GOW z perspektywy regionu

Prowadzenie analiz gospodarki opartej na wiedzy tylko na szczeblu krajowym jest niewystarczające. Powszechnie wiadomo, że wzrost gospodarczy da się opisać na poziomie makro, jednak nie da się już go na tym poziomie dokładnie wyjaśnić. Dlatego też niezbędne jest sprowadzenie analiz do poziomu mikro. Źródłem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy na szczeblu krajowym jest przecież jej rozwój w regionach. To właśnie na tym poziomie kreowane są ramy dla wzrostu i promocji GOW.⁵³

W obecnie funkcjonującym stanie prawno-ustrojowym w Polsce podstawowymi jednostkami podziału terytorialnego są województwa, które jednocześnie posiadają administrację samorządową. W ujęciu ekonomicznym województwa są podsystemami terytorialnymi gospodarki kraju, a w ich obrębie zachodzą procesy instytucjonalne. Ponieważ województwa nie posiadają suwerenności i związanych z nią regulacji prawnych, ich charakter wyznaczany jest poprzez strukturę wewnętrzną (np. wielkość podmiotów gospodarczych, wartość ich produkcji, ale również zatrudnienie i bezrobocie, czy też otoczenie biznesowe), strukturę zewnętrzną (tj. przepływy towarowe i kapitałowe) oraz własności całościowe (wielkość dochodu regionalnego).⁵⁴

W dzisiejszych czasach odchodzi się od starego podejścia klasycznych teorii, traktując region tylko jako miejsce lokalizacji poszczególnych działalności. Obecnie region należy interpretować, jako miejsce, gdzie generowane są innowacje oraz w którym zachodzą procesy ich absorbcji i dyfuzji. Należy go traktować, jako fundamentalną płaszczyznę organizacji gospodarki oraz obszar, na którym kreowane są wiedza i innowacje, ale również umiejętności techniczne i technologiczne.⁵⁵ Oczywiście każdy region posiada atrybuty charakterystyczne wyłącznie dla siebie. Na różnych obszarach występują różne mechanizmy rozwoju i dostosowywania innowacji, szczególne mechanizmy kształcenia i podnoszenia kwalifikacji, czy też zdolności współpracy i tworzenia relacji sieciowych powiązań. Można zatem stwierdzić, że zdolności innowacyjne kreowane są przez potencjał regionalny oraz charakterystyczne dla każdej

53 A. Kukliński, 2003, Rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Trajektoria regionalna, [w:] A. Kukliński (red.), Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, Biuro Banku Światowego w Polsce, Komitet Badań Naukowych, Warszawa, s. 195-196.

54 Z. Chojnicki, T. Czyż, 2006, Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 25-26.

55 I. Pietrzyk, 2001, Paradygmat rozwoju terytorialnego, [w:], C. Kosiedowski (red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń, s. 55-66.

struktury przestrzennej zdolności generowania i rozprzestrzeniania innowacji. Sfera innowacyjności inaczej rozwija się na obszarach, na których funkcjonuje silny i dominujący ośrodek metropolitarny, inaczej na obszarze o strukturze wielofunkcyjnej, a jeszcze inaczej w regionach typowo rolniczych. Rozwój procesów innowacyjnych jest odmienny, gdy na danym terytorium funkcjonują pojedyncze duże podmioty o zasiągu międzynarodowym od tego, na którym dobrze rozwinięty jest sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Współwystępowanie wyjątkowego potencjału innowacyjnego, wraz z poszczególnymi mechanizmami unikalnymi dla danego regionu tworzy istotę regionalnej gospodarki opartej na wiedzy.⁵⁶ Opisując szerzej omawiane zagadnienie można wskazać trzy typy społeczności, które napędzają rozwój GOW w regionie. Kreowane przez nie gospodarki oddziałują na gospodarkę krajową. Są jednak uzależnione od centralnych norm i regulacji prawnych (zob. rysunek 1.3).

Rysunek 1.3. Społeczności napędzające GOW w regionie

Źródło: opracowanie własne.

Pierwszym motorem napędowym gospodarki opartej na wiedzy w regionie jest społeczeństwo biznesowe. Przedsiębiorstwa poprzez zdobywanie i wykorzystywanie

56 P. Cooke, G. Schienstock, 2000, Structural competitiveness and learning regions, [w:] Enterprise and Innovation Management Studies, Vol. 1., No 3/2000, s. 265-280.

regionalna GOW regionalna GOW regionalna GOW regionalna GOW regionalna GOW

Krajowa

GOW

SAMORZĄDOWA _SAMORZĄDOWA^{SPOŁECZNOŚĆ}

wiedzy mogą osiągać długofalową przewagę konkurencyjną. Powinny również same generować wiedzę, co zwiększy ich znaczenie w tworzeniu GOW. Drugim inicjatorem kreowania gospodarki opartej na wiedzy jest społeczeństwo naukowe. Te jednostki wytwarzają wiedzę, a ich dorobek odnosi się głównie do teorii. Jeżeli zakres ten poszerzy się również o wykorzystanie praktyczne, przyczyni się to do znacznego promowania wiedzy na potrzeby wzrostu społeczno-gospodarczego. Ostatni element, w tym układzie, stanowi społeczność samorządowa. Polityka regionalna opiera się na dokładnym poznaniu specyficznych uwarunkowań obszaru, który obejmuje. Instytucje państwowe powinny postrzegać rozwój GOW, jako najważniejszy proces strategiczny.57 Wszystkie omówione wyżej społeczności dodatkowo powinny współpracować i wzajemnie się uzupełniać.

Gospodarka oparta na wiedzy ściśle wiąże się ze społeczeństwem ludzi uczących się. Kształcenia nie można jednak traktować tylko jako bezpośrednie przekazywanie informacji. Jest to proces społeczny, powodujący wzajemne oddziaływanie jednostek uczących się, co prowadzi do powstawania, tzw. kapitału społecznego. Efektywne podnoszenie kwalifikacji zawodowych wiąże się z kilkoma postulatami:

1. Niezbędne jest szkolenie zawodowe pracownika, w sposób nieustanny, podczas jego całej kariery zawodowej (dotyczy to przede wszystkim placówek pozaakademickich). 2. Pracownik powinien charakteryzować się stałą adaptacją do zmiany miejsca pracy,

jak również charakteru pracy.

3. Kształcenie powinno obejmować również umiejętności uczenia jak zdobywać i samemu kreować wiedzę.

Uważa się, że wzrost efektywności edukacyjnej, a w konsekwencji generowanie kapitału społecznego jest głównym czynnikiem rozwoju regionalnego oraz zdolności adaptacyjnej regionów do wymagań dotyczących GOW.58 Wykształcenie oraz różnego rodzaju umiejętności stają się istotnym atrybutem na konkurencyjnym rynku. Inwestowanie w człowieka jest konieczne dla powiększenia potencjału społecznego, gdyż pracownicy wraz z kompetencjami i doświadczeniem, ale również motywacją i zaangażowaniem są kreatorem kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa. Warto zaznaczyć, że wartość kapitału ludzkiego nie zmienia się wprost proporcjonalnie do zmiany liczby ludności.

57 A. Kukliński, 2003, Polska droga kreowania gospodarki opartej na wiedzy, [w:] A. Kukliński (red.), Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, Biuro Banku Światowego w Polsce, Komitet Badań Naukowych, Warszawa, s. 328.

Poziom tego kapitału lepiej rozpatrywać w ujęciu jakościowym, a nie ilościowym, ponieważ nie jest on podporządkowany wszystkim prawom rynku. W sposób bezpośredni nie jest w stanie zmienić właściciela, natomiast może być gromadzony, użytecznie wykorzystywany lub marnotrawiony, a poprzez inwestowanie w niego można go rozbudowywać i powiększać.⁵⁹

Warto zwrócić uwagę, że ważną funkcję w regionalnej gospodarce opartej na wiedzy odgrywa również szeroko rozumiana kultura. Dotyczy ona elit społecznych i rozwoju centrów kultury, ale również zagadnień przedsiębiorczości i kultury pracy. Kolejnym przejawem rozwoju regionalnego jest podejście do postrzegania przyszłości i nadzieja mieszkańców. Te kwestie bezpośrednio mogą wiązać się z decyzjami migracyjnymi, konsumpcyjnymi i inwestycyjnymi. Dlatego też regiony uboższe mają największy problem z deficytem ludzi posiadających wiedzę. Nawet jeżeli na danym obszarze takie wysoko wykwalifikowane osoby są dostępne, to przy braku dla nich miejsc pracy następuje proces migracyjny. Zyski wytwarzane przez tych pracowników będą czerpały inne regiony lub co gorsze osoby te, zatrudnione w innych dziedzinach, nie będą realizować drzemiącego w nich potencjału.60

Wszystkie wyżej wymienione aspekty wpływają na kształtowanie się konkurencyjności regionu. Region konkurencyjny po pierwsze stwarza dogodne warunki dla lokalnych przedsiębiorców, a po drugie jest w stanie wygrać konkurencję z innymi regionami o pozyskanie kapitału inwestycyjnego (szczególnie związanego z innowacyjnością).⁶¹ Stwarza to możliwość dopływu inwestycji zagranicznych⁶². Nie bez znaczenia jest również podatność innowacyjna regionów⁶³, podejście przedsiębiorców do innowacji64, czy też promocyjna polityka regionalna, ale przede wszystkim aktywność przedsiębiorstw zagranicznych.

59 I. Figurska, E. Wiśniewski, 2009, Konkurencyjność regionów w gospodarce opartej na wiedzy, [w:] L. Kozioł (red.), J. Siekierski (red.), Determinanty rozwoju gospodarczego. Aspekty mikro- i makroekonomiczne Tom 1. Gospodarka – Finanse – Pedagogika, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie nr 2(13)/2009, Tarnów.

60 J. Chądzyński, A. Nowakowska, Z. Przygodzki, 2007, Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, CeDeWu, Warszawa, s. 117-118.

61 G. Gorzelak, 2003, Bieda i zamożność regionów. Założenia, hipotezy, przykłady [w:] Studia Regionalne i Lokalne Nr 1 (11), s. 49.

62 Zob. K. Stachowiak, 2006, Instytucjonalne uwarunkowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.

63 Zob. T. Pakulska, 2005, Podatność innowacyjna Polski na napływy zagranicznego kapitału technologicznie inwestycyjnego, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.

64 Zob. R. Sternberg, O. Arndt, 2001, The firm or region: what determines the innovation behaviour of European firms?, [w:] Economic Geography Vol. 77 No. 4.