Podsumowanie

Przedstawione powyej ilociowe szacunki efektów przegldu WPR na popyt, poda i ceny na rynkach rolnych zostay uzyskane w sposób sformali-zowany (i w duej mierze obiektywny), przy pomocy dynamicznego modelu równowagi czstkowej AGMEMOD. Warto podkreli, e na otrzymywane wy-niki niebagatelny wpyw ma wykorzystane narzdzie analizy. Model ten umo-liwia ocen skutków zmian polityki rolnej na wielu paszczyznach i na znacz-nym poziomie szczegóowoci, uwzgldniajc wikszo instrumentów wspar-cia na poszczególnych rynkach oraz szeroki wachlarz modyfikacji w systemie dopat bezporednich (I filar WPR). Jego zalet jest kompleksowo

przeprowadzonych rozwaa, tj. moliwo analizy zmian WPR nie tylko o cha-rakterze ilociowym, ale równie niektórych korekt jakociowych. Bardzo wa-n cech modelu, rzutujc w sposób oczywisty na otrzymane wyniki, jest uwzgldnienie rónego rodzaju powiza pomidzy rynkami, zarówno we-wntrz danego kraju, jak równie relacji, jakie wystpuj pomidzy krajami lub wewntrz caej Unii Europejskiej. Ten drugi czynnik umoliwia traktowanie analizowanego kraju nie jako gospodarki zamknitej, odizolowanej od reszty

wiata, ale jako elementu wikszej caoci, co w kontekcie analizy efektów zmian unijnej polityki rolnej, jak równie w sytuacji obserwowanej postpujcej integracji poszczególnych rynków krajowych z rynkiem europejskim, jest nie-sychanie wane. Model uwzgldnia równie wpyw rynków wiatowych, na sytuacj w sektorze rolno-spoywczym w UE, przede wszystkim za transmisj

cen, co równie wpywa moe na uzyskiwane wyniki. Rezultaty niniejszego badania naley wic traktowa jako warunkowe wzgldem przedstawionej w tekcie struktury modelu i jego cech charakterystycznych oraz przyjtych do modelowania zaoe.

Ocena skutków reformy Health Check

Wyniki symulacji pokazuj, e wpyw zmian WPR w ksztacie ustalonym w ramach Health Check na struktur popytowo-podaow gównych rynków rolnych w Polsce bdzie niewielki. Taki obraz wydaje si zgodny z intuicj. He-alth Check mia mie w zaoeniu jedynie charakter korygujcy w stosunku do reformy przeprowadzonej w 2003 r. Ponadto stosowany w Polsce system do-pat bezporednich SAPS jest w duej mierze zgodny z przyjtymi celami re-formy WPR, gdy od samego pocztku zakada praktycznie cakowite oddzie-lenie dopat od produkcji. Potencjalny wpyw zatwierdzonych w Health Check zmian stopy modulacji równie wydaje si niewielki z uwagi na struktur go-spodarstw w Polsce. Jedynym elementem przegldu, który moe istotnie

zmie-ni uwarunkowania dziaalnoci rolników w Polsce, jest stopniowe zniesienie systemu kwot mlecznych. Na krajowe rynki rolne poredni wpyw mog dodat-kowo wywiera zmiany sytuacji na rynku wspólnotowym, zachodzce na skutek modyfikacji polityki rolnej w innych krajach UE.

Najpowaniejsza modyfikacja regulacji w ramach przegldu miaa miej-sce na rynku mleka i wizaa si ze stopniowym zwikszaniem, a nastpnie li-kwidacj kwot mlecznych. Jej skutki widoczne mog by nie tylko na rynku mleka i produktów mlecznych, ale take na innych rynkach, poprzez zmiany popytu na pasze oraz zmiany poday misa. Symulacja z wykorzystaniem mo-delu AGMEMOD pokazuje, e zniesienie kwot moe prowadzi do wzrostu produkcji mleka (o okoo 5,4% w roku 2020). W konsekwencji wystpi moe wzrost produkcji artykuów mlecznych, spadek ich cen oraz wzrost konsumpcji krajowej. Poniewa szacuje si, e przyrost konsumpcji bdzie mniejszy ni

wzrost produkcji, naley oczekiwa wzrostu samowystarczalnoci, a wic ko-nieczno lokowania nadwyek produkcji na rynkach zewntrznych.

Bezporedni konsekwencj sytuacji na rynku mleka stanowi mog

zmiany zachodzce na rynku misa. Bd one widoczne w pierwszej kolejnoci na rynku woowiny, gdzie na skutek sabszego spadku pogowia krów oczekuje si zwikszenia iloci surowca do produkcji misa. Wyniki symulacji pokazuj,

e produkcja misa woowego i cielcego na skutek reformy moe by wysza o okoo 4%, a jego ceny nisze o 3,8%. Redukcja cen umoliwi ponad dwupro-centowy wzrost spoycia krajowego tego gatunku misa. Na innych rynkach misa, przede wszystkim wieprzowiny i drobiu, w efekcie reformy Health Check wystpi moe natomiast niewielki spadek produkcji.

W przypadku rynków produktów rolinnych zmiany produkcji i zuycia na skutek Health Check s bardzo mae, gdy korekty polityki rolnej, mogce zmieni uwarunkowania rynkowe na tych rynkach w Polsce, bd ograniczone.

Brak zmian systemu dopat bezporednich oraz stopnia powizania z produkcj, jak równie wprowadzenie modulacji liczonej wedug nowego schematu nie powoduj znaczcych zmian poziomu produkcji. róda niewielkich zmian

zu-ycia krajowego s równie zwizane z rynkiem zwierzcym.

W niniejszym badaniu nie przeprowadzono analizy wpywu przegldu WPR na dochody producentów rolnych ze wzgldu na ograniczone moliwoci dokadnego oszacowania kosztów produkcji w poszczególnych dziaach rolnic-twa. Równie w literaturze przedmiotu znale  mona jedynie wyrywkowe in-formacje na temat wpywu poszczególnych elementów reformy, przede

wszyst-kim za jej najpowaniejszej w skutkach czci, tj. likwidacji kwot mlecznych⁶. Na przykad, z badania [Regional … 2009] wynika, e spadek dochodów z tego tytuu w rolnictwie polskim szacowany jest na okoo 2%, w tym wród rolników produkujcych mleko – 5,1%. Zmniejszenie dochodów rolniczych moe by

wic szczególnie silnie odczuwane w regionach i gospodarstwach specjalizuj-cych si w produkcji mleka. W przypadku innych ni mleczny kierunków pro-dukcji spadku dochodów naleaoby oczekiwa tam, gdzie nastpuje spadek cen towaru, który nie jest kompensowany zwikszeniem produkcji oraz obnieniem kosztów jego wytworzenia.

Wydaje si natomiast prawdopodobne, e najistotniejsze korzyci z tytuu przeprowadzonej reformy osign konsumenci, którzy z reguy s najwikszymi beneficjentami liberalizacji polityki gospodarczej. Naley jednoczenie

zauwa-y, e mimo i oczekiwana reakcja rynków rolno-spoywczych w Polsce w efekcie zatwierdzenia Health Check jest ograniczona, wprowadzone zmiany w polityce rolnej s wanym i czytelnym sygnaem kierunku, w jakim rozwija si WPR. Daje on podstaw sdzi, e decyzje producentów bd podejmowane z coraz wikszym uwzgldnieniem sytuacji rynkowej, nie tylko na rynku krajo-wym i europejskim, ale równie na rynku wiatokrajo-wym.

Ocena wpywu likwidacji patnoci bezporednich

W niniejszym badaniu zaprezentowano wyniki symulacji dwóch scenariu-szy opartych na zaoeniu likwidacji dopat bezporednich, stanowicej jeden z rozwaanych kierunków reform WPR w nowej wieloletniej perspektywie finansowej (po 2013 r.). Z analizy wynika, i, podobnie jak w przypadku refor-my Health Check, take taka potencjalna modyfikacja WPR prowadzi moe do zmian struktury popytu i poday na rynkach rolnych. Zmiany te mog by jed-nak znaczco róne co do skali oraz co do kierunku od skutków wejcia w ycie Health Check. Najwaniejsze korekty instrumentów polityki rolnej w ramach Health Check dotyczyy rynku mleka i produktów mleczarskich, a dopiero w drugiej kolejnoci przekaday si one na rynki misa oraz produkcj rolinn.

Z kolei zniesienie dopat bezporednich w Polsce dotknie przede wszystkim rynki bezporednio powizane z ziemi. W pierwszym rzdzie bdzie to wic sektor rolinny, a wic rynki zbó, oleistych i innych rolin. Pewne bezporednie skutki mog równie zosta zaobserwowane na rynku produktów zwierzcych poprzez zniesienie dopat do k i pastwisk, jednak wikszo zmian na rynkach

6Szacunki zmian ilociowo-cenowych na rynku mleka w powyszym badaniu s zblione do wyników uzyskanych za pomoc modelu AGMEMOD.

misa oraz mleka bdzie miaa charakter wtórny a zakres tych zmian bdzie znacznie mniejszy.

Wedug symulacji, skutkiem likwidacji patnoci bezporednich byby spadek produkcji zbó rednio w okresie 2014-2020 o 0,6-0,7%. Najwikszy spadek produkcji moe wystpi w przypadku yta, jczmienia i pszenicy. Na-tomiast wzrostu produkcji mona spodziewa si w przypadku rzepaku oraz ziemniaków. Wzrost cen krajowych wikszoci produktów rolinnych, wynika-jcy przede wszystkim ze skutków reformy na poziomie caej Unii Europejskiej, moe agodzi wpyw zniesienia dopat na przychody rolników z jednostki pro-dukcji. Rónice w popycie krajowym na tych rynkach miayby charakter wtór-ny, tj. nie wynikayby wprost z zaoe reformy, ale byyby w duej mierze skutkiem zmian cen oraz funkcjonowania rynku. Przewiduje si, e w przypad-ku wejcia w ycie reformy dopat bezporednich zuycie krajowe zbó ogóem utrzymaoby si na poziomie zblionym do scenariusza bazowego, a na rynku ziemniaków oraz na rynku rzepaku mogoby ono wzrosn.

Efektem likwidacji dopat bezporednich byyby znacznie mniejsze zmia-ny produkcji na rynkach zwierzcych ni w sektorze rolinzmia-nym, co wynika z poredniego oddziaywania tej modyfikacji polityki rolnej. Niewielkiego wzrostu produkcji oczekuje si w przypadku wieprzowiny oraz mleka surowego i produktów mleczarskich. Z kolei nieznacznego spadku produkcji naley spo-dziewa si w przypadku misa woowego i drobiowego. Znacznie wiksze spadki produkcji mog wystpi w sektorze owczarskim. Przeoenie zmian re-lacji midzy popytem a poda na rynku unijnym na krajowe ceny skupu ywca oraz mleka prowadzi moe, podobnie jak w sektorze rolinnym, do ich wzro-stu. W efekcie doj moe do ograniczenia konsumpcji wyrobów mleczarskich oraz misa woowego i wieprzowego. Niewielki wzrost konsumpcji drobiu wy-nika moe z relatywnie mniejszej zwyki jego cen oraz efektu substytucji po-midzy rónymi gatunkami mis.

Zgodnie z intuicj symulacje zniesienia dopat bezporednich z wykorzy-staniem modelu AGMEMOD wskazuj na agodniejszy przebieg zmian wik-szoci zmiennych opisujcych rynki rolne w scenariuszu liniowej likwidacji wsparcia. Jednorazowe zniesienie dopat w 2014 r. na wielu rynkach mogoby przynie reakcj szybsz oraz silniejsz, co do skali w pierwszych latach po wprowadzeniu modyfikacji WPR. Z kolei w duszym okresie jej skutki mogy-by czciowo cofn si, a ostateczna skala zmian mogamogy-by w wielu przypad-kach by podobna do efektów likwidacji liniowej.

Wyniki te pokazuj, e o ile zmiany produkcji nie s znaczce w skali

ca-ego sektora, to zapewne efektem likwidacji dopat byaby przebudowa struktury

agrarnej i wzrost specjalizacji. Wizaoby si to z zaprzestaniem dziaalnoci znacznej liczby maych producentów oraz kierowaniem si przy podejmowaniu decyzji przez producentów wzgldami czysto rynkowymi. Dodatkowo efektem likwidacji dopat w UE byaby zapewne idca w tym samym kierunku modyfi-kacja polityki amerykaskiej, co powodowaoby dalsze konsekwencje dla pol-skiego rynku rolnego.

Literatura

1. Ackrill R. (2000): The Common Agricultural Policy, Sheffield Academic Press, Sheffield.

2. AGMEMOD Partnership, Impact analysis of the CAP reform on main agri-cultural commodities. Final Report. European Commission Directorate Gen-eral JRC – IPTS (Institute for Prospective Technological Studies), 2005.

3. Banse, M., Tangermann, S. (1996): Agricultural implications of Hungary’s Accession to the EU – Partial versus general equilibrium effects. 50th EAAE Seminar “Economic Transition and the Greening of Policies: New Chal-lenges for Agriculture and Agribusiness in Europe”.

4. Binfield, J.; Meyers, W. and Westhoff, P. (2005): Challenges of incorporat-ing EU enlargement and CAP reform in the GOLD model framework, 89th EAAE Seminar paper, FAPRI, Universityof Missouri, Columbia, Missouri.

5. Cardwell M. (2004): The European model of agriculture, Oxford University Press, New York.

6. Conforti P. (2001): The Common Agricultural Policy in main Partial Equi-librium models. Osservatorio sulle Politiche Agricole dell'UE, INEA, Work-ing Paper No. 8.

7. Chantreuil, F., Hanrahan, K. (2007): AGMEMOD EU Argicultural Market Outlook. Paper presented at Seminar of Drustvo Agrarnih Ekonomistov Slo-venije, DAES, Slovenia 2007.

8. Chantreuil F., Tabeau A., van Leeuwen M. (2008): Estimation of impact of EU agricultural policies on the world market prices. Paper prepared for pres-entation at the 107th EAAE Seminar "Modelling of Agricultural and Rural Development Policies". Sevilla, Spain 2008.

9. Chantreuil, F., Donnellan, T., van Leeuwen, M., Salamon, P., Tabeau, A., Bartova, L. (2008): EU dairy quota reform – AGMEMOD scenario analysis.

XIIth Congress of the European Association of Agricultural Economists, Ghent, Belgium 2008.

10. Donnellan T., Hanrahan K., McQuinn K., Riordan B. (2002): Policy analysis with AG-MEMOD Model: Dealing with diversity in the EU Agri-Food Sec-tor. RERC, Paper prepared for presentation at the EAAE Congres 2002.

11. Esposti R., Camaioni B. (2007): Technical Report on the Modeling Structure, AGMEMOD WP2 D2, Project no. SSPE-CT-2005-021543.

12. FAPA, SAEPR. (2008): Analiza wybranych tematów przedstawionych w Komunikacie Komisji Europejskiej „Preparing for the „Health-Check”

of the CAP reform”, Warszawa.

13. Garforth C., Rehman T. (2006): Review of Models for Agricultural Policy Analysis, Research Project EPES 0405/17. Project Report No. 5, The Univer-sity of Reading.

14. Hamulczuk M. (2008): Modele równowagi czstkowej w prognozowaniu i symulacjach na rynku rolnym – model AGMEMOD, Zeszyty Naukowe Szkoy Gównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnic-twa wiatowego, T. 4 (19).

15. Hamulczuk M., Hertel K. (2009): AGMEMOD model – structure and appli-cation for analysis and simulation of Polish agricultural sector, Metody

ilo-ciowe w badaniach ekonomicznych.

16. Jongeneel, R., Tonini, A. (2008): The 'Milk Quotas Rent Puzzle' In The EU:

Economic Significance, Review And Policy Relevance. Paper provided by European Association of Agricultural Economists in its series 109th Seminar, November 20-21, 2008, Viterbo, Italy 2008.

17. Majewski E., Ws A., Sulewski P., Cygaski . (2009): Ryzyko dochodowe w kontek cie zmian WPR – analiza scenariuszy, [w:] Zarzdzanie ryzykiem cenowym a moliwo ci stabilizowania dochodów producentów rolnych – aspekty poznawcze i aplikacyjne, (red M. Hamulczuk, S. Stako), IERIG-PIB.

18. Regional Economic Analysis of Milk Quota Reform in the EU, Fellmann T. (Editor), European Commission, Joint Research Centre, Institute for Pro-spective Technological Studies 2009.

19. Réquillart, V., Bouamra-Mechemache, Z., Jongeneel, R., Penel, C. (2008):

Economic analysis of the effects of the expiry of the EU milk quota system.

Report prepared for the European Commission, IDEI, Toulouse.03 2008.

20. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 72/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r.

21. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 73/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r.

22. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 74/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r.

23. Tomczak F. (2009): Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej UE i strategia roz-woju rolnictwa polskiego, IERiG-PIB, Warszawa.

24. Tongeren, F.W. and van Meijl, H. (1999): Review of applied models of inter-national trade in agricultural and related resource and environmental mod-elling. Agricultural Economics Research Institute, Report 5.99. (EU-Fair VI-CT 98-4148, interim Report 1).

25. Tongeren, F. van, Meijl, H. van, Surry, Y. (2001): Global models applied to agricultural and trade policies: A review and assessment, Agricultural Economics, 26:149–172.

26. Westhoff P. (2001): The European Union Grain, Oilseed, Livestock and Dairy (EU GOLD) Model, FAPRI at the University of Missouri.

Jan Gadomski, Jan W. Owsi ski Instytut Bada Systemowych PAN

3. Zastosowanie ekonometrycznego modelu sektorowego