Ziemia jest szczególnym dobrem kapitałowym, którego poda nawet w długim okresie jest stała. W
długim okresie s jednak mo liwe mi dzygał ziowe przemieszczenia ziemi i kapitału. B d si one dokonywa tak długo, a nast pi wyrównanie stawek najmu za ziemi lub kapitał w ró nych gał ziach.
Renta gruntowa to cena płacona wła cicielowi za wynaj cie (dzier aw ) ziemi, której wysoko
zale y od urodzajno ci gleby i odległo ci od rynków zbytu.
Głównym czynnikiem powoduj cym mi dzygał ziowe zró nicowanie współczynników kapitałowych (stosunku kapitał/praca) s ró nice w stosowanej technologii. Wszystko zale y od łatwo ci w zast powaniu pracy kapitałem.
Stosowana technologia i mo liwo ci czynników produkcji powoduj bardzo znaczne mi dzygał ziowe zró nicowanie kapitałochłonno ci w długim okresie. W wi kszo ci gał zi jest zauwa alna tendencja do wzrostu kapitałochłonno ci, jej siła jest jednak zró nicowana. Cz ciowo odzwierciedla to łatwo , z jak w konkretnej gał zi mo e dokonywa si substytucja pracy kapitałem, w miar wzrostu płac w porównaniu ze stawk opłat za usługi kapitału. Inny powód to opracowywanie i wdra anie w poszczególnych gał ziach innowacji technicznych.
14. RYZYKO W DZIAŁALNO CI GOSPODARCZEJ
Główne zagadnienia:
- w jaki sposób istnienie ryzyka wpływa na nasze post powanie?
- jak zmieniały si instytucje ekonomiczne, aby ułatwi ycie w warunkach ryzyka?
14.1 Indywidualne postawy wobec ryzyka.
Gra uczciwa- w tym przypadku zyski przeci tnie rzecz bior c równe s zeru, np.: dostaje si szans
zarobienia 100zł z prawdopodobie stwem wygranej wynosz cym 50% i przegranej równie 50%.
Gra nieuczciwa- szansa wygrania 30%, pora ki 70%. Gra korzystna- szansa wygrania 70%, pora ki 30%.
Ekonomi ci dziel ludzi na:
Neutralnych wobec ryzyka- decyzj o rozpocz ciu gry podejmuj , gdy szansa zysku przewa a. Unikaj cych ryzyka- szanse wygranej musz by du e, nie we mie udziału w grze uczciwej. Lubi cych ryzyko- podejmie ryzyko nawet, gdy mo liwo pora ki jest wysoka.
Przy ubezpieczeniu np. domu, kiedy stawki s niekorzystne tylko osoba unikaj ca ryzyka wykupi polis , reszta uzna, e jest to nieopłacalne.
a) Niech do ryzyka a malej ca u yteczno kra cowa- przy danych cenach obliczmy, ile
u yteczno ci uzyskamy dzi ki temu, co zakupimy za 1000zł. Nast pnie obliczmy u yteczno wydania 2000zł. Rozmiary tego przyrostu to u yteczno kra cowa dodatkowego 1000 zł, o który wzrósł dochód. Wzrost dochodu o kolejne 1000zł (mamy ju 3000) powoduje, e coraz trudniej znale dobra, które rzeczywi cie mamy ochot kupi . Tym samym u yteczno kra cowa pierwszego 1000zł jest bardzo wysoka, a nast pnego ju maleje. Oczywi cie s wyj tki i ludzie, którzy naprawd musz mie samolot, jednak wi kszo pocz tkowo wydaje pieni dze na rzeczy najbardziej potrzebne i dalej zastanawia si co zrobi z reszt .
14.2 Ubezpieczenie a ryzyko.
Istot działalno ci firm ubezpieczeniowych stanowi ł czenie ryzyka od siebie niezale nego. Przykładowo 1mln. Ludzi w wieku 55 lat wpłaca 100zł. Statystycznie umiera z nich 1%, co daje liczb 10 ty ., wi c ka dy spadkobierca otrzymuje10 ty . zł. Im wi cej ludzi wpłaca ( ł czy ryzyko) tym lepiej.
Nikt nie gwarantuje, e umrze dokładnie 1% (mo e by mniej lub wi cej) i to jest wła nie ryzyko firmy ubezpieczeniowej.
Wiele firm nie ubezpiecza od kl sk ywiołowych np. trz sie ziemi, poniewa niesie to za sob zbyt du e ryzyko, bo gdy nast pi dotyka zbyt du liczb klientów. W takim przypadku stosuje si
dzielenie ryzyka. Przykładowo Tow. Ubezp. Lloyd składa si z setek syndykatów i ka de z nich
grupuje liczb ok. 20 członków wnosz cych po 100 ty . wkładu. Ka dy syndykat bierze na siebie np.: 1% sumy transakcji i odsprzedaje cz innym firmom ubezpieczeniowym. W ten sposób ryzyko jest kilkakrotnie dzielone, a udział pojedynczej firmy w transakcji minimalny.
2 czynniki zakłócaj ce liczb transakcji na rynku ubezpiecze :
Ryzyko moralne- pojawia si , gdy ubezpieczenie zwi ksza prawdopodobie stwo wyst pienia
zdarzenia np. nie b dziemy dba o serce, lub b dziemy to czyni w mniejszym stopniu, gdy ubezpieczymy si na wypadek zawału.
Selekcja negatywna- klienci nale cy do grupy najwi kszego ryzyka (np. palacze) s bardziej skłonni do ubezpieczania si ni inni, dlatego firmy nie mog korzysta ze statystyk umieralno ci
uwzgl dniaj c redni wszystkich obywateli.
Niepewno a dochody z posiadanych aktywów.
Ludzie gromadz ró ne dobra w postaci pieni dzy złota itp.
Bony skarbowe a akcje przedsi biorstw:
Bony emituje rz d na okres 3 mies., po ich odsprzedaniu zyskuje si 3%, czyli w skali rocznej 12%. Realny zysk to jednak dochód pomniejszony o stop inflacji w okresie posiadania bonu.
Akcje przedsi biorstw przynosz dochód przez dywidendy ( płatno ci, których ródłem s zyski z przedsi biorstwa pomniejszone o wydatki) oraz zyski kapitałowe (wzrost cen akcji). Tu równie nale y uwzgl dnia inflacj .
Stopa zwrotu z akcji podlega nieporównanie wi kszym wahaniom ni stopa z bonów skarbowych. Akcj s wi c bardziej ryzykown form gromadzenia pieni dzy ni bony. Przewa nie dochody a akcji s wi ksze, jednak obci one s sporym ryzykiem straty.
Wybór portfela inwestycyjnego:
Portfel inwestycyjny jest to zbiór aktywów finansowych i rzeczowych: bonów obligacji, złota itp.,
które słu do lokowania maj tku. Wybór mi dzy tymi dobrami kształtuje oczekiwany wpływ z danego portfela aktywów , a zwi zane z nim ryzyko. Zale y od:
Gusta- kto kto unika ryzyka preferuje wi kszy zysk, lecz nie lubi zwi zanego z tym ryzyka. Je li wi c ma portfel z samymi akcjami ryzyko jest wi ksze ni przy bonach.
Mo liwo ci- Im wi cej maj tku przeznacza si na akcje a nie na bony, zysk mo e by wi kszy, ale ro nie i ryzyko.
Wybór portfela- inwestor zacznie rozwa a kupno aktywów obci onych wi kszym ryzykiem, gdy przeci tny z nich dochód przewy szy ten uzyskany z aktywów bezpiecznych.
a) Dywersyfikacja (zró nicowanie) aktywów to strategia zmniejszania całkowitego ryzyka przez ł czenie ryzyka zwi zanego z kilkoma ró nymi aktywami o odmiennym rozkładzie dochodu np. zakup akcji w sektorze bankowym i naftowym. Trzymanie w portfelu ró nych aktywów o niezale nych dochodach i ró nym ryzyku pozwala zmniejszy ryzyko całego portfela. Dlatego te drobni inwestorzy ró nicuj posiadane akcje.
b) Dywersyfikacja w przypadku aktywów o skorelowanych dochodach: gdy zmiany dochodów z ró nych aktywów zale od siebie mówimy o dochodach skorelowanych. Kiedy zmiany pod aj w tym samym kierunku mówimy o dodatniej korelacji np. czynniki
gospodarcze wpływaj na zysk z akcji banku i przedsi biorstw przemysłu samochodowego. Je li zyski zmieniaj si w przeciwnych kierunkach nast puje ujemna korelacja np. kryzys powoduje wzrost cen akcji firmy wydobywaj cej złoto, a ceny akcji innych sektorów w wi kszo ci malej .
c) Współczynnik beta- jest miar stopnia, w jaki dochód z danej akcji zmienia si w porównaniu ze redni dochodowo ci wszystkich akcji na giełdzie.
Je li beta =1 to dochód jest taki sam jak rednia giełdowa
Beta wysokie- wy sze dochody od redniej giełdowej, jednak obni aj si gwałtownie, je li przychodzi złamanie
Beta niskie- przynosi dochód reaguj cy na zmiany (załamania itp.) zmieniaj cy si w tym samym kierunku co beta=1 , jednak ich amplituda jest mniejsza
Beta ujemne- zachowuje si odwrotnie ni tendencje rynkowe np. podczas recesji ich warto ro nie.
Bankierzy poszukuj akcji o ujemnym beta, bo wł czanie ich do portfela, gdzie inne składniki zmieniaj si z ogólnymi tendencjami zmniejsza ryzyko. Kupowanie akcji o wysokim beta jest niekorzystne, gdy dochody z nich podlegaj wahaniom i zmieniaj si w tym kierunku co tendencje rynkowe. Samodzielne kupowanie akcji o ujemnym beta te jest ryzykowne, jednak wespół z innymi zmniejszaj ryzyko całego portfela.
Efektywne rynki aktywów
2 teorie na rynek papierów warto ciowych
Teoria kasyna- Brak racjonalnych podstaw gry, wszystko zale y od szcz cia. J.F Keynes przekonywał, e giełda działa jak kasyno, poniewa jest zdominowana przez krótkoterminowe transakcje spekulacyjne. Kto , kto kupuje akcje nie oczekuje zysków z dywidend, lecz chce szybko zyska po sprzeda y akcji po wy szej cenie.
Teoria rynków efektywnych- traktuje giełd jak czuły instrument przetwarzania informacji, który
szybko reaguje na nowe wiadomo ci i przystosowuje do nich ceny akcji (np. znaj c
długoterminowe prognozy pogody łatwiej oceni zyski w przemy le produkuj cym lody). Je li ceny rzeczywi cie odzwierciedlaj wysoko dywidend (zysków) to rynek prawidłowo rozdziela zasoby mi dzy przedsi biorstwa. Je li jednak ceny kształtuje przypadek to mo liwe, e szanse rozwoju otrzymaj niewła ciwe firmy.
B ble spekulacyjne- np. złoto nie przynosi odsetek czy dywidend i jego obecna cena zale y od
przewidywanych zysków kapitałowych, a te od ludzkich oczekiwa . Przyszłe ceny złota za zale od zysków kapitałowych oczekiwanych w przyszło ci, a te od oczekiwa dotycz cych cen w jeszcze odleglejszej przyszło ci itd. Na takim polu pojawiaj si wła nie b ble spekulacyjne niemaj ce konkretnego potwierdzenia w faktach
Nieco wi cej o ryzyku.
Rynek transakcji terminowych- obejmuje kontrakty podpisane dzi na dostaw dóbr w
ustalonym terminie w przyszło ci po cenach okre lonych dzi np. tona miedzi dzi kosztuje 800zł i oczekuje si , e za rok b dzie kosztowa 880zł. Dlatego opłaca si j przez ten czas trzyma .
Asekuracja na rynku transakcji terminowych np. sprzedajemy dzi mied za 860 zł z dostaw za
rok, mimo, e oczekujemy, e wtedy sprzedaliby my j za 880zł.
Na rynku transakcji terminowych nabywc jest kupiec tzw. gracz. To on np. kupuje z wyprzedzeniem mied po to by j potem dro ej sprzeda . W praktyce ceny na rynku dostaw natychmiastowych odbiegaj od cen przewidywanych, dlatego te gracze mog ponosi straty.
Ró nice wyrównania (płac)- kto , kto wykonuje zawód o wysokim ryzyku miertelno ci ma
wy sz płac , ni ten, kto wykonuje zawód równie uci liwy i wymagaj cy, wymagaj cy podobnych kwalifikacji, jednak bez du ego ryzyka mierci.
15. WPROWADZENIE DO EKONOMII DOBROBYTU
EKONOMIA DOBROBYTU- gał ekonomii zajmuj ca si problemami normatywnymi (tzn. warto ciuj ca ocena, czy gospodarka działa dobrze)
RÓWNO :
Pozioma= identyczne traktowanie identycznych osób,
Pionowa= zró nicowane traktowanie ró nych osób (w tym celu zmniejszanie skutków przyrodzonych ró nic)
ALOKACJA ZASOBÓW= wyczerpuj cy opis tego, kto co robi i kto co dostaje. Rynek jest jednym z
mechanizmów alokacyjnych. Zakres mo liwo ci alokacyjnych zale y od stanu technologii i wielko ci zasobów w gospodarce. Ostateczna warto alokacji zale y od oceny samego konsumenta.
=inaczej: kompletny opis zu ywanych czynników produkcji, wytwarzanych dóbr i sposobu, w jaki s one dostarczane konsumentom.
EFEKTYWNO W SENSIE PARETO= alokacja jest efektywna, je eli niemo liwe jest przej cie do
Gospodarka jest efektywna, je eli nie mo e wytwarza jakiego dobra nie zmniejszaj c wielko ci produkcji innych dóbr.
Teza: je eli wszystkie rynki w gospodarce s doskonale konkurencyjne to powstaj cy dzi ki ich działalno ci stan równowagi w całej gospodarce jest efektywny w sensie Pareto.
Ceny pełni tu główn rol - zapewniaj sytuacj rzeczywistej równowagi konkurencyjnej. Cena motywuje indywidualnych konsumentów i producentów, kieruj cych si swym własnym interesem do zachowa powoduj cych efektywn w sensie Pareto alokacj zasobów znajduj cych si w
gospodarce.
Istnieje niesko czenie wiele efektywnych w sensie Pareto sposobów rozdysponowania zasobów. Co decyduje o wyborze konkretnego sposobu alokacji?
Zdolno ci wrodzone jednostek, Ró ny poziom kapitału ludzkiego, Ró ny poziom maj tku finansowego.
Czynniki te powoduj zró nicowane dochody, co wpływa na struktur popytu konsumentów. Ró nicom w strukturze popytu towarzysz ró nice w przebiegu krzywych popytu na poszczególne dobra i usługi- prowadzi to do ustalenia rozmaitych cen równowagi i odpowiadaj cych im wielko ci popytu i poda y. Rz dy prowadz prawidłow i najlepsz polityk gospodarcz , je eli alokacja zasobów jest efektywna w sensie Pareto.
W warunkach wolnej konkurencji rozkład zdolno ci do zdobywania dochodu wywołuje rozmaite warianty efektywno ci w sensie Pareto= rz d mo e ograniczy swe działania do redystrybucji dochodu i bogactwa za pomoc podatków dochodowych, od spadków oraz zasiłków- nie musi si w ogóle martwi o działania interwencyjne maj ce zapewni efektywn alokacj zasobów. Mechanizm wolnej konkurencji automatycznie zapewnia efektywne rozdysponowanie zasobów.
=rz d powinien pozwoli , aby problem efektywnej alokacji rozwi zywał mechanizm rynkowy (wolnokonkurencyjny).
Równowaga powstaj ca w warunkach konkurencji jest efek.w sensie P. poniewa niezale ne działania: producentów (ustalaj cych koszty kra cowe na poziomie odpowiadaj cym cenie) i
konsumentów (ustalaj cych na tym samym poziomie u yteczno ci kra cowe) zapewniaj , e
kra cowy koszt produkcji dobra= jego kra cowa u yteczno .
Gdy społeczny koszt kra cowy nie jest równy społecznej korzy ci kra cowej mamy do czynienia z
ZAKŁÓCENIEM.
Opodatkowanie jako zakłócenie:
Rz d chce ustanowi podatek, aby subsydiowa ubo sze warstwy ludno ci- jednak d c do równo ci powoduje zakłócenia w efektywno ci alokacji,
Podatek powoduje rozbie no mi dzy cen płacon przez nabywc , a cen otrzymywan przez sprzedawc ,
System cen działaj cy za po rednictwem wolnego rynku nie b dzie ju wyrównywał kra cowych u yteczno ci opodatkowanych towarów z ich kosztem kra cowym, Równowaga w gospodarce nie jest efektywna pod wzgl dem alokacji zasobów,
=społecze stwo marnotrawi cz zasobów, produkuj c niewła ciwe ilo ci rozmaitych dóbr.
ZAWODNO RYNKU= wszelkie sytuacje, gdy równowaga kształtuj ca si na wolnych rynkach nie
prowadzi do efektywnej alokacji zasobów= niesprawno rynku. ródła zakłóce prowadz cych do zawodno ci rynku:
1. niedoskonało konkurencji- tylko mechanizm konkurencji doskonałej prowadzi do
efektywnej alokacji zasobów,
2. preferencje społeczne- np. d enie do równej dystrybucji (poprzez opodatkowanie) powoduje zakłócenia w alokacji (odrywa cen płacon przez konsumenta od ceny otrzymywanej przez producenta),
4. brak innych rynków: dobra, które powstan w przyszło ci, ryzyko, informacja,
ad 3. EFEKTY ZEWN TRZNE- powstaj wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera bezpo redni wpływ na produkcj lub konsumpcj innych osób inaczej ni za po rednictwem cen rynkowych. W sytuacji, gdy istniej efekty zewn trzne, równowaga wolnorynkowa doprowadzi do nieefektywnej alokacji zasobów, gdy nie istnieje rynek ani rynkowa cena tych wła nie efektów zewn trznych.
Np. fabryka zanieczyszcza wod - nie ponosi z tego tytułu adnych kosztów, ale wpływa to na koszty ponoszone przez innych np. rybaków lub k pi cych si .
Powstaj ró nice mi dzy bilansem kosztów i u yteczno ci kra cowych, którego dokonuje jednostka, a analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia społecze stwa. Ró nice te powoduj przesuni cie punktu równowagi cenowej na dane dobro (aby wyrówna straty społeczne
spowodowane efektem zewn trznym).
Produkcyjne efekty zewn trzne= gdy decyzje jednego producenta bezpo rednio wpływaj na koszty produkcji innych, np. gdy fabryka zanieczyszcza wod zu ywan przez inn fabryk , Konsumpcyjne efekty zewn trzne= decyzje jednej osoby bezp. Wpływaj na wielko
u yteczno ci osi ganej przez innych konsumentów, np. gdy malujemy swój ogród inni korzystaj z wzrostu walorów estetycznych naszej ulicy.
Zanieczyszczenie rodowiska:
Stosuj c opłaty (kary) za zanieczyszczanie rodowiska wyrównuje si ró nic mi dzy prywatnym i społecznym kosztem kra cowym (wzrasta prywatny koszt produkcji=
ograniczenie produkcji= spadek kosztu społecznego jakim jest ycie w zanieczyszczonym rodowisku),
Opodatkowanie szkodliwej działalno ci,
Ad 4. Nie mo na stworzy rynków dóbr przyszłych i ryzyka- bez nich rynkowy system cen nie mo e doprowadzi do zrównania si społecznych kosztów i u yteczno ci kra cowych dla dóbr przyszłych i dla ryzykownych rodzajów działa .
Brak informacji mo e spowodowa ró nic mi dzy kosztem prywatnym, a kosztem społecznym.