177 Gołuchowski. Skutki tej zmiany -odbiły się natychmiast na mnie

Prośba moja o naturalizację, która nie była jeszcze odesłana do Wiednia, została mi zwróconą bez skutku. Gołuchowski nie cier­

piał mnie jeszcze za r. 1863, kiedy jako organizator Galicji zmu­

siłem go do zapłacenia podatku narodowego, od którego uchy­

lał się, przypomnieniem, że w ręku moim mam środki do zmu­

szenia go do spełnienia obowiązku Polaka. Przypomnienie to miało bardzo ostrą formę, nigdy bowiem nie przypuszczałem, że z panem hrabią będę miał kiedyś do czynienia.

Zasiadłem do pracy egzaminowej; dnie i noce przesiady­

wałem nad książką, bo potrzeba było zdawać po polsku, a ja terminów polskich zupełnie nie znałem. Jak tylko ferje szkolne skończyły się, pojechałem do Krakowa. Pierwszy egzamin z przed­

miotów teoretycznych odbywał się w Uniwersytecie publicznie- zdawałem wtedy z botaniki, mineralogji, anatomji, patologji ana­

tomicznej, patologji ogólnej, weterynarji i chemji. Obecność ucz­

niów fakultetu bardzo mnie detonowała, nie posiadając bowiem dobrze języka polskiego i terminologji medycznej, musiałem po­

sługiwać się co chwila francuską terminołogją. Z każdego przedmiotu egzaminowano mnie po kwadransie. Nieskończenie długiemi wydawały mi się te dwie godziny egzaminu wobec tylu słuchaczy, ale egzamin tak się udał dobrze, że pp. profesorowie pozwolili mnie stanąć do drugiego egzaminu praktycznego nie za trzy miesiące, jak to jest w zwyczaju, ale wtedy gdy będę przygotowany do niego. Nie mogąc długo zostawać w Krakowie z braku środków do życia, w tydzień po pierwszym stanąłem do drugiego egzaminu z patologji szczegółowej, okulistyki, farmacji, akuszerji, medycyny sądowej i policji zdrowia. 1 ten egzamin udał mi się bardzo dobrze; chociaż znałem rzecz swoją, muszę jednak z największą wdzięcznością wspomnieć, że pp. profesorowie oka­

zali mi niezmierną życzliwość, tak, iż z oczu ich czytałem zadowo­

lenie, iż odpowiedziami memi nie omyliłem ich oczekiwań. Na­

wet pod względem materjalnym dopomogli mi, bo chociaż nowa i dosc wysoka taksa egzaminacyjna weszła w życie, odemnie wzięto należytość według starej taksy (45 zł.), co było nie mało waznem dla mnie w owym czasie. Po egzaminach w dni kilka złożyłem przysięgę lekarską i otrzymałem dyplom doktora medy­

cyny Wszechnicy Jagiellońskiej. Podziękowawszy profesorom za ich życzliwość i współczucie, pożegnałem gościnny Kraków i wró­

ciłem na służbę do Lwowa.

12

Po powrocie do Lwowa oddałem się zupełnie służbie szpi­

talnej i utworzeniu jakiej takiej klijenteli, bo płaca w szpitalu była niedostateczną do utrzymania. Pierwsze początki były bardzo szczęśliwe, bo chociaż bardzo często nic nie brałem za poradę lekarską, w pierwszym roku miałem już 1600 zł. r. dochodu.

W szpitalu zaś, dyrektor Bertlew, który mnie bardzo nieprzychyl­

nie przyjął z początku gdym przybył, wkrótce stał się wielkim moim przyjacielem.

Po ustąpieniu szefa biura sanitarnego Wydziału Krajowego Hallera, miejsce jego zajął Maciej Serwatowski. Chwila ta była początkiem rzeczywistego rozwoju szpitalnictwa galicyjskiego;

nowy szef, człowiek niezmiernie zacny, miły, kochany, pełen do­

brych chęci dla kraju, zbliżył się natychmiast do lekarzy i wszyscy wspólnemi siłami zaczęliśmy pracować nad podniesieniem tych zakładów, a że Concordia res parvae crescunt, cały kraj przyznał, że w bardzo krótkim czasie postęp stał się bardzo widocznym. Dwa lata z rzędu Sejm dał uznanie Wydziałowi Krajowemu za rozwój szpi­

tali i bardzo przychylnie wspomniał o pracy mojej, a przy uzna­

niu ogóinem praca jest zawsze łatwą i miłą.

Jeszcze przed dymisją Hallera Wydział Krajowy postanowił przystąpić do budowy nowego szpitala w Krakowie. Chodziło 0 wybór systemu, czy ma być szpital zbudowany systemem ko­

szarowym, czy pawilonowym. Pierwszy był tańszy, bo już istniały fundamenta założone niegdyś przez ojca p. Cezarego Hallera, drugi zaś był więcej postępowy, bo cała Europa zaczęła wówczas budować szpitale pawilonowe. Wydział Krajowy polecił mi poje­

chać za granicę i zbadać różne systemy szpitalne wraz z warszaw­

skim budowniczym p. Muklanowiczem. Zwiedziliśmy Wrocław Drezno, Berlin, Bruksellę, Frankfurt, Bern, Genewę, Strasburg, Medjolan, Turyn, Wenecję, Wiedeń, Grac i obejrzeliśmy d w a ­ dzieścia dwa szpitale. W czasie tej podróży odwiedziłem znajo­

mych w Strasburgu i Genewie. Widziałem się z moim zacnym starym profesorem Schutzenbergerem, który bardzo się cieszył z powodzenia mego, a w Genewie ze Stryjeńskim, Patkiem, Gostkowskim i Rymtowtami. Po powrocie z podróży przedłoży­

łem bardzo szczegółowe sprawozdanie o szpitalach zwiedzonych 1 oświadczyłem się za szpitalem pawilonowym w Krakowie. P.

Haller, dyrektor szpitala krakowskiego Harajewicz i znakomity krakowski profesor Dietel oświadczyli się przeciw, motywując tern, że system pawilonowy jest nieodpowiedni dla naszego klimatu.

Wezwano mnie do Wydziału Krajowego, abym bronił mej propo

179 zycji, a obrona była tak gorąco przekonywająca, iż Wydział Kra­

jowy większością głosów oświadczył się za systemem pawilono­

wym w Krakowie. Był to tryumf mój nielada, bo stanął na moją propozycję pierwszy szpital pawilonowy w kraju.

Do tego czasu nie mogłem uzyskać jeszcze obywatelstwa austrjackiego, a bez tego stanowisko moje było niepewne i na­

rażone na różne ewentualności. Namiestnik Gołuchowski dwu­

krotnie odrzucił podanie moje o naturalizację, przyjaciele moi jednak powoli torowali mi do tego drogę. Po powtórnem uzna­

niu, które otrzymałem od Sejmu za stan szpitali, udałem się osobiście do Gołuchowskiego z prośbą o udzielenie mi natura- lizacji.

Przyznam się, że szedłem z wielką obawą, Gołuchowski bo­

wiem niecierpiał emigrantów i przyjmował ich gburowato i z cy­

nizmem. Chociaż Gołuchowski był uprzedzony o mej wizycie przez Reya, który wówczas miał zamiar żenienia się z córką Namiest­

nika, obawiałem się jednak jakiej niegrzeczności z jego strony, bo byłem zdecydowany na niegrzeczność odpowiedzieć niegrzecz- nością, choćby to miało mnie nie wiedzieć ile kosztować. Na szczęście Gołuchowski Drzyjął mnie bardzo grzecznie, a rozmowę naszą podaję niżej, bo charakteryzuje ona dobrze tego człowieka.

Gdym powiedział moje nazwisko i poco przychodzę, rzekł:

— Pan zdaje mi się byłeś pułkownikiem w wojsku rosyj- skiem ?

— Tak jest Panie Hrabio.

— 1 czyż Panu nie żal straconej kariery?

— Nie, Wasza Ekscelencjo.

— Jakto, wszakże Pan do tego czasu już byłbyś jenerałem.

— Byłem dawniej wojskowym darmozjadem, dziś jestem człowiekiem użytecznym społeczności.

— Czy dlatego, że Pan jesteś lekarzem ? Wy lekarze wiecie tylko to, że nic nie wiecie. Gdy jaka choroba cięższa napadnie na człowieka, to wysyłacie go do lepszego klimatu lub do wód mineralnych, a zresztą postępujecie po omacku... Jeszcze chi- rurgja...

— Ja jestem także chirurgiem, przerwałem mu.

— To nie wiele znaczy; wyżej stawię to, że Pan jesteś in­

spektorem szpitali krajowych, ale Pan mógłbyś być już jenera­

łem, bo i w moskiewskim wojsku są Polacy-jenerałowie: Rzewu­

ski, Radziwiłł, Giecewicz...

12*

— Nie wysoko cenię taką karjerę. Rzewuski został dla tego jenerałem, że całe życie błaznował i bawił dwór carski; Radziwiłł dlatego, że jest bardzo bogaty i głupi, Giecewicz zaś dlatego że całe życie milczał i że ciągle milczy. Czyż to tak przyjemnie?

— Prawda, ale zająwszy wyższe stanowisko, Pan mogłeś być użyteczny swoim, udzielając im poparcia, dając im potrzebne wskazówki, uwiadamiając o szkodliwych zamiarach rządu... Tym­

czasem zrobiliście powstanie, które tyle sprawiło złego...

— Wasza Ekscelencjo, ja nie wywołałem powstania, lecz gdy krew lać się zaczęła, nie czas było rezonować.

— Co za krew... Głupia krew !

— Panie Hrabio, ją jestem z Litwy, a u nas nie tak pa­

trzyli na to. J a byłem może najzdolniejszym w rodzinie. Gdybym nie poszedł do powstania, nie mógłbym oczu pokazać nie tylko współobywatelom, ale i matce rodzonej.

— Cha ! cha! Pan i teraz tam oczu nie możesz pokazać.

— file mogę śmiało patrzeć w oczy każdemu, bo spełni­

łem obowiązek.

Odpowiedź ta widać nie podobała się Gołuchowskiemu, widział bowiem, że mnie nie przekona. Wziął prośbę moją i zmie­

niwszy rozmowę zaczął opowiadać o moim poprzedniku, który został oskarżony o jakąś sprawę kryminalną, zdaje się o zgwał­

cenie nieletniej dziewczyny. Dowcipkował z tego, śmiał się, cie­

szył z dowcipu swego i podskakiwał z zadowolenia jak tgncmistrz.

Na tern skończyła się rozmowa nasza...

Obywatelstwa jednak i teraz nie otrzymałem. Gdy Hr. Po­

tocki Alfred został marszałkiem krajowym po usunięciu się Leona Sapiehy, prosiłem go o naturalizację i za jego wstawieniem się w ministerstwie otrzymałem to, czego tak długo odmawiał mi Namiestnik.

W 1875 roku latem Bóg pozwolił mi doznać wielkiego szczęścia.

Droga matka moja, 76-Ietnia staruszka, siostra i bratanek mój Lu­

dwik, syn ś. p. Adolfa zmarłego w początku tegoż roku, odwie­

dzili mnie we Lwowie i zabawili cały tydzień. Jak byłem szczę­

śliwy, trudno mi wypowiedzieć, bo wszystko co jest we mnie do­

brego, zawdzięczam naukom mej ukochanej Matki i jej serdecz­

nemu prowadzeniu w wieku dziecięcym, bo lepiej wychowuje jedno słowo serdeczne Ojca lub Matki, przyciskających dziecinę do serca, a także gorzkie lat młodych doświadczenie i łzy i praca i błędy czasem nawet, niż najrozumniejsza teorja, nie dająca

urny-181

słowi wytchnienia, człowiekowi należnej swobody uczucia i myśli, pola do rozwinięcia się siłą własną.

Prace moje w dziale szpitalnym, jak powiedziałem wyżej, doznały uznania. Dwa miasta, Jasło na Mazurach, Żółkiew na Rusi z wdzięczności za podniesienie szpitali tamecznych nadały mi dyplomy honorowego obywatelstwa. Życie wogóle zaczęło mi się uśmiechać po tak długich próbach. W 1876 poznałem i po­

kochałem teraźniejszą moją żonę. Życie rodzinne ze wszystkiemi rozkoszami jego stało się i mnie dostępnem. Życie rodzinne rze­

czywiście jest wyższem nad wszystko na świecie, jeżeli jest do­

brane i szczęśliwe!