Gospodarcze skutki ograniczenia lub likwidacji dopat bezporednich

filaru, a wic dopaty bezporednie. Implementujemy je na dwa sposoby o nieco innej ekonomicznej treci. W wariancie pierwszym zakadamy, e dopaty bez-porednie dostarczane s sektorowi rolnemu w formie bezbez-poredniego wsparcia skierowanego do pracujcych rolników, . W wariancie drugim

przyjmu-jemy, e wydatki te nie s czystym subsydium do zatrudnienia w sektorze lecz raczej subsydium ogólnym, którego wymiar nie wie si bezporednio z liczb

pracujcych w danym gospodarstwie, . Naley podkreli, e z samego ksztatu w praktyce funkcjonujcych instrumentów WPR nie mona jedno-znacznie okreli do jakiego z dwóch wyrónionych w modelu typów je przypi-sa. Z jednej strony bowiem dopaty bezporednie uzalenione s od czynników w pierwszym rzdzie nie zwizanych z liczb pracujcych w danym gospodar-stwie (co przemawiaoby za drug z wymienionych interpretacji), z drugiej jed-nak strony przy zastanej strukturze agrarnej z dopat bezporednich korzystaj

gównie rolnicy indywidualni o niewielkich lub rednich gospodarstwach, a co za tym idzie polityka ta ma de facto w polskich realiach charakter subsy-dium do zatrudnienia. Rozwaano obydwa „czyste” przypadki, tj. sytuacje w której cao dopat bezporednich ma albo charakter subsydiów do zatrud-nienia, , albo subsydiów ogólnych .

Zakadamy, e instrumenty polityki rolnej s szczególnymi przypadkami rzdowych subsydiów sektorowych zwikszajcych poziom zysków uzyskiwa-nych w sektorze s oraz tempo akumulowanego w nim kapitau w nastpujcy sposób:

, (1.63) gdzie UE^W,s jest subsydium przypadajcym na jednego zatrudnionego w sektorze s, za UE^I,s subsydium inwestycyjnym. Wielkoci te okrelone s nastpujco:

, (1.64)

, (1.65)

, (1.66)

gdzie oraz definiuj udziay sektora s w wydatkach na subsydia do firm finansowane z funduszy unijnych odpowiednio bezporednio i porednio zwi-zane z liczb pracujcych w sektorze. Wielko tych subsydiów wynosi

X × UEt, dla , gdzie S + W = 1, a wic unijne wsparcie dzielone jest w pewnej proporcji midzy oba rodzaje subsydiów. Przy czym UE okrela udzia funduszy UE na oba interesujce nas cele w PKB Polski w stanie ustalo-nym, za jest szokiem do wielkoci subsydiów typu X w sektorze s w chwili t. Za pomoc szoków moliwa jest analiza wpywu dopat bezporednich na modelowan gospodark. Wprowadzenie funduszy UE do modelu oznacza take konieczno modyfikacji równania bilansowego w wy-mianie gospodarczej z zagranic do postaci:

, (1.67)

gdy fundusze unijne s z punktu widzenia ekonomicznego odnotowywane na rachunku przepywów kapitaowych, który z definicji musi równoway bilans handlowy równy rónicy midzy eksportem a importem w kadej chwili t.

Inaczej ni poprzednio symulacji dokonano nie przy pomocy analizy funkcji reakcji na impuls, lecz z uyciem filtru Kalmana. Informacj jak wyko-rzystano w interesujcym nas problemie filtracji-predykcji tworzy pena cieka kwartalnych wydatków na dopaty bezporednie z okresu 2003-2020. ciek

taka przedstawiono na wykresie 1.6.

Wykres 1.6. Zakadana cieka dopat bezporednich

ródo: obliczenia wasne.

Za lata 2003-2009 (okres historyczny) ciek t odtworzono na podsta-wie rocznych danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stosujc algorytm interpolacyjny Boota-Feibesa-Lismana (tzw. algorytm BFL) zaimplementowany w pakiecie Matlab. Zaoono take, e do roku 2012 wydatki na dopaty

bezpo-rednie sign 1% PKB (wobec ok. 0,7% w roku 2009 i przewidywanych 0,9%

w roku 2010), przyjmujc jednoczenie, e poziom ten zostanie utrzymany do koca obecnej perspektywy finansowej, tj. do roku 2013. Po tym terminie (dokadnie od przeomu lat 2014/2015) rozpocznie si stopniowe zmniejszanie dopat o 10% z kwartau na kwarta. Takie podejcie pozwala na przeprowadze-nie eksperymentu mylowego, w którym jednoczeprzeprowadze-nie ledzimy gospodarcze

skutki wprowadzenia dopat (lata 2003-2014) i ich stopniowej likwidacji (lata 2015-2020) w cigu kolejnej perspektywy finansowej. Wyniki symulacji przed-stawiono na wykresie 1.7.

Wykres 1.7. Oddziaywanie dopat bezporednich na gospodark w wariancie subsydium do zatrudnienia (panel lewy) i subsydium ogólnego (panel prawy)

Agregaty Agregaty

Produkt Produkt

Zatrudnienie Zatrudnienie

Inwestycje Inwestycje

ródo: obliczenia wasne.

Model przewiduje (wyk. 1.7) nieco inne efekty gospodarcze dopat

bezpo-rednich w zalenoci od tego czy przypominaj one raczej instrumenty typu pierwszego (bezporednie subsydia do zatrudnienia) czy instrumenty typu dru-giego (subsydia ogólne do sektora) zaimplementowane w jego strukturze. Ró-nice midzy oba typami instrumentów ujawniaj si przy tym na poziomie sek-torowym, podczas gdy efekty stricte makroekonomiczne (tj. widoczne w skali caej gospodarki) s w obu wypadkach jakociowo podobne, a ewentualne ró-nice maj charakter stricte ilociowy. W szczególnoci model przewiduje, e w latach 2003-2014 (tj. okresie o którym zakadamy, e wydatki na dopaty bez-porednie generalnie rzecz biorc bd w trendzie rosncym) rosn bdzie

tak-e PKB, konsumpcja i pace. W maksimum ich wartoci przekrocz o ok. 2%.

W obu wariantach dopaty bezporednie prowadzi bd w skali makroekono-micznej do spadku zatrudnienia, przy czym bdzie on pytszy w wariancie w którym dopaty bd miay charakter subsydium do zatrudnienia w rolnictwie.

W rezultacie, wobec zwikszenia si PKB wzronie take produktywno pracy, w zalenoci od wariantu od 2 do 3%.

Spadek zatrudnienia w sytuacji wzrostu PKB i pac ma swoje ródo w efekcie dochodowym po stronie gospodarstw domowych, zgodnie z którym ludzie otrzymujc darmowy transfer w postaci dopat bezporednich, zwiksza-jcy ich moliwoci konsumpcyjne na rynku dóbr, bez koniecznoci podejmo-wania pracy skonni s do przeznaczania relatywnie wikszej czci swojego czasu na wypoczynek. Efekt ten wzmacniany jest przez spadek popytu na prac

po stronie firm, które konfrontuj si z rosncymi oczekiwaniami pacowymi i pacami, co (wobec staoci uywanej technologii) grozioby obnieniem si

zyskownoci, o ile popyt na prac z ich strony nie ulegnie obnieniu. Jedynie w rolnictwie zatrudnienie ronie o ile zaoymy, e dopaty maj przede wszyst-kim form subsydium do zatrudnienia. Jeli tak nie jest, take w tym sektorze naleaoby oczekiwa obnienia si (ceteris paribus) zatrudnienia w wyniku wprowadzenia dopat. Naley take podkreli, e spadek zatrudnienia powodu-je, e wzrost wytwarzanego produktu na poziomie zagregowanym nimi

wywo-any, jest ograniczony jedynie do rolnictwa i sektora najcilej z nim powiza-nego popytem porednim, tj. energetyki, a take (w mniejszym stopniu) usug, które korzystaj na oywieniu popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego w znacznie wikszym stopniu ni np. przemys. Warto take podkreli, e inwe-stycje jako zmienna silnie procykliczna, reaguj na impulsy popytowe ze strony dopat bezporednich szczególnie silnie i szczególnie szybko. W szczególnoci firmy oczekujc redukcji dopat po roku 2014 ju kilka lat wczeniej zaczynaj

ogranicza ekspansj inwestycyjn tak, aby nie znale  si w sytuacji przeinwe-stowania gdy popyt zagregowany indukowany przez WPR osabnie.

Podsumowanie

Analizy oparte na symulacjach z zastosowaniem strukturalnego modelu gospodarki polskiej klasy DSGE pozwoliy na ilociowe okrelenie skutków po-tencjalnych zmian WPR. Okazao si, e dopasowany do danych model struktu-ralny gospodarki polskiej klasy DSGE moe by z powodzeniem wykorzystany do jakociowej i ilociowej oceny wpywu jaki makroekonomiczne zaburzenia agregatowe oraz instrumenty polityki rolnej wywieraj na gospodark w krót-kim, rednim i dugim okresie. W symulacjach szoków makroekonomicznych gówn uwag skupiono na trzech gównych kategoriach tych szoków, szcze-gólnie wanych z punktu widzenia sektora rolnego, takich jak:

a) egzogeniczne szoki cenowe wywoane zmianami cen towarów rolnych na rynkach wiatowych;

b) zmiany kosztów produkcji (m.in. cen energii i paliw);

c) szoki popytowe i szoki podaowe oddziaujce na kurs walutowy i stop

procentow.

Wyniki symulacji wskazuj, e skutki tych szoków, do istotne w ujciu sektorowym, liczone w skali caej gospodarki s mao znaczce. Dzieje si tak dlatego, e relatywne znaczenie sektora rolnictwa w tworzeniu wartoci dodanej jest niewielkie, a co za tym idzie wpyw analizowanych szoków na gówne zmienne makroekonomiczne jest nieznaczny.

Model DSGE wykorzystano take do ilociowej oceny wpywu dopat bezporednich oraz ich potencjalnego ograniczenia (z likwidacj wcznie) na sytuacj dochodow rolnictwa, zatrudnienie oraz przepywy czynników wy-twórczych w gospodarce. Z symulacji wynika, e o ile dopaty bezporednie w rolnictwie maj niewtpliwy pozytywny wpyw na dochody gospodarstw do-mowych (w tym zwaszcza rolniczych), poziom wynagrodze i produktu w skali krajowej, o tyle ich oddziaywanie na zatrudnienie poza rolnictwem wydaje si

by jednoznacznie negatywne. Wzrost zatrudnienia (relatywnie do spadkowego trendu wieloletniego) w wyniku wprowadzenia dopat bezporednich móg na-stpi jedynie w rolnictwie, lecz jeli tak si stao, to cen tego byo osabienie zacht do modernizacji gospodarstw, poprzez zastpowanie pracy kapitaem uwidaczniajce si w obnieniu (relatywnie do trendu) stopy inwestycji w sekto-rze rolnym.

Jednoczenie, oddziaywanie pierwszego filaru WPR na PKB w rolnic-twie i powizanej z nim przepywami midzygaziowymi energetyce jest wprawdzie pozytywne, ale w wypadku pozostaych sektorów gospodarki jest ono odmienne. Szczególnie negatywnie dopaty bezporednie w rolnictwie

od-dziauj na przemys, który traci na wzrocie cen dóbr inwestycyjnych i energii, a który (jako najsilniej nakierowany na eksport) nie korzysta ze wzrostu krajo-wego popytu konsumpcyjnego w stopniu porównywalnym do innych sektorów, takich jak energetyka czy usugi. Zatem, wydaje si e z punktu widzenia struk-turalnych przemian w rolnictwie, ograniczenie lub likwidacja dopat bezpored-nich przysuyaby si caej gospodarce, cho krótkookresowo owocujc szyb-sz realokacj zasobów pracy i kapitau do sektorów pozarolniczych (zwaszcza usug i przemysu), a w wypadku komponentu WPR subsydiujcego zatrudnie-nie w rolnictwie (lecz zatrudnie-nie komponentu o charakterze subsydium ogólnego) take stymulujc inwestycje w sektorze, które w chwili obecnej wypierane s przez

„darmow” (tj. nie wymagajc akumulacji kapitau na przyszo) konsumpcj

prywatn.

Literatura

1. Ashley R., Winston P. (2009): Enhancing Agriculture and Energy Sector Analysis in CGE Modelling: An Overview of Modifications to the USAGE Model, Centre of Policy Studies/IMPACT Centre Working Papers g-180, Monash University, Centre of Policy Studies/IMPACT Centre.

2. Arndt C., Tarp F. (2000): Agricultural Technology, Risk, and Gender:

A CGE Analysis of Mozambique. World Development, Vol. 28, Issue 7, July 2000. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=252974

3. Bukowski M., Pelle D. (2009): Wpyw realizacji polityki spójno ci na kszta-towanie si gównych wskaników dokumentów strategicznych – Narodowe-go Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójno ci 2007-2013 oraz innych wybranych wskaników makroekonomicznych na poziomie kra-jowym i regionalnym, IBS, MRR (2009).

4. Bukowski M., Dyrda S., Kowal P. (2008): Assessing Effects of Joining Common Currency Area with Large-Scale DSGE model: A Case of Poland, IBS Working Paper 3/2008.

5. Cretegny L. (2002): Modelling the Multifunctionality of Agriculture in a CGE Framework , International Conference on Policy Modeling, Brussels, Belgium, July 4-6, 2002.

6. Kolasa M. (2008): Structural heterogeneity or asymmetric shocks? Poland and the euro area through the lens of a two-country DSGE model, NBP Working Paper No. 49.

Katarzyna Hertel Narodowy Bank Polski

2. Zastosowanie modelu równowagi czstkowej