GLOBALNY POPYT, POLITYKA FISKALNA I HANDEL ZAGRANICZNY

PODSTAWOWE POJ CIA

Polityka fiskalna – decyzje rz du dotycz ce wydatków i podatków.

Polityka stabilizacyjna – obejmuje działania rz du zmierzaj ce do utrzymania poziomu produkcji,

tak aby PNB był blisko poziomu zapewniaj cego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełne zatrudnienie).

Deficyt bud etowy - nadwy ka wydatków pa stwa nad jego dochodami. Pa stwo finansuje zwykle

swój deficyt, zapo yczaj c si u społecze stwa poprzez sprzeda obligacji.

DŁUG PUBLICZNY (narodowy) – suma pozostałych do spłacenia po yczek pa stwowych

Udział pa stwa w ruchu okr nym – pa stwo wł cza si do ruchu okr nego poprzez zakup dóbr i usług ( wydatki pa stwa G zwi kszaj ł czny popyt), oraz poprzez ci ganie podatków Td i Te (pomniejszonych o transfery zasiłków [B]) które sprawiaj , e dochody rozporz dzalne s mniejsze od dochodu i produktu narodowego.

Rys. 21.1

DOCHÓD ROZPORZ DZALNY(YD) to dochód narodowy (Y C + I + G) pomniejszony o podatki netto (NT)

YD = Y – NT = Y – tY = Y(1 – t)

Podatki netto (NT) - podatki minus transfery (B)

Stopa procentowa ( t ) – np. je li podatki wynosz 20 % dochodu narodowego to stopa = 0,2

WPŁYW WYDATKÓW PA STWOWYCH ( G ) NA POZIOM PRODUKCJI

Wzrost G wywołuje wzrost poziomu produktu społecznego odpowiadaj cego warunkom równowagi (

linia 45 ) o wielko równ iloczynowi mno nika i przyrostu G. w czasie recesji, gdy równowaga nast puje na niskim poziomie produkcji, wzrost wydatków pa stwa (G) podwy sza ł czny popyt i poziom produkcji zapewniaj cy równowag .

Rys. 21.3

WPŁYW WYDATKÓW NETTO ( NT) NA POZIOM PRODUKCJI

Zwi kszenie stopy opodatkowania netto obni a poziom produkcji zapewniaj cy równowag , a

obni enie stopy opodatkowania netto prowadzi do ustalenia poziomu równowagi (linia 45) na wy szym poziomie produkcji.

Stopa podatków netto t wzrasta, gdy: 1) rz d podnosi podatki bezpo rednie

2) rz d ogranicza stop subsydiów, np. zasiłki za bezrobotnych

Rys. 21.4

POŁ CZONY EFEKT WYDATKÓW PA STWOWYCH I OPODATKOWANIA

Mno nik zrównowa onego bud etu – oznacza e wzrost wydatków pa stwa, któremu towarzyszy

taki sam wzrost podatków, powoduje zwi kszenie produkcji.

DZIAŁANIE MNO NIKA PRZY PROPORCJONALNYCH PODATKACH

KSK’ (kra cowa skłonno do konsumpcji z dochodu narodowego) = KSK (1 – t )

Modyfikacja mno nika z poprzedniego rozdziału ( w tamtym rozdziale była KSK z dochodu rozporz dzalnego) :

Mno nik = 1 / 1 – KSK’

Bud et – zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania; okre lonej osoby, przedsi biorstwa lub

pa stwa.

DEFICYT BUD ETOWY PA STWA = G – NT G – wydatki pa stwa na dobra i usługi

NT – j.w.

Trzy wielko ci, które okre laj stan bud etu: 1) stopa podatkowa (t)

2) wielko wydatków pa stwowych (G) 3) poziom dochodu

Przy danym poziomie wydatków pa stwa G i danej stopie podatków t, nadwy ka b d deficyt bud etu zale od wysoko ci dochodu. Im wy szy dochód, tym mniejszy deficyt b d wi ksza nadwy ka. Przy danej stopie podatkowej wzrost G powoduje zwi kszenie dochodu gwarantuj cego równowag , co z kolei zwi kszy wpływy z podatków

Stan równowagi : S + NT = G + I faktyczne oszcz dno ci (S) + faktyczne podatki netto (NT) musz zawsze równa si faktycznym wydatkom pa stwa (G) i faktycznym inwestycj .

S + NT = G + I, wi c : S – I = G – NT , a G – NT = deficyt bud etu, czyli S – I = przewidywany deficyt bud etu pa stwa

Wzrost wydatków pa stwowych na dobra i usługi (G) podnosi poziom produkcji zapewniaj cy równowag (linia 45). Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe rosn . Mimo to deficyt bud etowy powi ksza si ( lub nadwy ka bud etu zmniejsza si ). Dlaczego?

S – I = G – NT (deficyt bud etu)

I jest warto ci stał , wi c musi wzrosn S

Wi ksze G to wi ksze S wi c : S (wi ksze) – I (stałe) = wi kszy deficyt

Przy danym poziomie wydatków pa stwa (G) wzrost stopy podatkowej (t) zmniejsza zarówno poziom równowa cego gospodark dochodu narodowego [ rysunek 21.4], jak i rozmiar deficytu

bud etowego, poniewa

Wi kszy podatek to mniejsze oszcz dno ci S S (mniejsze) – I (stałe) = mniejszy deficyt

DEFICYT A CHARAKTER POLITYKI FISKALNEJ PA STWA

Polityka fiskalna – decyzje rz du dotycz ce wydatków (G) i podatków (NT)

Deficyt sam w sobie nie jest dobr miar charakteru polityki fiskalnej pa stwa. Deficyt mo e si zmienia z powodów, które nie maj wiele wspólnego z polityk fiskaln , np. przy danym poziomie wydatków (G) i danej stopie podatkowej (NT), nale y oczekiwa , e bud et b dzie wskazywał wi kszy deficyt w czasie recesji, gdy dochód b dzie niski, ni w czasie o ywienia, gdy dochód b dzie wysoki.

Wska nik bud etu pełnego zatrudnienia – pokazuje, czy bud et miałby deficyt, czy nadwy k ,

gdyby dochód znajdował si na poziomie pełnego wykorzystania czynników wytwórczych

(zatrudnienia). Jest to znacznie lepszy wska nik charakteru polityki fiskalnej ni faktyczna nadwy ka lub deficyt.

Drug przyczyn tego, e faktyczny deficyt bud etowy nie jest najlepszym wska nikiem charakteru polityki fiskalnej, jest istnienie ró nicy miedzy realn i nominaln stop procentow (wpływ inflacji) AUTOMATYCZNE STABILIZATORY I AKTYWNA POLITYKA FISKALNA

Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatno PNB na wstrz sy poprzez zmniejszenie warto ci mno nika. Ich zalet jest to, e działaj automatycznie (nikt nie musi decydowa o ich uruchomieniu)

Wstrz sy – zaburzenia w gospodarce wywołane, np. przez wojn , wzrost cen ropy, wstrz sy mog

zmieni automatycznie składniki ł cznego popytu i przesun krzyw popytu globalnego. Automatyczne stabilizatory:

• podatek dochodowy

• podatek od warto ci dodanej VAT • zasiłek dla bezrobotnych

• import (w gospodarce otwartej)

AKTYWNA (DYSKRECJONALNA) POLITYKA FISKALNA

Aktywna polityka fiskalna – wpływanie rz du na zmiany poziomu wydatków lub stopy podatkowej,

polityka ta oddziałuje stabilizuj co na poziom popytu globalnego i przybli a gospodark do stanu pełnego zatrudnienia.

Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:

1) opó nienia czasowe w rozwi zaniu problemu, wprowadzeniu zmian w polityce oraz dostosowaniu si do nowego stanu równowagi.

2) Niepewno – bł dy w oszacowaniu przyszłego popytu, oszacowaniu wysoko ci mno nika i w ocenie zakresu zmian w automatycznych składnikach popytu wywołanych posuni ciami fiskalnymi – prowadzi to do bł dnego oszacowania zakresu zmian w polityce fiskalnej. DŁUG PUBLICZNY I DEFICYT

Dług publiczny (narodowy) – całkowite pozostaj ce do spłaty zadłu enie pa stwa. Wzrasta w

wyniku deficytu bud etowego

Dług sektora publicznego – deficyt bud etu pa stwa i dług znacjonalizowanych gał zi przemysłu

Dwie przesłanki, które mog powodowa wyolbrzymienie problemu długu narodowego:

1) wi kszo długu pa stwo zaci ga u swoich obywateli (obligacje pa stwowe), wi c sami po yczamy sobie.

2) cze pieni dzy wcze niej po yczonych została zainwestowana, wi c zacznie przynosi dodatkowe dochody, co pomo e w spłacie długu.

Z drugiej strony:

1) Jednak, je li dług b dzie zbyt du y w stosunku do PNB to rz d mo e zdecydowa si na zwi kszenie stopy opodatkowania, aby pokry ten dług, co mo e wywoła zaburzenia w gospodarce.

2) Wysokie zadłu enie mo e spowodowa nadmierny deficyt, który rz d b dzie mógł

sfinansowa wył cznie poprzez zaci ganie kolejnych po yczek b d druk pieni dzy (gro ba hiperinflacji)

WPŁYW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA DOCHÓD

Bilans handlowy – warto eksportu netto. Gdy eksport (X) jest wi kszy od importu (Z), wyst puje nadwy ka handlowa. Gdy import przewy sza eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy. Wpływ produktu krajowego i dochodu na import i eksport:

• w ka dym przypadku popyt na import najcz ciej ro nie, kiedy wzrastaj dochód i produkt krajowy [rys. 21.7]

• eksport nie zale y od dochodu narodowego

Kra cowa skłonno do importu (KSI) – pokazuje, jak cz ka dej dodatkowej złotówki dochodu narodowego podmioty krajowe chc wyda na import, np. KSI =0,2, wi c ka da planowana złotówka dochodu narodowego powi ksza planowany poziom importu o 20 groszy. KSI obni a warto

mno nika z 1/ 1 – KSK’ do 1/1-KSK’ + KSI

Nadwy ka handlowa – dodatnia ró nica mi dzy eksportem a importem. Nadwy ka jest tym wy sza,

im ni szy jest poziom dochodu. Wzrost eksportu zwi ksza nadwy k handlow , a wzrost KSI

zmniejsza j

Popyt na eksport netto – ró nica miedzy popytem na eksport a popytem na import przy ka dym

poziomie dochodu narodowego.

Wzrost eksportu wywołuje wzrost krajowej produkcji i dochodu. Wzrost KSI powoduje zmniejszenie krajowej produkcji i dochodu.

W sytuacji równowagi zamierzone odpływy S + NT + Z musz by równe dopływom G+I+X. oznacza to, e ka d nadwy k S –I planowan przez sektor prywatny musi skompensowa suma deficytu pa stwa G –NT i zamierzonej nadwy ki handlowej X – Z