 2013, http://www.psz.pl/168-archiwum/wenezuela-socjalizm-xxi-wieku-kontra-narkobiznes, [dostęp: 4 I 2018]
34 Remarks of Senator Barack Obama: Renewing U.S. Leadership in the Americas, 23 V 2008, http://www.barackobama.com/2008/05/23/remarks_of_senator_barack_obam_68.php. [dostęp: 20 III 2018]
35Raport Światowej Komisji Do Spraw Polityki Narkotykowej, Czerwiec 2011, http://www.globalcommissionondrugs.org/wp-content/uploads/2017/10/GCDP_WaronDrugs_PL.pdf, [dostęp:
16 IV 2018].
36 S. Reiss, Beyond Supply and Demand: Obama’s Drug Wars in Latin America, nacla.org - NACLA Report on the Americas, January/February 2010, https://nacla.org/news/beyond-supply-and-demand-obama%E2%80%99s-drug-wars-latin-america, [dostęp: 5 I 2018]
37 G. Lopez, How Obama quietly reshaped America’s war on drugs, vox.com, 19 I 2017https://www.vox.com/identities/2016/12/19/13903532/obama-war-on-drugs-legacy [dostęp: 5 I 2018]
12
Jimmiego Cartera, który po raz pierwszy wydał więcej na leczenie i zapobieganie, niż egzekwowanie prawa i programy przeciwdziałania narkobiznesowi. Pod koniec lat 90. XX wieku politycy USA zaczęli zauważać, że w Stanach Zjednoczonych panuje tzw. epidemia opioidowa38. Lekarze bez skrupułów przepisywali opioidowe środki przeciwbólowe, które przyciągały pacjentów oraz często trafiały na czarny rynek. Dopiero prezydent Obama zauważył, że problem uzależnienia oraz handlu opioidami należy do dziedziny zdrowia publicznego i tam należy go rozwiązać. Doradca prezydenta Obamy, R. Gil Kerlikowske, ogłosił w maju 2010 roku plan antynarkotykowy kładący nacisk na profilaktykę i leczenie39.
Działania prezydenta Baracka Obamy na polu polityki antynarkotykowej oraz zagranicznej wobec Ameryki Łacińskiej są ocenianie bardzo różnie. Można jednak z pewnością stwierdzić, że administracja Baracka Obamy skupiła się głównie na zmianie podejścia do problemu narkotykowego i sklasyfikowania go jako kwestii należącej do działu zdrowia publicznego. Jeśli chodzi natomiast o politykę zagraniczną rząd USA w latach 2009 – 2017 skupił się na regionie Bliskiego Wschodu, odsuwając stosunki z Ameryką Łacińską na boczny tor.
20 stycznia 2017 na prezydenta Stanów Zjednoczonych został wybrany Donald Trump. Prezydent uznał epidemię opioidową za sytuację kryzysową z zakresu zdrowia publicznego. Krótko po objęciu urzędu prezydent Trump zwołał komisję, aby zbadać problem i przedstawić zalecenia. Pomimo tego, że Sekretarz ds. Zdrowia i Opieki Społecznej Tom Price powiedział, że nie jest to konieczne, komisja zaleciła, by Donald Trump ogłosił stan wyjątkowy za pomocą Ustawy o Publicznej Służbie Zdrowia lub Ustawy Stafford. Prezydent podkreślił potrzebę dalszego egzekwowania prawa i połączył plan budowy muru wzdłuż granicy amerykańsko-meksykańskiej z próbami powstrzymania napływu nielegalnych narkotyków przybywających do Stanów Zjednoczonych40. Glowa państwa USA twierdzi, że mur na granicy pomoże powstrzymać przemyt środków odurzających do USA, jednak przerzucane narkotyki często docierają samolotem lub łodzią. Raport przygotowany przez DEA w maju 2017 roku wykazał, że narkotyki pochodzące z Meksyku często wjeżdżają przez południowo-zachodnią granicę, ale są ukrywane w pojazdach takich jak na przykład
38Opioidy są lekami przeciwbólowymi, stosuje się je przy silnych lub średnich bólach, gównie przewlekłych, także przy kaszlu i chorobach układu oddechowego. Przykładowe substancje opioidowe to: heroina, kodeina I morfina.
39 S. Romero, Coca Production Makes a Comeback in Peru, The New York Times, 13 VI 2010, http://www.nytimes.com/2010/06/14/world/americas/14peru.html, [dostęp: 5 I 2018]
40 D. Merica, dz. cyt.
13
przyczepy ciągnikowe. Jak wynika z raportu, środki pochodzące z Kolumbii są częściej transportowane drogą morską lub powietrzną.
Administracja Donalda Trumpa jest zdecydowana przejąć inicjatywę w kwestii zwalczania nielegalnych narkotyków w obu Amerykach. Prezydent kontynuując politykę swojego poprzednika wskazuje, że walka z narkotykami nie jest wyborem między zmniejszeniem podaży lub zmniejszeniem popytu. Donald Trump sugeruje, że liczne zakazy i obostrzenia w stosunku do państw Ameryki Łacińskiej nie mają utrudniać relacji bilateralnych, są one wyłącznie podstawowymi filarami strategii polityki antynarkotykowej.
Filary te wzmacniają działające wspólnie polityki zapobiegania i leczenia.
Można stwierdzić, że zespół prezydenta Trumpa powinien podkreślić, iż narkotyki to nie tylko problem USA oraz, że sąsiedzi Stanów Zjednoczonych nie są odporni na konsekwencje plagi narkotykowej. Problem narkotykowy to rosnąca korupcja, destabilizacja rządów, upadek demokracji, a przede wszystkim spadek bezpieczeństwa we wszystkich państwach związanych z narkobiznesem.
Obecnie najważniejszym organem walczącym z handlem narkotykami jest Office of National Drug Control Policy (Biuro Narodowej Kontroli Polityki Narkotykowej), które zostało powołane wraz z wejściem w życie Ustawy o Przeciwdziałaniu Nadużywaniu Narkotyków (Anti-Drug Abuse Act). Najistotniejszą rolę w przeciwdziałaniu narkobiznesowi, szczególnie w państwach Ameryki Łacińskiej, pełni DEA powstała w 1973 roku, za kadencji Richarda Nixona41.
41 M. Maciejewska, dz. cyt.
14