Zajecia

David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA – MIKROEKONOMIA

1. WPROWADZENIE DO GOSPODARKI I EKONOMII

podstawowe poj cia i problemy rozwini te w dalszych rozdziałach b.szczegółowo

EKONOMIA – nauka badaj ca, w jaki sposób społecze stwo gospodaruj ce decyduje o tym, co, jak i

dla kogo wytwarza

ZASÓB RZADKI (ograniczony) – przy cenie równej 0 popyt na przewy sza dost pna poda (ropa po

drastycznym wzro cie cen)

PODZIAŁ DOCHODU – informuje, w jaki sposób dochód jest dzielony pomi dzy ró ne grupy i

jednostki – co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)- przes dza o tym stopie nierównomierno ci

-dochód na 1 mieszka ca przybli onym wska nikiem stopy yciowej w ka dej grupie krajów -olbrzymie ró nice w dochodach poszczególnych grup krajów (dla kogo gospodarka

wytwarza? – dla 15% mieszka ców wiata z kraii uprzemysłowionych, jak? – ró nice w technice i technologii, wykształceniu – wydajno

- ró nice wewn trzkrajowe (kwestia rozdziału własno ci pomi dzy grupy mieszka ców) - wpływ okre lonej polityki rz du

RZADKO ZASOBÓW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA:

KRZYWA MO LIWO CI PRODUKCYJNYCH: - przedstawia przy ka dej wielko ci produkcji jednego dobra – maksymalna, mo liw produkcj drugiego dobra

KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra – ilo innego dobra, z którego trzeba zrezygnowa , aby mo liwe stało si wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra

RYNEK = proces prowadz cy do tego, e decyzje gospodarstw domowych dotycz ce konsumpcji

alternatywnych dóbr, decyzje przedsi biorstw o tym, co i jak wytwarza oraz decyzje pracowników dot. tego jak wiele i dla kogo pracowa , zostaj wzajemnie uzgodnione dzi ki odpowiedniemu

dostosowaniu cen

-wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny główn przesłank decyzji

brak rynku – GOSPODARKA NAKAZOWA – wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji s podejmowane przez pa stwo. Pa stwowy urz d planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo si produkuje. Szczegółowe nakazy s nast pnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsi biorstw, pracowników (niemo no realizacji, poziom skomplikowania parali uje).

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji pa stwa, kierowanie si własnymi celami, maksymalne korzy ci bez pa stwowej pomocy, Adam Smith „Bogactwo narodów” (1776) – prowadzenie jednostek przez „niewidzialna r ke” rynku

GOSPODARKA MIESZANA = Pa stwo i sektor prywatny współuczestnicz w rozwi zywaniu problemów gospodarczych. Pa stwo – kontrola znacznej cz ci produkcji za pomoc podatków, płatno ci transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona narodowa,

bezpiecze stwo wewn trzne), kontroluje te zakres, w jakim jednostki mog kierowa si w swoim działaniu W odpowiedzi własnym interesem

EKONOMIA POZYTYWNA – EKONOMIA NORMATYWNA

- jak gospodarka działa?

-jak gospodarka zareaguje na zmian warunków działania?

EKONOMIA NORMATYWNA – zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych s dach

warto ciuj cych (zale ne od preferencji i priorytetów) – obywatele – wielo pogl dów -najszerszy podział:

MIKROEKONOMIA – szczegółowa analiza poszczególnych działa gospodarczych, badanie indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarów, dla uproszczenia analizy mo e pomija ró ne współzale no ci wyst puj ce w gospodarce

-ogólna teoria równowagi – badanie równoczesne wszystkich rynków poszczególnych towarów (stworzenie ogólnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w całej gospodarce w danym momencie – niebezpiecze stwo deformacji rzeczywisto ci przez nadmiar szczegółów i zło ono uj cia)

-analiza cz stkowa – analiza mikroekonomiczna ignoruj ca efekty po rednie

MAKROEKONOMIA – uwypukla te współzale no ci kosztem uproszczenia opisu cz stkowych zjawisk i działa (troska o przejrzysto obrazu działania całej gospodarki), kładzie nacisk na wzajemne stosunki zachodz ce w gospodarce jako cało ci

-jeden agregat – „dobra konsumpcyjne” – nie samochody, telewizory, buty… -3 poj cia ilustruj ce główne elementy konstrukcyjne makroekonomii:

*produkt narodowy brutto = warto wszystkich dóbr i usług wytworzonych wytworzonych gospodarce w danym okresie, podstawowy miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce

*wska nik cen = miernik przeci tnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszło ci

*stopa bezrobocia = procentowy udział bezrobotnych bezrobotnych cało ci siły roboczej (ludno w wieku produkcyjnym, która byłaby gotowa podj prac , gdyby j mogła dosta )

2. NARZ DZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ

MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg zało e upraszczaj cych, dotycz cych sposobów

zachowywania si ludzi. Stanowi wiadome uproszczenie rzeczywisto ci -tworzy ramy organizuj ce sposób my lenia o zagadnieniu

-pkt wyj cia procesów analizy

-posługiwanie si modelem pozwala okre li , które informacje s w danym przypadku najistotniejsze -weryfikacj modelu ułatwiaj fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danych-konieczno teoretycznego zwi zku, a nie „wpływ bólu paznokcia córki s siada na okres wegetacji twoich ro lin balkonowych)

SZEREG CZASOWY = kolejne warto ci przyjmowane przez dan zmienn w ró nych momentach

(uwaga na manipulowanie wykresami – ostro nie interpretowa )

DANE PRZEKROJOWE = pokazuj , jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych

osób lub te ich grup w okre lonym momencie

WSKA NIKI = wyra aj wzgl dn warto danej zmiennej odniesione do jej warto ci w okresie podstawowym

- rednia cena ( rednia wa ona – uwzgl dnienie relatywnego udziału poszczególnych składowych)

-cen detalicznych(WCD) – wyci gni cie r.wa onej ze wska ników cen ró nych grup towarowych; roczna procentowa zmiana wska nika cen detalicznych jest powszechnie stosowan miar stopy zmiany cen (inflacji)

gdy wyra one w warto ciach pieni nych - rozró nienie:

Koszty nominalne = mierzone w danej walucie („bie ce złotówki”)

Koszty realne = skorygowanie kosztów nominalnych nominalnych zmiany poziomu cen („stałe

Siła nabywcza pieni dza = wska nik ilo ci dóbr, które mo na naby za jednostk pieni n

STOPA WZROSTU = zmiana procentowa poziomu danej zmiennej w danym okresie (najcz ciej w ci gu roku (ujemna = spadek zmiennej) ~ wzrost gospodarczy

WYKRES PUNKTOWY = przedstawia pary warto ci zaobserwowane równocze nie dla dwóch

ró nych zmiennych w układzie współrz dnych na podstawie nan punktów punktów odpowiednich warto ciach

-wykresy s cz sto przydatne do konstruowania modelu. pokazuj one zale no mi dzy dwiema zmiennymi przy zało eniu, e pozostałe wielko ci nie zmieni si (Ceteris ParIbus)

Aby zrozumie jak zachowuje si gospodarka, potrzebujemy zarówno teorii i faktów. Teoria mówi nam jakich faktów mamy szuka w celu uzyskania prawidłowej odpowiedzi. Bez teorii zginliby my w powodzi informacji.

3. POPYT, PODA I RYNEK

• Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobów: gra wzajemna popytu i poda y przes dza o ilo ci wytwarzanych dóbr i cenie ich sprzeda y

RYNEK = układ za pomoc , którego ceny steruj alokacj zasobów

= zespół warunków, które doprowadzaj do kontaktu kupuj cy – sprzedaj cy w procesie wymiany dóbr i usług

kontakt: - bezpo redni - po redni

• Funkcja ekonomiczna rynku:

ustalenie cen, sprawiaj cych, e ilo dóbr, na które zgłaszane jest zapotrzebowanie, zostaje zrównana z ilo ci zaoferowan do sprzeda y

Rynek w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z poda Ceny kieruj decyzjami co, jak i dla kogo kupowa

• Typowy model rynku: POPYT – post powanie nabywców

== ilo dobra, jak nabywcy s gotowi zakupi przy ró nym poziomie ceny =/= wielko zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)

PODA – post powanie sprzedawców

== ilo dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy ró nym poziomie ceny =/= wielko oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)

ilo tzn.: nieokre lona ilo , lecz zbiór ró nych ilo ci (ograniczony przez opłacalno ) np. wy szy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu

*CZYNNIK CENOWY – reakcja na zmian ceny = przesuni cie wzdłu krzywej w gór lub

w dół

> im ni sza jest cena X, tym wi ksze zapotrzebowanie (przejaw popytu)

- przy pozostałych wielko ciach niezmiennych np. kampanie dentystów; spadek dochodów

gospodarstwa domowego

- przy pozostałych wielko ciach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen

surowca

• CENA RÓWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilo oferowana

= cena równowa ca rynek produktu. Brak nadwy ki popytu i nadwy ki poda y

• ILO RÓWNOWA CA RYNEK = ilo , któr nabywcy chc kupi , a sprzedaj cy sprzeda

• NADWY KA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewy sza oferowan ilo

• NADWY KA PODA Y = przy danej cenie ilo oferowana przewy sza rozmiary zapotrzebowania

Kształtowanie si ceny równowagi (samoregulacja rynku):

-gdy cena wy sza – ograniczenie nadwy ki poda y > obni enie ceny dla zlikwidowania zapasów > wzrost zapotrzebowania i zmalenie ilo ci oferowanej

-gdy cena ni sza – ograniczenie nadwy ki popytu > podwy szenie ceny

• Krzywa popytu – obrazuje zale no cena – rozmiar zapotrzebowania przy innych wielko ciach niezmiennych* (zale no ujemna – ze wzrostem ceny popyt maleje (nieopłacalne))

• Krzywa poda y – obrazuje zale no cena – ilo oferowanego towaru przy innych wielko ciach niezmiennych* (zale no dodatnia - ze wzrostem ceny poda ro nie (opłacalne))

• Poni ej ceny równowagi > nadwy ka popytu : odległo (pozioma) pomi dzy krzyw poda y, a krzyw popytu przy danej cenie

• Powy ej ceny równowagi > nadwy ka poda y : odległo (pozioma) pomi dzy krzyw popytu, a krzyw poda y przy danej cenie

• Przeci cie krzywej popytu i krzywej poda y: cena równowagi, równowaga rynkowa

* INNE CZYNNIKI (kształtowane poza rynkiem) – reakcja na zmian innych czynników = przesuni cie krzywej w lewo lub w prawo

• METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielko ci przyjmowanych za stałe (innych czynników) i badanie wpływu tej zmiany na cen równowagi i odpowiadaj ce jej wielko ci popytu i poda y (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi)

POPYT

-ceny innych dóbr powi zanych z danym dobrem:

KOMPLEMENTARNO - wzrost ceny jednego produktu powoduje obni enie popytu na drugi wzgl dem niego komplementarny (uzupełniaj cy)

SUBSTYTUCYJNO - wzrost ceny substytutu (produktu zast pczego) powoduje wzrost popytu na produkt

-dochody konsumentów:

wzrost dochodów powoduje wzrost popytu

DOBRO NORMALNE (zwykłe) = na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu DOBRO NI SZEGO RZ DU = na które popyt maleje przy wzro cie dochodu -gusty i preferencje konsumentów

kształtowane przez wygod , zwyczaje, społ. Akceptowane wzorce zachowa

- w prawo – wzrost - zmiana ceny równowagi na wy szym poziomie poda y i popytu i przy wy szej cenie

- w lewo – obni enie zale ne od:

-ceny dobra

-ceny dóbr pokrewnych -gustów

PODA

-technika (wiedza i umiej tno ci, stan i dost pno maszyn):

wzrost produkcji przy danych kosztach całkowitych powoduje wzrost poda y

POST P TECHNICZNY = usprawnienia umo liwiaj ce zwi kszenie efektów przy tych samych nakładach

-koszty produkcji (siła robocza, maszyny i urz dzenia, energia, surowce): spadek kosztów pobudza produkcj

-interwencja pa stwa (polityka fiskalna i monetarna) • Przesuni cia krzywej poda y:

- w prawo – wzrost - zmiana ceny równowagi na wy szym poziomie poda y i popytu i przy ni szej cenie

- w lewo – obni enie zale ne od:

-techniki

-kosztów produkcji

-zakresu interwencji pa stwa

WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN

WOLNY RYNEK = umo liwienie ustalenia si cen wył cznie w wyniku gry sił popytu i poda y (bez bezpo redniej ingerencji pa stwa; interwencja mo liwa) (istnienie mechanizmu samoreguluj cego)

=/=

PA STWOWA KONTROLA CEN = reguły i przepisy uniemo liwiaj ce dostosowanie si cen do poziomu równowagi rynkowej np.:

- okre lenie cen maksymalnych (brak pewnych dóbr na rynku – popyt przewy sza

poda , ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie si nadwy ki popytu > konieczno racjonowania (rozwi zanie arbitralne) > tworzenie „czarnego rynku”

+ cz sto:

REGLAMENTACJA = system ogranicze ilo ciowych dla sprawiedliwego

rozdziału ograniczonej liczby towarów niezale nie od wysoko ci dochodów

ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( wła ciciele zamieszkuj lub sprzedaj > zmniejszenie

poda y – deficyt mieszka – nadwy ka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji) - mo liwo podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacj , ale…

-wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji) CENA MAKSYMALNA = okre lany przez pa stwo pułap cenowy , powy ej którego nie mog by zawierane transakcje - okre lenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców)

płaca minimalna ( podniesienie stawki płacy dla zatrudnionych > obni enie popytu na prac i wielko

zatrudnienia – nadwy ka poda y

CENA MINIMALNA = okre lany przez pa stwo pułap cenowy, poni ej którego nie mog by zawierane transakcje

-uzupełnianie prywatnego popytu lub poda y przez pa stwo kupuj ce lub sprzedaj ce pewne ilo ci dóbr

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona ni sza od ceny równowagi

rynkowej (zmniejsza wielko poda y i prowadzi do nadwy ki popytu), chyba, e pa stwo zasili poda dostarczaj c dodatkowe ilo ci danego dobra

Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wy sza od ceny równowagi

rynkowej (zmniejsza wielko popytu i prowadzi do nadwy ki poda y), chyba, e pa stwo zasili popyt sektora publicznego swoim popytem

(pa stwo kupuje nadwy k poda y – zadowala konsumentów i dostawców; „góra masła UE”)

• Wolny rynek rozwi zuje podstawowy dylemat ekonomiczny: co, jak i dla kogo produkowa : ~ustalaj c ceny, przy której rozmiary zapotrzebowania s równe oferowanej ilo ci decyduje, ile powinna wynosi produkcji

~informuje, dla kogo s produkowane dobra (dla tych, co s zdolni za nie zapłaci ) i kto je produkuje (ci, których zadowala cena równowagi)

~decyduje jak s produkowane dobra

~decyduje jakie dobra s produkowane (te których produkcja jest opłacalna)

• Decyzje rynku nie zawsze zadowalaj konsumentów, zapewnia dobra tylko tym, co s w stanie i chc zapłaci za nie cen równowagi > ewentualne regulacje normatywne

4.PA STWO W GOSPODARCE MIESZANEJ

Alokacja wi kszo ci zasobów w gospodarkach zachodnich dokonuje si poprzez rynki(transakcje). Wa n role odgrywa pa stwo (przepisy prawa, kupuje dobra i usługi, płatno ci jak emerytury! =>pa stwo wywiera powa ny wpływ na ceny, stopy procentowe, produkcje.

Co robi pa stwo: działalno ta obejmuje od 1/3 dochodu narodowego w Japonii do 2/3 w Szwecji. 1.) USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE

- gospodarka socjalistyczna - prawo wyklucza prywatn własno przedsi biorstw - gospodarka kapitalistyczna - przedsi biorstwa s własno ci prywatn

władze na wszystkich szczeblach reguluj zachowania gospodarcze ustanawiaj c szczególne zasady działania przedsi biorstw.

• zezwolenia lokacyjne;

• przepisy zwi zane ze zdrowiem i bezpiecze stwem;

• przepisy maj ce zapobiega pewnym działaniom gospodarczym (np. sprzeda heroiny) 2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USŁUGI

Np. obrona narodowa, o wiata, parki i drogi -bez opłaty bezpo redniej.

Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rz dowe - bezpo rednio opłacane.

Pa stwo musi decydowa , co kupowa , a co wytwarza samodzielnie.

Tak np.w niektórych krajach przedsi biorstwa telekomunikacyjne SA własno ci pa stwow . W wi kszo ci krajów pa stwo jest wła cicielem transportu miejskiego.

3.)PANSTWO DOKONUJE PŁATNO CI TRANSFEROWYCH To np. ubezpieczenia społeczne czy zasiłki dla bezrobotnych.

Płatno ci transferowe- wypłaty w zamian, za które nie s wiadczone adne bezpo rednie usługi. Wydatki pa stwa = warto dóbr i usług nabywanych + płatno ci transferowe

4.)PANSTWO NAKŁADA PODATKI

finansuje zakupy dobór oraz płatno ci transferowe, nakładaj c podatki i zaci gaj c po yczki. Np. podatek dochodowy czy VAT (s zwykle dopełniane przez podatki lokalne)

deficyt bud etowy mo e by finansowany za pomoc po yczek (zwi ksza dług publiczny)

5.)PA STWO PRÓBUJE STABILIZOWA GOSPODARK

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej (PKB),którym towarzysz

zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji. Pa stwo mo e wpływa na to:

• obni aj c podatki podczas recesji, eby ludzie zwi kszyli wydatki i zwi kszyli PKB.

• kontroluj c ilo pieni dza, mo e j zwi ksza szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB) • kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny mo e zmniejsza stop wzrostu poda y pieni dza. 6.)PA STWO WPŁYWA NA ALOKACJE ZASOBÓW

Stosuj c regulacje i system prawny wpływa na to jak s produkowane dobra.

bezpo rednio:

Przy pomocy podatków i transferów zabiera cz dochodów jednym i przekazuje je innym.

po rednio:

Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, które s ujemnymi podatkami. Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielko jego produkcji.

Np. subsydiuje dobro takie jak mleko - wzrost jego produkcji.

Co powinno robi pa stwo?

Dlaczego powinno ingerowa w gospodark rynkowa? Podstawowym argumentem zawodno rynku.

6 POWODÓW INGERENCJI – rodzajów zawodno ci:

1.)CYKLE KONIUKTURALNE

Podniesienie podatków i ograniczenie wydatków z reguły zmniejsza PNB i podnosi ceny. Polityka pa stwa mo e albo pogł bi cykl koniunkturalny albo przeciwnie.

Pa stwo nie mo e kontrolowa sytuacji gospodarczej w sposób doskonały. 2.)DOBRA PUBLICZNE

Dobro prywatne – dobro, które konsumowane przez jedna osob nie mo e by jednocze nie

konsumowane dla kogo innego.(Np. ubranie, lody).

Dobro publiczne – dobro, które b d c konsumowane przez jedna osob mo e by jednocze nie

konsumowane przez innych ludzi.(Np. czyste powietrze, zło a mineralne).

Problem „gapowicza”

Gapowicz to kto , kto bezpłatnie konsumuje dobro, którego wytwarzanie wymaga ponoszenia

kosztów. Dot. dóbr publicznych, poniewa je liby ktokolwiek nabył takie dobro, byłoby ono dost pne dla ka dego. Dlatego dobra publiczne w wi kszo ci nie s dostarczane prze prywatnych producentów. Np.kto inny kupi obron narodow , to nie b dzie jej w ogóle.

Przezwyci enie problemu gapowicza polega na ustalenia sposobu podejmowania wspólnej decyzji, jak ilo rodków nale y przeznaczy na obron . I to pa stwo jest powołane dla tego, eby

podejmowa takie wła nie decyzje.

Pa stwo musi zapewni niezb dne rozmiary produkcji dóbr publicznych. 3.)EFEKTY ZEWNETRZNE

Zdarza si ze ceny rynkowe nie odzwierciedlaj w pełni kosztów i korzy ci.

Efekt zewn trzny wyst puje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpo rednio oddziałuje na przedsi biorstwa lub konsumentow, którzy nie kupuj i nie sprzedaj tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.

Ale nie wszystkie efekty zewn trzne s szkodliwe.

Np. wła cicielka domu, która pomalowala swój dom, dostarcza korzy ci sasiadom, nie musza oni dłu ej patrze na odrapane ciany.

4.)KŁOPOTY Z INFORMACJ

Je li decyzje przedsi biorstw i konsumentów nie s oparte na pełnej informacji, rynki nie b d działac prawidłowo.

Np. przedsi biorstwom nie opłaca si informowa o zagro eniach zdrowia dla ich pracowników! Je li nie ma kar za oszustwo.

Pa stwo powinno dostarcza pewnych niezb dnych informacji na u ytek swoich obywateli. Np. wydaj c przepisy zwi zane z bezpiecze stwem konsumpcyjnych, dbaj c eby podstawowe produkty miały etykietki z niezb dnymi informacjami.

Rynki wolnokonkurencyjne, z reguły działaj prawidłowo.

Monopolista to wył czny sprzedawca dobra lub usługi.

Monopoli ci mog osi ga wysokie zyski, ograniczaj c wielko sprzeda y i podnosz c cen , bo nie ma konkurencji.

Pewne monopole s prawie nieuniknione. Np.dostawcy gazu.

Ka dego sprzedawc lub nabywc , który jest w stanie istotnie wpływa na cen rynkowa,okre la si mianem posiadacza siły rynkowej lub siły monopolowej. Interwencja pa stwa mo e poprawi alokacje zasobowa.

6.)REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW I DOBRA SPOŁECZNIE PO DANE.

Działanie prywatnych rynków mo e doprowadzi do rozmaitych wariantów podziału bogactwa w społecze stwie. Pa stwo zmienia ten podział, opodatkowuj c jednych i daj c pieni dze innym. Np. redystrybucja dochodów na korzy

-ludzi starszych(ubezpieczenia społeczne) -bezrobotnych(zasiłki)

-rolników(podtrzymywanie cen produktów rolnych)

Dobra społecznie po dane - dobra, o których społecze stwo s dzi, e powinny by konsumowane

przez ludzi bez wzgl du na poziom ich dochodów. Np. ochrona zdrowia, mieszkania, o wiata i ywno .

Najtrudniejszy problem, to podejmowanie decyzji, kto co ma dosta . Aktualny podział:, e ludzie, którzy pracuj ci ej, powinni by za to lepiej wynagrodzeni, e ludzie, którzy potrzebuj wi cej powinni dosta wi cej; lub, e ka dy powinien mie przyzwoite mieszkanie i nikt nie mo e głodowa .

W jaki sposób pa stwo podejmuje decyzje?

1.)GŁOSOWANIE

Problem pogodzenia zró nicowanych przekona i interesów. Analiza dwóch cech głosowania według zasady wi kszo ci:

Paradoks głosowania - głosowanie oparte na zasadzie wi kszo ci prowadzi do podejmowania

niespójnych decyzji. Oznacza to rownie , e podejmowane przez społecze stwo decyzje mog z powodzeniem zale e od kolejno ci głosowania nad nimi.

Wynik rodkowego wyborcy - wszyscy maja preferencje jednoszczytowe i s tym bardziej zadowoleni

im bardziej wynik głosowania jest zbli ony do tego, za którym sami si opowiadaja. Ale tak e indywidualne preferencje mog nie by jednoszczytowe.

3.)PRAWODAWCY

Je eli preferencje s jednoszczytowe, model rodkowego wyborcy pomaga zrozumie sposób ,w jaki społecze stwo podejmuje decyzje. Dotyczy to zwłaszcza referendum. Jednak proces podejmowania decyzji przez kompromisy legislacyjne jest o wiele bardziej skomplikowany. Mo e wyst pi handel głosami, i jednym z takich przykładów jest porozumienie głosuj cych (zawieraj porozumienia, dzi ki któremu ka dy z uczestników porozumienia uzyskuje co , w przypadku nie zawarcia porozumienia, ka dy z nich tylko traci).

4.)URZ DNICY PA STWOWI

Urz dnicy wywieraj wpływ na proces podejmowania decyzji sprawach publicznych: I słu rad i sporz dzaj ekspertyzy.

I s odpowiedzialni za wykonanie uchwalonych aktów prawnych i realizacje przyj tej polityki. Urz dnicy pa stwowi maja tak e swoje interesy:

Np.Urz dnicy w ministerstwie obrony b d próbowa przekona rz d do nasilenia działa obronnych. Np. w ministerstwie edukacji b d wywiera presje na zwi kszenie wydatków na o wiat .

Paradoksem glosowanie jest to, e cele społecze stwa mog by sprzeczne. Istnieje uproszczony pogl d zgodnie, z którym celem działania pa stwa jest maksymalizacja dobra społecznego. 5.)PROBLEM „PANA I SLUGI”

Jedna osoba-„pan”-przekazuje prawo podejmowania decyzji komu innemu,czyli „słudze”,aby ten działał w imieniu „pana”.

Np. w du ych przedsi biorstwach: mened erowie s „sługami”, wybranymi przez pana. Np.w przedsi biorstwach prywatnych, „panami” s akcjonariusze

Mened erowie, czyli „słudzy” mog wybra łatwe ycie zamiast walk o zyski dla akcjonariuszy, pracownicy mog unika pracy.

Rozwi zanie zaleca sformułowanie umowy, zawieranej ze „sług ” w sposób maksymalnie zgodny z interesem pana. Musz by tak e bod ce skłaniaj ce „sług ” do zachowania zgodnego z yczeniami „pana”. Kontrakt powinien odwoływa si do wyników, które s łatwe do zaobserwowania.

Np. Polityka pieni na i walka z inflacj w Nowej Zelandii, to wył cznie zadanie banku centralnego. Prezes tego banku musi uzgodni z rz dem planowan roczn stop inflacji. Je li rzeczywista inflacja jest znacznie wy sza od planowanej, zostaje on zwolniony ze stanowiska.

5. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów.

Aby podj rozs dn decyzj o wysoko ci ceny, trzeba przeprowadzi badania empiryczne, pozwalaj ce okre li elastyczno cenow popytu na dany towar.

Popyt ten zale y tak e od cen innych dóbr pokrewnych.

Mieszana elastyczno popytu mierzy reakcje popytu na jedno dobro wywołan zmian ceny dobra

pokrewnego.

Elastyczno dochodowa popytu mierzy zale no miedzy zmianami poziomu dochodów społecze stwa.

REAKCJA POPYTU NA ZMIANY CEN

Opadaj ca krzywa popytu oznacza ze wielko zapotrzebowania wzrasta przy obni eniu ceny dobra. Jak mo emy mierzy reakcje wielko ci popytu na zmian ceny towaru?

Jednym z oczywistych mierników jest nachylenie krzywej popytu. Obni ka ceny danego towaru,np.biletu na mecz futbolowy o 1$ ka dorazowo powoduje zwi kszenie liczby biletów sprzedanych np.o 8 tys. Ale je liby my chcieli porówna reakcje wielko ci sprzeda y biletów na mecze piłkarskie na zmian ceny z podobn reakcj popytu na samochody. Rzecz jasna, zmiana ceny o 1 $ jest dla nabywców samochodów wielko ci mieszn , która z pewno ci nie wpłynie na liczne nabywanych samochodów. Najlepszym wyj ciem jest analiza zmian procentowych. Powinni my zastanowi si , jaki jest wpływ obni ki ceny o 1% na wielko zapotrzebowania na samochody i bilety.

Elastyczno cenowa popytu jest to stosunek wzgl dnej zmiany wielko ci zapotrzebowania na dane

dobro do wzgl dnej zmiany jego ceny.

Je li wzrost ceny o 1% zmniejsza wielko popytu o 2%,to elastyczno cenowa popytu wynosi -2. (Wielko popytu 2%,a tak jak jest to zmniejszenie tej wielko , to wyra amy to jak -2% dzielimy, przez 1%,czyli wzrost ceny i dostajemy -2) Poniewa krzywa popytu ma nachylenie ujemne, to elastyczno cenowa jest z konieczno ci liczb ujemn .

Gdy elastyczno popytu osi ga du e warto ci ujemne, wówczas mówimy o wysokiej elastyczno ci. Popyt jest wtedy bardzo czuły na zmian ceny.

Gdy za elastyczno wyra a si mał liczb ujemna, popyt jest relatywnie mało wra liwy na zmian ceny. Wtedy elastyczno popytu jest niska.

Tak, wi c te okre lenia dotycz warto ci elastyczno ci z pomini ciem jej ujemnego znaku.

Przewa nie jednak elastyczno cenowa zmienia si , gdy przesuwamy si po krzywej popytu, przy czym, wy szym cenom odpowiadaj wi ksza elastyczno , a ni szym - mniejsza

Je li jednak funkcj popytu nie jest prosta linia, lecz krzywa, to zmiana wi kszo ci zapotrzebowania jest ró na przy wzro cie ceny i przy jej spadku.

Popyt elastyczny i nieelastyczny

Popyt nazywamy elastycznym ,gdy jego elastyczno cenowa jest mniejsza od -1. Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczno przyjmuje warto ci miedzy -1 i 0.

Gdy elastyczno popytu wynosi równo -1,wówczas mówimy, e popyt ma elastyczno równ jedno ci.

Cz sto mówi si ze pewne dobra charakteryzuj si wysok lub nisk elastyczno ci popytu. Np. popyt na rop naftow jest nieelastyczny wzgl dem ceny.

Determinanty elastyczno ci cenowej Co decyduje o tym, czy elastyczno cenowa popytu jest wysoka czy niska?

Odpowiedzi trzeba szuka w analizie gustów klientów.

Najwa niejszym czynnikiem jest łatwo zast pienia tego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu.

Przykłady elastyczno ci cenowej

Np. takie usługi jak fryzjer, teatr czy sauna wykazuj elastyczno wi ksz od jedno ci. Np. popyt na niektóre towary takie jak produkty mleczarskie, jest wybitnie nieelastyczny.

Wykorzystanie elastyczno ci cenowej

Elastyczno cenowa popytu jest kategori przydatn m.in. do obliczenia, o ile nale y podnie cen , aby zlikwidowa nadwy k popytu, b d o ile j obni y , aby zlikwidowa nadwy k poda y.

Np. w rolnictwie mog wyst powa na przemian lata nieurodzaju i lata obfitych zbiorów. Popyt na produkty rolne jest małoelastyczny - słabe zbiory powoduj silny wzrost cen ywno ci. Z kolei nadspodziewane dobre zbiory wywołuj znaczny spadek cen ywno ci. Przy niskiej elastyczno ci popytu przesuni cia krzywej poda y wywołuj du e wahania cen, nie zmieniaj c zbytnio wolumenu sprzeda y.

CENA, WIELKO POPYTU I SUMA WYDATKOW.

Skoro obni ka wysokiej ceny (przy której popyt jest elastyczny) zwi ksza sum wydatków, za obni ka niskiej ju ceny (przy której popyt jest mało elastyczny)

zmniejsza te sum , to niew tpliwie istnieje jaki po redni poziom ceny, przy którym jej obni ka nie wpłynie na wielko wydatków- w którym elastyczno popytu jest równa -1.

Ceny biletów na mecze piłki no nej.

1.)Gdy przesuwamy si po krzywej popytu, suma wydatków w pewnym momencie przestaje si zwi ksza . Nast puje to przy cenie, przy której elastyczno popytu jest równa -1.

2.)Najwa niejsze -suma wydatków, czyli wielko wpływów ze sprzeda y, osi ga maksimum w punkcie odpowiadaj cym elastyczno ci popytu równej -1.

To bardzo wa na informacja praktyczna dla przedsi biorstw i organizacji.

INNE PRZYKŁADY ZASTOSOWAN ELASTYCZNO CI CENOWEJ POPYTU

Opłaty za przejazd metrem

Je eli mamy elastyczno popytu, to wiemy, w jakim kierunku nale ałoby zmieni wysoko opłat za przejazd, aby zwi kszy przychody metra.

Popyt na przejazdy metrem jest elastyczny wzgl dem ceny, to podwy ka opłat za przejazd zmniejszy sum przychodów metra.

Aby zwi kszy wpływy metra, nale y obni y wysoko opłaty za przejazd.

Gdyby natomiast popyt na przejazdy był nieelastyczny, wówczas celowa byłaby podwy ka cen biletów.

Pierwszy „szok naftowy”

W 1973-1974 kraje OPEC doprowadziły do czterokrotnego wzrostu cen ropy. Popyt na rop był wówczas bardzo nieelastyczny, około -0.1.

U ytkownicy ropy mieli bardzo ograniczone mo liwo ci zast pienia jej innym surowcem. Mróz na plantacjach kawy

Przymrozki w Brazylii w 1977,b d cej najwi kszym w wiecie producentem kawy, spowodował zmniejszenie jej poda y. Ceny kawy znacznie wzrosły.

Je eli popyt jest nieelastyczny, to suma wydatków i suma wpływów ze sprzeda y zwi ksz si wraz ze wzrostem ceny.

Zamiast uderzy w producentów kawy, mróz w istocie rzeczy wyszedł im na dobre. Ten przykład wskazuje na du e znaczenie gustów konsumentów.

Rolnicy wobec nieurodzaju

Je li mianowicie popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mog osi gn wy sze dochody w latach nieurodzaju ni w latach obfitych urodzajów.

Dlaczego rolnicy nie porozumiej si jak kraje OPEC?

W zbiorowym interesie producentów byłoby zmniejszenie poda y. Je li jednak ogie zniszczył cz plonów pojedynczego rolnika, to tylko ten rolnik poniesie straty.

Zasady, które dotycz pojedynczego podmiotu gospodaruj cego, mog nie mie zastosowania do ogółu podmiotów. Podobnie prawa odnosz ce si do ogółu nie musza mie zastosowania do ka dej jednostki z osobna.

Pojedynczy producent zbo a ma tu do czynienia z bardzo elastycznym popytem, gdy nabywcy mog kupi takie samo ziarno od innych rolników (chyba, e jest monopolist ).

Krótki okres i długi okres:

Elastyczno cenowa popytu zale y od długo ci czasu, jaki konsumenci maj na przystosowanie struktury swych wydatków do zmieniaj cych si cen.

(np. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej w latach 1973-1974 zaskoczył wiele rodzin maj cych nowe, ale zu ywaj ce du o paliwa samochody. Reakcja powinien by wzrost zainteresowania mniejszymi samochodami. Ale nie wszyscy mogli sobie natychmiast pozwoli na zakup mniejszego samochodu. Dlatego popyt na benzyn okazał si mniej elastyczny.

W dłu szym okresie u ytkownicy samochodów zdołali ograniczy zu ycie paliwa w du o wi kszym stopniu, ni było to mo liwe od razu)

Elastyczno cenowa popytu jest ni sza w krótkim okresie, a wy sza w okresie długim.

(wyj tek: nałogowi palacze nie s w stanie ograniczy palenia w odpowiedzi na podwy k cen papierosów)

Jak długi jest „długi okres”?

Krotki okres - nast puj cy bezpo rednio po zmianie cen.

Długi okres -to czas niezb dny do pełnego dostosowania si nabywców do zmiany cen. Długo tego okresu zale y od rodzaju procesów dostosowawczych.

(np. Pełna reakcja na zmian ceny benzyny lub papierosów mo e potrwa par lat).

Mieszana elastyczno cenowa popytu (Mecp)

Mieszana elastyczno cenowa popytu informuje nas, jak zmienia si wielko popytu na dobro i pod wpływem zmian ceny dobra j.

Mieszana elastyczno cenowa popytu na dobro i wzgl dem zmian ceny dobra j to relacja miedzy wzgl dna zmiana zapotrzebowania na dobro i a wzgl dna zmiana ceny dobra j.

Mecp mo e by :

-dodatnia, w przypadku dóbr substytucyjnych. Je eli wzrost ceny dobra j zwi ksza rozmiary zapotrzebowania na dobro i.

(np. dobrem i jest herbata, a dobrem j kawa. Podwy ka cen kawy spowoduje zwi kszenie popytu na herbat - mecp jest dodatnia)

-ujemna, w przypadku dóbr komplementarnych.

(np. podwy ka cen benzyny spowoduje zmniejszenie popytu na samochody, t.j. benzyna i samochody to dobra komplementarne)

Wpływ dochodu nabywców na popyt

Wzrost dochodów ludno ci zwi ksza popyt na wi kszo dóbr. Jednak popyt na poszczególne dobra wzrasta w ró nym stopniu.

Udział okre lonego dobra w bud ecie konsumenta stanowi wydatki na zakup tego dobra (cena x ilo ), wyra one jako cz cało ci wydatków konsumenta lub cze jego dochodów.

Elastyczno dochodowa popytu to stosunek wzgl dnej zmiany rozmiarów popytu na okre lone

dobro do wzgl dnej zmiany dochodu (jest z reguły dodatnia)

Elastyczno dochodowa popytu a przesuni cie krzywej popytu

Pokazano dwa mo liwe przesuni cia krzywej popytu, spowodowane wzrostem dochodu o okre lony procent. Elastyczno dochodowa popytu jest wy sza przy przesuni ciu krzywej DD do poło enia D’’D’’, ni przy jej przesuni ciu do poło enia D’D’. W przypadku przesuni cia w lewa stron

elastyczno dochodowa jest ujemna, co oznacza, ze wzrostowi dochodu towarzyszy spadek wielko ci popytu przy ka dej cenie.

Ilo

Q

Q

Q

P

Cena

. . .

1.Dobro normalne (zwykłe), na które popyt ro nie wraz ze wzrostem dochodów. Charakteryzuj si

dodatni elastyczno ci dochodowa popytu.

2.Dobra ni szego rz du, na które popyt maleje w miar wzrostu dochodów. Maja ujemn

elastyczno dochodowa popytu. Dobra ni szego rz du to na ogół dobra ni szej jako ci. Wzrost dochodów powoduje spadek popytu na tanie gatunki mi sa i bielizny.

3.Dobra luksusowe maja elastyczno dochodowa wy sz od jedno ci, popyt ro nie. Dobra luksusowe s przewa nie towarami wysokiej jako ci, które maj substytuty ni szej jako ci.

4.Dobra podstawowe (niezb dne) maj elastyczno dochodowa ni sz od jedno ci. Ka de dobro ni szego rz du jest dobrem podstawowym, gdy ma elastyczno dochodowa ujemna. Ale kategoria dóbr podstawowych obejmuje tak e dobra normalne o elastyczno ci dochodowej w przedziale od 0 do 1. Dobra podstawowe b d ce dobrami normalnymi zajmuj miejsce po rednie miedzy dobrami ni szego rz du, a dobrami luksusowymi. W miar wzrostu dochodu wielko zapotrzebowania na

ywno ro nie, ale stosunkowo wolno.

Wykorzystanie elastyczno ci dochodowej

Znajomo elastyczno ci dochodowej jest niezb dna do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego, zachodz cych pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu

zamo no ci.

Przypu my, i dochody ludno ci w ci gu nast pnych 5 lat b d rosły rednio o 3% rocznie => spadek popytu na wyroby tytoniowe o 7,5%, a wzro nie natomiast o 39% popyt na wina i wyroby spirytusowe.

Takie prognozy zostan wykorzystane przy podejmowaniu przez przedsi biorstwa decyzji

inwestycyjnych oraz planowaniu przez pa stwo wpływów bud etowych z podatku akcyzowego od sprzeda y papierosów i alkoholu.

Wpływ inflacji na kształtowanie si popytu

Przypu my, i ka de dobro kosztuje obecnie dwa razy wi cej, a płace, czynsze za wynajem mieszkania tak e s dwa razy wy sze ni w poprzednim okresie. Za obecne dochody mo na kupi taki sam koszyk dóbr jak poprzednio => popyt nie ulegnie adnej zmianie.

W sytuacji, gdy wszystkie ceny i wszelkie dochody zmieniaj si równocze nie, okazuje si , e nie mo na rozpatrywa wpływu jednej tylko zmiennej, a musimy uwzgl dni trzy składniki:

• -efekt zmiany ceny danego dobra • -efekt zmian cen innych dóbr • -efekt zmiany dochodów.

6. TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Model składa si z czterech elementów charakteryzuj cych konsumenta i jego otoczenie rynkowe. S to:

• -dochód konsumenta • -ceny poszczególnych dóbr • -gusty konsumenta

• -zało enie behawioralne, zgodnie, z którym konsumenci staraj si w maksymalnym stopniu zaspokoi swoje potrzeby. Konsument wybiera koszyk dóbr daj cy mu najwi ksz

satysfakcj .

Dochód konsumenta + ceny poszczególnych dóbr = ograniczenie bud etowe konsumenta

Ograniczenia bud etowe opisuj ró ne koszyki (kombinacje ilo ciowe) dóbr dost pne dla konsumenta. To, jakie kombinacje s dost pne dla konsumenta, zale y od:

-wysoko ci jego dochodu -cen poszczególnych dóbr

Np. Student, który swój tygodniowy bud et – 50 ,mo e wyda na posiłki albo na kino. Jeden obiad

kosztuje 5, a jeden bilet do kina 10. Jakie kombinacje posiłków i filmów mo e zafundowa sobie student? Nie chodz c w ogóle do kina mo e zje 10 posiłków, a nie jedz c posiłków, mo e kupi 5 biletów do kina => wiele innych kombinacji. Wszystkie dost pne kombinacje nazywamy

ograniczeniami bud etowym.

Ograniczenie bud etowe wskazuje maksymalna ilo jednego dobra, któr mo emy kupi przy okre lonej nabywanej ilo ci drugiego dobra.

Substytucyjno mi dzy posiłkami i filmami: mo na zje wi cej posiłków, ale kosztem mniejszej liczby filmów. Z uwagi na te substytucyjno student musi wybiera miedzy posiłkami a filmami. Linia bud etowa

Ograniczenia bud etowe – linia bud etowa – ilustruje maksymalne kombinacje liczby posiłków i filmów.

Nachylenia linii bud etowej zale y jedynie od stosunku cen obu dóbr (np.aby kupi jeszcze jeden bilet

do kina musimy zrezygnowa z dwóch posiłków, bo bilet do kina kosztuje dwa razy wi cej ni posiłek)

Nachylenie linii bud etowej = -Ph : Pv,

Gdzie:

Ph – cena dobra, którego ilo mierzymy na osi poziomej

Pv – cena dobra, którego ilo mierzymy na osi pionowej

(np. Cena posiłku Ph wynosi 5,a cena biletu do kina Pv – 10. Nachylenia linii bud etowej wynosi -1/2, a znak minus wskazuje na odwrotna zale no (substytucyjno ). Musimy zrezygnowa z pewnej ilo ci dobra, je eli chcemy mie wi cej drugiego)

Gusty

1.Zało my, i konsument potrafi uszeregowa ró ne koszyki (kombinacje) dóbr według poziomu

satysfakcji, czyli u yteczno ci, któr one przynosz .

Kra cowa stopa substytucji filmów posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnowa konsument, je eli chce zwi kszy o jednostk liczb posiłków, nie zmieniaj c ł cznej u yteczno ci.

3.Kiedy jednak stosunek liczby ogl danych filmów do liczby posiłków jest ju bardzo niski, wtedy nie

opłaca si rezygnowa z filmów dla jeszcze wi kszej liczby posiłków => zało enie o malej cej

kra cowej stopie substytucji.

Gusty konsumenta ujawniaj malej c kra cow stop substytucji, gdy przy stałej sumie u yteczno ci dodatkowe jednostki jednego dobra mo na pozyskiwa kosztem coraz mniejszych ilo ci drugiego dobra.

(np. Studentowi mo e by oboj tne, czy wybierze koszyk X (6 filmów i 0 posiłków), czy Y (3 filmy i 1 posiłek), czy tez Z ( 2 filmy i 2 posiłki). Ale przechodz c od kombinacji X do Y, po wi ca 3 filmy w zamian za 1 posiłek. Natomiast przechodz c od Y do Z, po wi ca tylko 1 film za 1 dodatkowy posiłek. Takie gusty odpowiadaj zało eniu o malej cej kra cowej stopie substytucji.

Krzywe oboj tno ci jako sposób przedstawiania gustów

Krzywa oboj tno ci obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr daj ce konsumentowi tak sam całkowita u yteczno .

Krzywe oboj tno ci maja nachylenia ujemne. Zwi kszaj c liczb posiłków, zwi kszamy sum

u yteczno ci.

Krzywe oboj tno ci staj si bardziej płaskie w miar przesuwania si po nich w prawo =>to wynika bezpo rednio z zało enia, ze konsument woli wi cej ni mniej oraz ze jego gusty spełniaj zało enia o malej cej kra cowej st pie substytucji.

Z definicji krzywej oboj tno ci wynika, e wszystkie punkty na U3U3 reprezentuj jednakow u yteczno . Ró nica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze ka dy punkt poło ony na U3U3 zapewnia zwi ksza u yteczno ni jakikolwiek punkt le cy na U2U2 => krzywe oboj tno ci

poło one wy ej s lepsze.

Krzywe oboj tno ci nie mog si przecina !!!

Maksymalizacja u yteczno ci a wybór konsumenta

Mapa oboj tno ci ukazuje gusty konsumenta. Konsument spo ród dost pnych koszyków wybiera ten, który daje mu maksymalna u yteczno .

Aby ustali , który punkt na tej linii ( na rysunku) maksymalizuje u yteczno , musimy si odwoła do gustów konsumenta.(np. arłok zdecyduje si na inny punkt ni kinoman, wybieraj c wi cej posiłków, a mniej filmów).

Konsument wybierze punkt D, gdy punkt ten zapewnia maksymalna u yteczno , a wiec przesuniecie w lewo od C lub w prawo od A zwi ksza u yteczno .

Dostosowanie do zmian dochodu

Przy wy szym dochodzie student mo e kupi wi ksz ilo jednego dobra lub obu dóbr. W zwi zku z tym linia bud etowa przesuwa si w gor => wybierze konsument punkt w którym nowa linia

bud etowa jest styczna do najwy szej osi galnej krzywej oboj tno ci. Ale to te zale y od gustów konsumenta.

Tak wiec wzrost dochodu o 60 %powoduje zwi kszenie popytu na seanse filmowe o 100%, co potwierdza, ze kino jest dobrem luksusowym o elastyczno ci dochodowej wi kszej od jedno ci. Wzrost dochodu o 60% powoduje zwi kszenie popytu na posiłki 33% ( ywno jest dobrem normalnym – elastyczno dochodowa wy sza od zera).

cie ka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpływem wzrostu dochodu konsumenta zmienia si

wybierany przez niego koszyk dóbr. Zmiany cen i linia bud etowa

Podwy ka ceny zuba a konsumenta, ograniczaj c jego mo liwo ci nabywcze przy danym dochodzie pieni nym. Stopa yciowa konsumenta obni a si .

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

Efekt substytucyjny wzrostu ceny posiłków zmniejsza jednoznacznie wielko zapotrzebowania na nie. Podwy ka relatywnej ceny posiłków zach ca konsumenta do cz stszego chodzenia do kina, które teraz jest ta sze.

Efektem dochodowym jest dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Je eli oba dobra s

dobrami zwykłymi (normalnymi), to zmniejszenie realnego dochodu spowoduje spadek zapotrzebowania na obydwa dobra.

Dobra ni szego rz du

Efekt dochodowy mo e zadziała w przeciwnym kierunku, gdy rozwa ane dobro jest dobrem ni szego rz du =>spadek realnego dochodu powoduje zwi kszenie popytu.

Takie dobra ni szego rz du s nazywane dobrami Giffena (twierdził, ze wzrost ceny chleba

zwi ksza popyt na chleb, zgłaszany przez ludzi ubogich). Nie ka de dobro ni szego rz du jest dobrem Giffena. W praktyce rzadko spotyka si dobra tak niskiego rz du, by efekt dochodowy mógł przewa y nad efektem substytucyjnym.

Empirycznie przyjmuje si obecnie, ze dla dóbr ni szego rz du efekt substytucyjny przewa a nad efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny.

Mieszana elastyczno cenowa popytu

1.Mieszna elastyczno cenowa popytu jest ujemna.(np. Wzrost ceny posiłków prowadzi do

zmniejszenia popytu na filmy)

2.mieszana elastyczno cenowa popytu jest dodatnia. (np. istniej substytuty chleba, np. ziemniaki –

popyt na ziemniaki ro nie, gdy cena chleba ro nie).

Silny jest efekt substytucyjny, działaj cy w kierunku zwi kszenia popytu na inne rodzaje ywno ci. Dodatni efekt elastyczno ci cenowej byłby jeszcze wi kszy, gdyby inne rodzaje ywno ci były dobrami ni szego rz du.

Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu

Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywaj cych okre lone dobro.

Otrzymujemy j , pytaj c ka dego z konsumentów, ile danego dobra zakupi przy ro nych cenach. Poniewa przy obni ce ceny ka dy konsument zwi ksza swoje zakupy, wi c ł czny popyt rynkowy tak e musi wzrasta w miar spadku ceny.

Rynkowa krzywa popytu jest poziom sum indywidualnych krzywych popytu.(np. przy cenie 5 pierwszy konsument kupuje11 jednostek dobra, a drugi – 13 jednostek. Ł czny popyt rynkowy przy cenie 5 wynosi 24 jednostki).

Dobra komplementarne i dobra substytucyjne

Konsumenci odwróc si od dóbr konsumowanych ł cznie z dobrem, którego cena wzrosła. (np. Ro nie cena fajek. Co si stanie z popytem na tyto fajkowy? W miar spadku popytu na fajki b dzie si zmniejszał równie popyt na tyto fajkowy.)

Ilekro mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpływa tak e na zmniejszenie popytu na drugie dobro.

Transferem nazywamy wiadczenie, zazwyczaj pochodz ce z bud etu pa stwa, które ró ne osoby

otrzymuj za darmo, np. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane z funduszu ubezpiecze społecznych. Niektóre transfery maja posta wiadczenia pieni nego, inne s dokonywane w naturze.

wiadczenia rzeczowe polegaj na nieodpłatnym przekazaniu jakiego dobra (usługi).

Załó my ze konsument dysponuje suma 100, któr przeznacza na posiłki i filmy, przy czym oba dobra kosztuj 10 za jednostk . Pa stwo przyznaje konsumentowi bezpłatne bony ywno ciowe na cztery posiłki. Jak wpłynie to na linie bud etow ? Konsument mo e by mniej usatysfakcjonowany pomoc

ywno ciow utrzymywana w naturze ni jej ekwiwalentem pieni nym. Konsument wolałby mo e wyda na ywno mniej, a wi cej na kino. W przypadku wiadczenia pieni nego dost pna jest nowa linia bud etowa. wiadczenia gotówkowe umo liwiaj konsumentowi wydanie dodatkowych pieni dzy w dowolny sposób. Natomiast wiadczenia rzeczowe mog ograniczy swobod wyboru konsumenta. Je eli wyst puje takie ograniczenie, to uzyskany przyrost u yteczno ci b dzie mniejszy ni przy transferze gotówkowym o tej samej warto ci pieni nej. wiadczenia rzeczowe mimo to ciesz si du popularno ci w sensie politycznym.

7. ZACHOWANIE I ORGANIZACJA PRZEDSI BIORSTWA

Pytania wa ne dla przedsi biorstw: jak, przy danych rozmiarach produkcji, kształtuj si koszty wytwarzania oraz ile wyniesie utarg (przychody) za sprzeda y?

Koszty wytwarzania (przy ka dych rozmiarach produkcji) zale od: zastosowanej technologii i cen poszczególnych czynników decyduj cych o sumie wydatków przedsi biorstwa na ich zakup. Utarg zale y od kształtowania si krzywej popytu na wyroby danego przedsi biorstwa. Krzywa ta okre la cen , przy której dana wielko produkcji mo e by sprzedana.

Zyski stanowi nadwy k utargu nad kosztami.

Zało enie teorii poda y: celem wszystkich przedsi biorstw jest maksymalizacja zysku.

Przedsi biorstwa s w stanie ustali tak wielko produkcji, przy której osi gaj maksymalne zyski.

Organizacja przedsi biorstwa

Działalno gospodarcza jest prowadzona przez:

firmy jednoosobowe (sole traders)

S to przedsi biorstwa nale ce do jednego wła ciciela, który ma prawo do cało ci dochodów, a tak e ponosi pełn odpowiedzialno za ewentualne straty. W razie bankructwa aktywa wła ciciela, ł cznie z osobistym maj tkiem (Np. dom), musz zosta sprzedane, a pieni dze ze sprzeda y rozdzielone mi dzy wierzycieli.

spółki jawne (partnerships)

Jest to organizacja maj ca cele gospodarcze, któr tworz dwie lub wi cej osób, b d cych

wła cicielami spółki. Dziel oni pomi dzy siebie zyski i ponosz wspóln odpowiedzialno za straty. Istniej ró ne formy uczestnictwa w spółce: cz wspólników mo e wnie wkład finansowy i uczestniczy w podziale zysku, ale nie bra aktywnego udziału w prowadzeniu przedsi biorstwa, ale s te firmy maj ce wielu udziałowców czynnie uczestnicz cych w prowadzeniu interesów. Sp. jawna jest spółk z nieograniczon odpowiedzialno ci – w przypadku bankructwa wła ciciele musz spłaci długi firmy, sprzedaj c czasem swój maj tek osobisty. Dzi ki temu klienci tych firm darz je

zaufaniem.

spółki kapitałowe (companies (ang.) /corporations (amer.))

Jest to organizacja prowadz ca w sposób prawnie dozwolony działalno produkcyjn i handlow . Osobowo prawna takiej spółki jest oddzielona od osobowo ci prawnej jej wła cicieli. Własno jest rozdzielona mi dzy akcjonariuszy. Pierwotnymi akcjonariuszami s osoby, które zało yły

przedsi biorstwo, lecz obecnie sprzedały swój udział w zyskach innym osobom. Sprzeda prawa do udziału w zyskach jest ródłem nowych funduszy dla przedsi biorstwa.

Akcje spółek publicznych (notowanych na giełdzie) mog zosta odsprzedane na giełdzie. Aby sta si akcjonariuszem spółki trzeba kupi akcje na giełdzie, płac c za nie cen równowagi, czyli cen równowa c popyt i poda akcji danej spółki w okre lonym dniu. Akcjonariusz uzyskuj dochód dwojakiego rodzaju:

- dywidendy (ich ródłem jest ta cz zysku, której spółka nie przeznacza na inwestycje w przedsi biorstwie)

- zyski/straty kapitałowe (inaczej ‘kursowe’) – np. gdy kupuj akcj firmy X za 600 zł, a w nast pnym okresie wszyscy b d oczekiwa wysokich zysków i dywidend od tych akcji, mog sprzeda swoj akcj za 650 zł. 50 zł to zysk kapitałowy na 1 akcji.

Akcjonariusze nie mog by zmuszeni do sprzeda y maj tku osobistego, eby spłaci dług spółki. Najwy ej ich akcje stan si bezwarto ciowe.

Sp. kapitałowe s zarz dzane przez rad dyrektorów. Mog oni by zwolnieni przez najwa niejszych akcjonariuszy (posiadaj cych najwi cej akcji).

[Ka de przedsi biorstwo w momencie rozpoczynania działalno ci potrzebuje okre lonej wielko ci kapitału w celu sfinansowania rozwoju firmy, zakupu zapasów, maszyn, przeprowadzenia kampanii reklamowej. Firmy opieraj ce si głównie na wiedzy ludzkiej (np. zajmuj ce si wiadczeniem usług prawniczych) potrzebuj niewielkiego kapitału. Dogodn form dla nich jest spółka jawna. Firmy potrzebuj ce du ych pocz tkowych nakładów lub takie, które rozwijaj si szybko, wymagaj wi kszych rodków. Dla nich odpowiedni form jest spółka kapitałowa.]

Przychody, koszty, zyski

Utarg (przychód) – ilo pieni dzy uzyskana ze sprzeda y dóbr i usług w jakim okresie (zwykle w ci gu roku).

Koszty przedsi biorstwa – wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakim okresie. Zyski – nadwy ka przychodów nad kosztami.

Przepływ pieni ny – ilo pieni dzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Kapitał rzeczowy – maszyny, wyposa enie i budynki wykorzystywane w produkcji.

Termin kapitał jest stosowany przez ekonomistów do okre lenia dóbr, które nie zu ywaj si w cało ci w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, np. budynki, ci arówki. Energia elektryczna nie jest dobrem kapitałowym, bo całkowicie zu ywa si j w procesie produkcyjnym w danym okresie.

Dobra kapitałowe = rodki trwałe = aktywa rzeczowe

Jak nale y traktowa koszt dobra kapitałowego przy obliczaniu zysków i kosztów? W rocznych kosztach przedsi biorstwa umieszcza si koszt zu ycia (amortyzacji) danego dobra kapitałowego, a nie koszt jego zakupu.

Amortyzacja – utrata warto ci dobra kapitałowego w ci gu roku, b d ca rezultatem wykorzystania

tego dobra w procesie produkcji.

Uwzgl dnienie zu ycia kapitału prowadzi do powstania ró nicy mi dzy zyskiem w uj ciu

ekonomicznym a przepływami pieni nymi netto. Zakupowi dobra kapitałowego towarzyszy du y odpływ gotówki-wi kszy ni warto amortyzacji w pierwszym roku. Mo e si zdarzy , e mimo du ych zysków w tym roku, przedsi biorstwo mo e mie problemy z płynno ci finansow . Zakup dóbr kapitałowych jest wydatkiem jednorazowym. W nast pnych latach do kosztów ekonomicznych przedsi biorstwa (z powodu z utrat warto ci tych dóbr) wliczana jest nadal amortyzacja. Dlatego te strumie pieni dza netto w tym okresie jest wi kszy od zysku ekonomicznego. Wliczanie amortyzacji (a nie ceny zakupu dobra kapitałowego) do kosztów ekonomicznych przedsi biorstwa powoduje rozło enie kosztu zakupu rodków trwałych na cały okres ich eksploatacji.

Zapasy – dobra przechowywane przez przedsi biorstwo na potrzeby przyszłej sprzeda y.

Gromadzenie zapasów jest niezb dne dla zapewnienia ci gło ci produkcji i sprzeda y.

Np. firma ma na składzie 500 tys. samochodów. W ci gu roku wyprodukowała 1 mln samochodów a sprzedała 950 tys. Pod koniec roku zapas wynosi 150 tys. samochodów. Jak obliczy zyski? Koszty produkcji powinny by odnoszone do ilo ci sprzedanej. Wzrost zapasów o 50 tys. sztuk jest

traktowany jako forma powi kszenia kapitału przedsi biorstwa, umo liwiaj cego sprzeda w

nast pnym okresie. W nast pnym roku te 50 tys. pozwoli osi gn wpływy pieni ne bez ponoszenia wydatków.

Kredyty

Firmy zaci gaj po yczki gł. w celu sfinansowania wydatków zwi zanych z ich zało eniem, rozwojem, zakupem dóbr kapitałowych, opłatami za rejestracj firmy itp. Od wszystkich po yczonych sum firma musi płaci odsetki. Stanowi one cz kosztów prowadzenia działalno ci i s wliczane do kosztów bie cych przedsi biorstwa.

Bilans – zestawienie wszystkich posiadanych przez firm aktywów oraz wszystkich jej pasywów w

odniesieniu do jakiego momentu, np. na koniec roku.

Aktywa – posiadany przez przedsi biorstwo maj tek (np. ilo gotówki w baku, nale no ci u odbiorców, zapasy towarów w magazynach, warto budynku fabryki).

Pasywa – to, co firma jest winna innym (np. niezapłacone rachunki, nie wypłacone wynagrodzenia,

dług hipoteczny,, kredyt bankowy).

Zyski

Na co przeznaczane s zyski pozostałe po opodatkowaniu?

Cz mo e by wypłacona akcjonariuszom w postaci dywidend, cz zatrzymana w firmie jako zyski nie podzielone/zatrzymane.

Zyski nie podzielone – stanowi t cz zysków do opodatkowania, która zostaje zakwestionowana w przedsi biorstwie, a nie przeznaczona na wypłat dywidend dla akcjonariuszy.

Suma zysków niepodzielonych wpływa na bilans przedsi biorstwa.

Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych mo liwo ci) – suma dochodów utraconych w wyniku

niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniej cych, alternatywnych zastosowa .

Dla zrozumienia sposobu, w jaki rynek wpływa na wybór miejsca pracy dokonywany przez poszczególne jednostki, niezb dne jest wykorzystanie poj cia kosztu alternatywnego, zamiast ksi gowej wyceny rzeczywistych płatno ci. Koszt alternatywny musi by równie uwzgl dniany, gdy oblicza si warto kapitału. Przy obliczeniu zysku w uj ciu ksi gowym wykorzystanie własnego kapitału finansowego nie poci ga za sob adnych kosztów. Pomija si fakt, e kapitał ten mo na by wykorzysta w inny sposób, np. wpłaci na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczy na zakup akcji innego przedsi biorstwa. Koszt alternatywny naszego kapitału finansowego stanowi element kosztów ekonomicznych przedsi biorstwa, nie jest natomiast elementem kosztów w uj ciu ksi gowym.

Zysk nadzwyczajny – zysk przekraczaj cy dochód, który wła ciciel przedsi biorstwa mógłby

otrzyma w postaci odsetek, wypo yczaj c swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Zysk nadzwyczajny jest prawidłowym wska nikiem rzeczywistej efektywno ci wykorzystania rodków finansowych, zaanga owanych przez ich wła cicieli w okre lon działalno gospodarcz .

Decyzje produkcyjne przedsi biorstwa: analiza ogólna

Wszystkie decyzje przedsi biorstw dot. wielko ci poda y i produkcji s podejmowane po to, aby zmaksymalizowa zysk.

Jak przedsi biorstwo ustala wielko produkcji?

Celem działania przedsi biorstwa jest maksymalizacja zysku przez wybór optymalnych rozmiarów produkcji. Zmiana wielko ci produkcji wpływa zarówno na koszty produkcji, jak i na wielko

przychodów ze sprzeda y.

- minimalizacja kosztów: przedsi biorstwo d ce do maksymalizacji zysku musi wytwarza swoj produkcj przy najni szych kosztach. Przedsi biorstwo ponosi koszty w wysoko ci np. 10 zł nawet wtedy, gdy wielko produkcji równa jest zeru. S one zwi zane z konieczno ci utrzymania przedsi biorstwa (opłacenia kosztów funkcjonowania biura, wynaj cia telefonu itp.). Rozpocz cie produkcji powoduje dalszy wzrost kosztów. Koszt całkowity ro nie wraz ze wzrostem produkcji, zmiany te nie s jednak proporcjonalne. Przy rednich rozmiarach produkcji, np. 4 jednostek na tydzie , koszty zwi kszaj si do wolno w miar wzrostu produkcji. Przy wi kszych rozmiarach produkcji, np. 9 jednostek tygodniowo, nast puje bardzo gwałtowny wzrost kosztów. Mo e on by wynikiem np. konieczno ci zapłacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za prac w weekend.

- informacja o wysoko ci kosztów jest niewystarczaj ca do obliczenia wielko ci zysków. Przedsi biorstwo musi te uwzgl dnia przychody, które zale od popytu na jego produkty.

Utarg całkowity – cena pomno ona przez ilo sprzedanego dobra. Maksymalizacja zysku nie jest równoznaczna z maksymalizacj utargu.

Przedsi biorstwo oblicza zyski dla ka dych mo liwych rozmiarów produkcji. W tym celu musi dysponowa informacj o wysoko ci przychodów i kosztów dla ró nych rozmiarów produkcji. Na tej podstawie oblicza zyski i wybiera tak wielko produkcji, która pozwala zmaksymalizowa całkowity zysk ekonomiczny.

Koszt kra cowy i utarg kra cowy

Koszt kra cowy (ang. marginal cost) – wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o

jednostk .

Utarg (przychód) kra cowy (ang. marginal revenue) – wzrost utargu całkowitego wywołany

zwi kszeniem produkcji o jednostk .

Dopóki utarg kra cowy jest wi kszy od kosztu kra cowego, dopóty przedsi biorstwo powinno zwi ksza produkcj . Ka da dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej zwi ksza całkowite przychody ni koszty całkowite, co oznacza, e wzrastaj zyski przedsi biorstwa. Gdy koszt kra cowy jest wi kszy od utargu kra cowego, ka da nast pna jednostka produktu

zmniejsza sum zysków.

Koszty kra cowe s pocz tkowo wysokie, nast pnie spadaj , po czym ponownie rosn . Wynika to głównie z charakteru technologii przy ró nej skali produkcji. Przy niewielkich rozmiarach produkcji przedsi biorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy wi kszej skali produkcji opłacalne staje si zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, które umo liwiaj

obni enie kosztów wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalaj wytwarza dodatkowe jednostki taniej, ale s bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy dalszym wzro cie produkcji pojawiaj si trudno ci z zarz dzaniem du ym przedsi biorstwem. Kolejne przyrosty produkcji staj si coraz dro sze i koszty kra cowe zwi kszaj si jeszcze bardziej. Zale no kosztów kra cowych od wielko ci produkcji wygl da ró nie w ró nych przedsi biorstwach. Wielko utargu kra cowego i całkowitego zale od kształtowania si popytu na produkty danego przedsi biorstwa. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne => utarg kra cowy spada systematycznie z 2 powodów:

1. im wy szy jest poziom produkcji, tym ni sza musi by cena ostatniej sprzedawanej jednostki 2. kolejne obni ki cen zmniejszaj przychody uzyskane ze sprzeda y wszystkich

dotychczasowych jednostek produktu.

Prawidłowo ci charakterystyczne dla przedsi biorstw o opadaj cej krzywej popytu: 1. utarg kra cowy spada wraz ze wzrostem produkcji

2. utarg kra cowy jest ni szy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielko wpływu obni ki cen na sum przychodów uzyskanych ze sprzeda y poprzednich jednostek.

Kształt krzywej utargu kra cowego zale y wył cznie od kształtu krzywej popytu na produkty przedsi biorstwa.

Je eli utarg kra cowy przewy sza koszt kra cowy, to zwi kszenie produkcji o jednostk b dzie oznaczało wzrost zysków.

Przedsi biorstwo d ce do maksymalizacji zysku powinno zwi ksza produkcj tak długo, jak długo przychody kra cowe s wi ksze od kosztów kra cowych. W momencie, gdy koszty kra cowe zaczynaj przekracza przychody kra cowe, nie nale y ju dalej zwi ksza produkcji. Stosowanie tej zasady pozwala na wybór optymalnej wielko ci produkcji. Je eli nawet wtedy przedsi biorstwo nie osi ga zysków, to powinno zosta zlikwidowane.

Krzywe kosztów kra cowych i utargu kra cowego: MC = MR

Wykres funkcji kosztów kra cowych => MC, wykres funkcji utargu kra cowego => MR Zysk jest maksymalny w punkcie przeci cia obydwu linii (E).

Wielko produkcji (Q1) zapewnie najwy szy zysk (lub najmniejsze straty). Przy produkcji mniejszej od

Q1 utarg kra cowy jest wy szy od kosztów kra cowych, a wi c wzrost produkcji spowoduje

zwi kszenia zysku.

Na prawo od Q1 koszty kra cowe s wy sze od utargu kra cowego. Dalsze zwi kszanie produkcji w

wi kszym stopniu podwy sza koszty ni przychody, a wi c ograniczenie produkcji przynosi wi ksze oszcz dno ci kosztów, ni wynosz utracone przychody.

W punkcie Q1 koszt kra cowy jest równy utargowi kra cowemu.

Gdy przedsi biorstwo godzi si na podwy k płac lub te odczuwa skutki wzrostu cen stosowanych w produkcji surowców, koszty kra cowe wzrosn przy ka dej wielko ci produkcji.

Gdy krzywa popytu na wyroby przedsi biorstwa i linia utargu kra cowego przesuwaj si w gór , dla ka dych rozmiarów produkcji cena i przychód kra cowy s wy sze ni poprzednio.

Przesuni cie w gór krzywej kosztów kra cowych powoduje zmniejszenie produkcji. Taka sam zmiana linii utargu kra cowego prowadzi do wzrostu wielko ci produkcji.

Przedsi biorstwa nie musz ci gle ustala poło enia krzywych swoich kosztów i utargu ko cowego. Ustalenie punktu zrównania si MC i MR jest tylko metod stosowan przez ekonomistów.

8. ROZWINI CIE TEORII PODA Y: KOSZTY A PRODUKCJA

Przedsi biorstwa nie zawsze zaprzestaj produkcji, kiedy pojawiaj si straty. Niekiedy oczekuj one, e popyt wzro nie lub, e je li b d miały do czasu, to obni koszty produkcji na tyle, aby

przywróci zyskowno produkcji.

Przedsi biorstwa ustalaj produkcj na poziomie, przy którym koszt kra cowy zrównuje si z utargiem kra cowym. Oznacza to maksymalizacj zysku (lub minimalizacj strat). Je li pojawia si zysk, przedsi biorstwo decyduje si na wytwarzanie tej wła nie wielko ci produkcji. Je li wyst puje strata, przedsi biorstwo sprawdza, czy mo na ja zmniejszy przez całkowit rezygnacj z produkcji.

Nakłady obejmuj prac (robocizn ), maszyny, surowce, energi . Termin nakłady obejmuje wszystko, pocz wszy od płac mened erów, a po wydatki na banda e w zakładowym ambulatorium.

Funkcja produkcji – okre la maksymalne rozmiar produkcji, jakie s mo liwe do osi gni cia przy

ró nym poziomie nakładów.

Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest technicznie nieefektywna, je eli do wytworzenia danej wielko ci produkcji zu ywa wi cej jednego czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika ni inne znane metody wytwarzania, pozwalaj ce osi gn t sam wielko produkcji.

W jaki sposób przedsi biorstwo znajduje kompletny zestaw technicznie efektywnych metod produkcji, okre lany mianem funkcji produkcji? Cz ciowo korzysta w tym celu z pomocy in ynierów,

projektantów i specjalistów od wykorzystania czasu pracy. Niekiedy przeprowadza si eksperymenty, stosuj c ró ne metody wytwarzania i obserwuj c ich wyniki.

Technologia – okre lona metoda ł czenia czynników produkcji w procesie wytwarzania dóbr. Technika – zbiór wszystkich znanych technologii.

Funkcja produkcji – zbiór wszystkich technicznie efektywnych technologii.

Post p techniczny – wynalazek lub udoskonalenie organizacyjne, które pozwala na wytwarzanie danej wielko ci produkcji przy ni szym ni poprzednio poziomie nakładów. Technologia uwa ana

dotychczas za efektywna mo e okaza si przestarzała, je eli wskutek post pu technicznego uzyskamy now , wydajniejsz metod produkcji.

Funkcja produkcji pozwala poł czy ze sob wielko nakładów z rozmiarami produkcji.

Technologi wymagaj c zastosowania du ej ilo ci kapitału i małej ilo ci pracy okre lamy mianem

kapitałochłonnej. Technologia zu ywaj ca du o pracy i relatywnie mało kapitału nazywana jest

technologi pracochłonn .

Je eli krzywa popytu na produkty przedsi biorstwa i krzywa utargu kra cowego przesun si w gór , to przedsi biorstwo zwi kszy produkcj . Jednak proces dostosowywania do nowych warunków musi by rozło ony w czasie. W ci gu paru pierwszych miesi cy przedsi biorstwo mo e wprowadzi prac w nadgodzinach. W długim okresie za znacznie ta szym rozwi zaniem b dzie zbudowanie nowej fabryki i zwi kszenie dzi ki temu zdolno ci wytwórczych.

Długi okres – czas niezb dny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników

produkcji w przedsi biorstwie.

W długim okresie mog si zmieni rozmiary przedsi biorstwa, mo e by wprowadzona inna metoda produkcji, przyj ci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców.

Krótki okres – czas, w którym przedsi biorstwo jest w stanie tylko cz ciowo dostosowa czynniki wytwórcze do nowych warunków.

Przedsi biorstwo mo e niemal natychmiast wydłu y lub skróci czas trwania zmiany roboczej. Zatrudnienie pracowników lub ich zwolnienie zajmuje wi cej czasu. Jeszcze dłu ej trwa

zaprojektowanie, budowa i uruchomienie nowej fabryki.

Krzywa długookresowych kosztów całkowitych – opisuje minimalne koszty wytwarzania ró nych

rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsi biorstwo jest w stanie dostosowa wszystkie czynniki wytwórcze.

Długookresowe koszty całkowite (LTC – ang. long-run total costs) to zbiór metod wytwarzania

ró nych rozmiarów produkcji p najni szych kosztach. Poniewa zawsze istnieje mo liwo likwidacji przedsi biorstwa, długookresowe koszty całkowite wytwarzania zerowych rozmiarów produkcji s równe zeru. LTC opisuje ko cow wysoko kosztów po dokonaniu wszystkich niezb dnych dostosowa .

Długookresowe koszty kra cowe (LMC – ang. long-run marginal costs) to przyrost

długookresowych kosztów całkowitych przy ró nej wielko ci produkcji, wywołany kolejnymi przyrostami produkcji o jednostk .

Długookresowe koszty całkowite musz rosn wraz z powi kszeniem produkcji. Wytwarzanie wi kszego wolumenu produkcji kosztuje wi cej.

Przeci tne koszty produkcji – s równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielko produkcji. Koszty przeci tne s na pocz tku wysokie, pó niej spadaj i znowu rosn . Ten typowy wykres kosztów przeci tnych przypomina kształtem liter U.

Korzy ci ze skali produkcji (inaczej: rosn ce przychody ze skali) – wyst puj wtedy, kiedy

długookresowe koszty przeci tne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Stałe przychody ze skali – pojawiaj si , gdy długookresowe koszty przeci tne s stałe przy

wzro cie produkcji.

Niekorzy ci skali (inaczej: malej ce przychody ze skali) wyst puj wtedy, kiedy długookresowe