Rynki zbó

Dla zbó otrzymano cay szereg modeli, w szczególnoci – poday i po-pytu, opartych na cigach czasowych o zrónicowanej dugoci i dla rónych zaoonych postaci konkretnych modelowanych zalenoci. Wobec faktu, e udao si otrzyma proste modele czstkowe o niesprzecznej z teori ekonomii interpretacji, odniesiono si nastpnie do takich zagadnie jak rola instrumentów polityki rolnej, gównie reprezentowanych przez dopaty bezporednie. W rów-naniu poday produkcja zbó w Polsce uzaleniona jest od przeszych cen w Polsce i Unii Europejskiej oraz uzyskiwanych dopat bezporednich. Oszaco-wane równanie wskazuje na dodatni wpyw przystpienia Polski do Unii Euro-pejskiej. Jest to widoczne na wykresie 3.1. rednio produkcja z uwzgldnieniem dopat jest wyra nie wysza ni bez nich. Rok 2005 stanowi, wobec silnego za-chwiania (nagego wzrostu, po którym nastpi spadek) kosztów, przypadek specyficzny.

Wykres 3.1. Produkcja zbó ogóem w Polsce w latach 2000-2008 – wielkoci rzeczywiste i kontrfaktualne bez dopat (tys. ton)

15 000 17 000 19 000 21 000 23 000 25 000 27 000 29 000 31 000 33 000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Produkcja Produkcja bez UE

ródo: opracowano na podstawie modelu MODROL.

Rozpatrujc otrzymane wyniki naley, w szczególnoci pamita o tzw.

„decoupling”, czyli intencji przecicia zwizku dopat z produkcj. Mimo e znakomita wikszo kwot dopat w badanym okresie nie bya uzaleniona od prowadzenia konkretnej produkcji, to jednak producenci rolni brali je pod uwa-g podejmujc decyzje produkcyjne. Co jest istotne, to zmiana reakcji

producen-tów na przesze zachowanie cen. Zwizana jest ona niewtpliwie z przewidywa-niami co do przyszoci, które wanie w okresie akcesji ulegy zmianom, po-czynajc ju od okresu tu przed akcesj (np. rok 2003).

W trakcie prac nad estymacj modelu nie udao si uzyska istotnej zale-noci midzy faktem integracji a zmianami cen. Std te wielko potencjalnych przychodów rynkowych producentów rolnych produkujcych zboa (inaczej mówic warto rynkowa produkcji zbó caego sektora w Polsce) jest do

proporcjonalna do wielkoci produkcji. Widzimy (wykres 3.2), e wahania przychodów rynkowych bez integracji byyby mniejsze ni warunkach bardziej otwartej gospodarki. Zatem bez integracji, na mniejszym rynku, w oczywisty sposób dziaanie prawa Kinga-Davenanta byoby silniejsze, ni na rynku szer-szym, ale take, co wane, z uwzgldnieniem dopat.

Z uwagi na dopaty bezporednie, przystpienie Polski do UE wizao si

ze znacznie wikszym wzrostem dochodów producentów zbó ni ze wzrostem przychodów rynkowych czy produkcji (wykres 3.2), przy czym do wyliczenia wartoci rynkowej z wykresu 3.2 zastosowano ceny pszenicy. Stanowi to uproszczenie o zmniejszajcej si istotnoci z uwagi na zmiany w strukturze produkcji zbó. W badanym okresie dopaty stanowiy ponad 30% wartoci wy-tworzonej produkcji.

Wykres 3.2. Warto rynkowa produkcji zbó w Polsce oraz warto produkcji z uwzgldnieniem dopat w latach 2000-008 – wielkoci rzeczywiste i kontrfaktualne bez

integracji z UE (mld PLN, ceny zdeflowane)

7 12 17 22 27 32

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Warto rynkowa

Warto rynkowa + dopaty Warto rynkowa bez integracji

ródo: opracowano na podstawie modelu MODROL.

Niezalenie od analizy roli dopat w zmianach wielkoci produkcji zbó

ogóem, dokonano te próby dalszej dezagregacji produktowej modelu rynku zbó, z rozrónieniem pszenicy i yta. Stwierdzone w ramach estymacji

powi-zania midzy rynkami, wraz z innymi zalenociami badanymi w trakcie esty-macji i potwierdzonymi w jej efekcie, pokazano dla pszenicy i yta na wyk. 3.3.

Wykres 3.3. Produkcja pszenicy i yta w Polsce w latach 2000-2008 – wielkoci rzeczywiste i kontrfaktualne bez dopat (tys. ton)

2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000 8 000 9 000 10 000 11 000 12 000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Produkcja pszenicy Produkcja pszenicy bez UE Produkcja yta Produkcja yta bez UE

ródo: opracowano na podstawie modelu MODROL.

Z przeprowadzonych analiz wynika, e efektem integracji jest wzrost pro-dukcji pszenicy, wystpujcy zwaszcza bezporednio po akcesji, za dla yta podobny efekt, cho wyra nie sabszy. Natomiast wyganicie efektu zwikszo-nej produkcji moe by oceniane dopiero po uzyskaniu dalszych danych i w dal-szych estymacjach dla dudal-szych okresów.

Tak wic dwa modelowane rynki zachowuj si w nieco odmienny spo-sób, mimo e wpyw integracji na produkcj w latach 2004-2007 by dla obu w sumie dodatni (wzrost produkcji pszenicy o 6,6%, za yta o 1,5%). W przy-padku pszenicy mamy do czynienia z malejcym wpywem integracji z UE na jej produkcj w Polsce. O ile w pierwszych latach przy podejmowaniu decyzji produkcyjnych kierowano si moliwoci uzyskania dopat, przez co produkcja wzrastaa, to w kolejnych latach przyczyna ta ma mniejsze znaczenie. Z kolei produkcja yta w efekcie przystpienia do Unii Europejskiej wzrosa w 2004 roku a nastpnie uwidocznia si malejca tendencja. W roku 2007 produkcja

yta bez integracji mogaby by wysza o okoo 17% ni miao to miejsce w rzeczywistoci.

Przeoenie zmian wielkoci produkcji na korzyci zwizane z upraw

pszenicy i yta przedstawiono na wykresach, odpowiednio, 3.4 i 3.5. W obydwu przypadkach model sugeruje silny zwizek przychodów z dopatami. Warto

rynkowa produkcji wzrosa proporcjonalnie do jej wielkoci (wyk. 3.2), za

do-datkowe wpywy zwizane z patnociami bezporednimi spowodoway wzrost opacalnoci produkcji.

Wykres 3.4. Warto rynkowa produkcji pszenicy w Polsce z uwzgldnieniem dopat – wielkoci rzeczywiste i kontrfaktualne bez integracji z UE (mld PLN, ceny stae 2008)

3 4 5 6 7 8 9

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Warto rynkowa+dopaty Warto rynkowa bez UE

ródo: opracowano na podstawie modelu MODROL.

Model rynku yta, powizany zreszt z modelem rynku pszenicy, nieco mniej precyzyjnie odzwierciedla przebiegi rzeczywiste ni model rynku pszeni-cy. Czyni to jednak w wystarczajcym stopniu, by móc mówi o istotnoci wpywu dopat na produkcj zarówno w stosunku do pszenicy, jak yta, a wic – przynajmniej w przypadku Polski – o niepowodzeniu realizacji intencji „deco-upling”. Mona sdzi, e wynika to zarówno z duego udziau patnoci uzu-peniajcych, jak i sposobu postrzegania przez producentów proporcji kosztów i przychodów. Ocena jednak tego faktu z punktu widzenia Polski ma oczywicie inny charakter.

W ramach komentarza dodajmy uwag, e w estymowanych modelach wpyw dopat na produkcj i dochody, zarówno dla pszenicy, jak i dla yta, nie jest bynajmniej bezporedni i prosty – skadaj si na róne drogi, poprzez ja-kie wpyw dopat uwidacznia si w rzeczywistoci rolnictwa polsja-kiego. Dotyczy to zwaszcza przychodów, dla których rónica sytuacji bez dopat i z dopatami nie polega na prostym dodaniu wielkoci dopat do kwoty przychodów.

Modele rynków zboowych (pszenica, yto) wykazuj wyra n zaleno

od instrumentów polityki rolnej, tutaj w postaci dopat bezporednich. Zaleno

ta wskazuje na istotn rol tego instrumentu w zwikszaniu nie tylko samych przychodów rolniczych, ale i produkcji. Jest to, jak wspomniano, efektem nie-penego rozdzielenia patnoci bezporednich od produkcji, zwizanego z

uza-lenieniem otrzymania dopat uzupeniajcych od utrzymania ziem w dobrej kulturze produkcyjnej.

Wykres 3.5. Warto rynkowa produkcji yta w Polsce z uwzgldnieniem dopat – wielkoci rzeczywiste i kontrfaktualne bez integracji z UE (mld PLN, ceny stae 2008)

0 0,5 1 1,5 2 2,5