Na potrzeby analiz jakości życia społeczeństwa w Polsce w ujęciu regionalnych w latach 2003-2014 wyznaczono wskaźnik poziomu egzystencji. Zmienne składowe WPE podzielono na trzy wymiary, które odzwierciedlają najważniejsze wartości życia, tj. wartości finansowe (ekonomiczno-techniczne), niematerialne (jakość środowiska i wartości społeczno-kulturowe) oraz emocjonalne (psychologiczno-moralne). Wskaźnik zawiera się w przedziale od 0 do 10, przy czym im wyższa wartość WPE tym społeczeństwo zamieszkujące dany region charakteryzowało się wyższym poziomem egzystencji. Informacje o wartościach wskaźników dla poszczególnych województw zawarto w tabeli 5.1156.
Tabela 5.1. Wskaźnik poziomu egzystencji w latach 2003-2014
WOJEWÓDZTWO 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ŁÓDZKIE 3,01 2,53 2,96 3,01 3,47 3,45 3,46 3,43 3,79 3,7 3,55 3,56 MAZOWIECKIE 4,32 3,61 4,74 4,32 4,77 5,08 5,12 5,47 5,43 5,55 5,74 5,5 MAŁOPOLSKIE 3,99 3,48 3,79 3,8 3,88 3,96 4,04 3,95 4,01 3,75 3,95 3,54 ŚLĄSKIE 3,75 3,78 3,76 3,53 3,52 3,72 3,76 3,71 3,77 3,86 3,86 3,98 LUBELSKIE 2,7 1,8 2,35 2,43 2,36 2,41 2,32 2,37 2,47 2,76 2,21 2,22 PODKARPACKIE 1,8 1,55 1,73 2,1 2,02 1,76 1,92 1,86 2,13 2,28 2,12 1,96 PODLASKIE 1,53 1,48 1,74 2,2 2,55 2,26 2,15 2,25 2,19 2,57 2,3 2,57 ŚWIĘTOKRZYSKIE 2,47 3,05 3,15 2,64 2,71 2,49 2,61 2,59 3,22 3,18 3,31 2,88 LUBUSKIE 2,41 2,22 2,12 2,26 2,38 2,14 1,99 1,83 1,7 1,97 1,65 1,76 WIELKOPOLSKIE 3,44 2,94 3,61 3,54 3,65 3,48 3,2 3,19 3,37 3,36 3,22 3,2 ZACHODNIOPOMORSKIE 2,09 1,79 1,83 2,3 2,4 2,24 2,14 2,29 2,28 2,57 2,3 2,4 DOLNOŚLĄSKIE 2,49 2,53 2,69 2,55 2,6 2,92 3 3,13 3,26 3,4 3,35 3,38 OPOLSKIE 1,7 1,76 1,69 1,66 1,79 1,9 1,91 1,76 1,77 1,95 1,88 2,06 KUJAWSKO-POMORSKIE 2,52 2,01 2,2 2,58 2,99 2,77 2,72 2,59 2,62 2,84 2,73 2,85 POMORSKIE 2,25 2,17 2,21 2,46 2,51 2,44 2,5 2,46 2,3 2,64 2,6 2,55 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1,65 1,61 1,75 1,76 1,84 1,84 1,84 1,96 2,02 2,19 1,9 2,18
Źródło: opracowanie własne.
Aby w przystępny sposób zaobserwować przestrzenne zróżnicowanie omawianego wskaźnika oraz zmiany, które zachodziły na przestrzeni analizowanych lat dokonano wizualizacji wartości WPE dla czterech okresów analizy, analogicznie
156 Wartości dla poszczególnych współczynników przypisanych do trzech wymiarów WPE w całości znajdują się w załączniku 5b.
jak w przypadku prezentacji metodologii KRAM157, czyli w latach: 2003, 2007, 2011 oraz 2014 (zob. rysunki 5.1, 5.2, 5,3 oraz 5.4). Im ciemniejszy deseń tym region taki charakteryzuje wyższy poziom egzystencji społeczności lokalnych. We wszystkich latach województwa podzielono na 4 grupy w zależności od wartości przypisanych im mierników.
Rysunek 5.1. Zróżnicowanie przestrzenne WPE w roku 2003
Źródło: opracowanie własne.
W roku 2003 najwyższą wartość wskaźnika poziomu egzystencji zanotowano w województwie mazowieckim, które jako jedyne charakteryzowało się większym WPE niż 4 jednostki. Do drugiej grupy przyporządkowano cztery obszary, tj. województwa małopolskie, wielkopolskie, śląskie i łódzkie. Wskaźniki poziomów egzystencji dla tych regionów wynosiły od 3 do 4 jednostek. Trzecia grupa (o wartości WPE od 2 do 3 jednostek) była najliczniejsza i obejmowała aż siedem województw, tj. pomorskie, zachodniopomorskie, dolnośląskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie,
świętokrzyskie oraz lubelskie. Do ostatniej grupy, dla której zanotowano najniższe wskaźniki WPE przynależały województwa: warmińsko-mazurskie, podlaskie, podkarpackie oraz opolskie. Amplituda wartości wskaźnika poziomu egzystencji dla całej Polski wynosiła niespełna 2,8 jednostek (zob. tabela 5.1). Mogłoby się wydawać, że nie jest to duża wartość, w związku z czym można stwierdzić, że przeciętne zadowolenie z życia w całej Polsce nie było w analizowanym okresie bardzo zróżnicowane. Z pewnością w województwach, w obrębie których znajdują się duże miasta, w znacznym stopniu na wartość WPE wpływał wymiar finansowy. Z kolei w regionach o większej powierzchni obszarów wiejskich i mniejszym uprzemysłowieniu gospodarki istotniejszy wpływ miał wymiar niematerialny (w tym jakość środowiska naturalnego).
Rysunek 5.2. Zróżnicowanie przestrzenne WPE w roku 2007
Źródło: opracowanie własne.
W roku 2007 pierwsze dwie grupy, w których poziom egzystencji społeczeństw lokalnych w Polsce był najwyższy miały jednakowy układ, jak w roku 2003. Warto jednak zwrócić uwagę, że dla liderującego województwa mazowieckiego wskaźnik
był wyższy o niecałe 0,5 jednostki. Najsłabsza grupa w roku 2007 obejmowała już tylko dwa regiony, a nie cztery, jak w pierwszym okresie analizy. Ponadto w najsłabszym, w roku 2007, opolskim, wartość miernika była wyższa o około 0,25 jednostki od najsłabszego, w roku 2003, podlaskiego. W skład grupy o wartościach WPE od 2 do 3 wchodziło w analizowanym okresie aż dziewięć województw. Fakt ten potwierdza, że poziom egzystencji w Polsce kształtował się bardzo podobnie na większości obszaru kraju. Nieznacznie zwiększyła się amplituda wartości wskaźnika poziomu egzystencji dla całej Polski i w roku 2007 wynosiła około 2,98 jednostki. Zostało to spowodowane głównie dość wyraźnym wzrostem WPE w liderującym regionie mazowieckim.
Rysunek 5.3. Zróżnicowanie przestrzenne WPE w roku 2011
Źródło: opracowanie własne.
W roku 2011 przeciętny poziom egzystencji społeczeństwa w Polsce był wyższy niż w roku 2007. Mazowieckie zanotowało znaczny wzrost miernika, bo aż o około 0,7 jednostki. Liczniejsza jest również druga grupa, która w analizowanym okresie obejmowała 6 obszarów (do wcześniejszych czerech dołączyło dolnośląskie
i świętokrzyskie). Nie zmieniła się liczebność skupienia z najniższymi wskaźnikami (warmińsko-mazurskie notując wzrost miernika awansowało do wyższej grupy, natomiast spadek miernika w lubuskim spowodował jego degradację do najniższej grupy). Zwiększyła się amplituda WPE dla całej Polski i w roku 2011 wynosi nieco ponad 3,73 jednostek.
Rysunek 5.4. Zróżnicowanie przestrzenne WPE w roku 2014
Źródło: opracowanie własne.
Najistotniejszą zmianą w zróżnicowaniu przestrzennym według WPE w roku 2014 względem 2011 była przynależność do innego skupienia województwa świętokrzyskiego (spadek do niższej grupy) oraz zamiana miejsc w poszczególnych skupieniach między opolskim i podkarpackim. W dalszym ciągu zwiększał się ogólny poziom egzystencji w Polsce. Zarówno liderujące mazowieckie, jak i najsłabsze (w roku 2011 i 2014) lubuskie wykazywały nieznaczną poprawę miernika. Amplituda WPE utrzymuje się na bardzo zbliżonym poziomie, jak w roku 2011 – nieco ponad 3,74 jednostki.
Rysunek 5.5. WPE w poszczególnych latach w polskich województwach
ŁÓDZKIE MAZOWIECKIE MAŁOPOLSKIE
ŚLĄSKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE
PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBUSKIE
WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE
OPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE POMORSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
Źródło: opracowanie własne.
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
Obok przestrzennego zróżnicowania poziomu egzystencji społeczeństwa w Polsce w ujęciu regionalnym, który zaprezentowano na mapach, uzupełnieniem analizy była zmienność wartości indeksu w latach 2003–2014 dla poszczególnych jednostek terytorialnych. Dla wizualizacji tychże tendencji zmian skonstruowano 16 wykresów w układzie trellisowym dla każdego województwa osobno (zob. rysunek 5.5). Dla ogólnej porównywalności ustalono jednakową skalę od 0 do 6 jednostek. Im krzywa wyżej tym województwo notowało wyższe wartości WPE w poszczególnych latach. Gdy krzywa jest nachylona dodatnio świadczy to o tendencji wzrostowej, w przypadku, gdy nachylenie jest ujemne to o tendencji spadkowej poziomu egzystencji w danym województwie.
Po obserwacji rysunków można było wyróżnić liderujące województwo mazowieckie, które wykazywało tendencję wzrostową poziomu egzystencji społeczeństwa (z dość wyraźnymi wahaniami w początkowych okresach analizy). Krzywe nachylone dodatnio zaobserwować można było również dla województw: łódzkiego, dolnośląskiego, podlaskiego oraz warmińsko-mazurskiego, przy czym dla tego ostatniego wzrost był najłagodniejszy i praktycznie pozbawiony zaburzeń. Najwyraźniejszy spadek zanotowało województwo lubuskie. W pozostałych regionach wartości WPE utrzymywały się na średniookresowo stałym poziomie. Dla kilku obszarów zaobserwowano jednak wahania wartości indeksu. Przykładowo w lubelskim zanotowano wyraźny spadek w roku 2004 względem roku 2003, żeby potem w kolejnym okresie zanotować wyraźny wzrost miernika. Po tym okresie krzywa wyrównuje swoją trajektorie i biegnie niemalże równolegle do osi poziomej wykresu. Kolejne załamanie krzywej dla tego regionu zaobserwować było można na przełomie 2012 i 2013. Innego rodzaju wahania zaobserwować można w województwie świętokrzyskim. Tam nie zanotowano drastycznych zmian wartości indeksów z okresu na okres. Spadki i wzrosty przebiegały łagodniej i obejmowały od 2 do 4 lat. Dla województwa śląskiego i opolskiego nie zauważono żadnych znaczących wahań współczynnika poziomu egzystencji.