Na gruncie systemu prawnego Rady Europy wykreowana w art. 355 KPK jawność rozprawy nie została wprost wyarty

kułowana, lecz stanowi element ustanowionego w art. 6 ust. 1 EKPCz standardu rzetelnego procesu karnego²³³, a w szczegól­

ności konstrukcji prawa do sprawiedliwego i publicznego roz­

patrzenia sprawy (w zd. 1) oraz jawnego postępowania przed sądem (w zd. 2), jako fundamentalnej zasady chroniącej strony przed wymiarem sprawiedliwości sprawowanym w tajemnicy, bez publicznej kontroli. Konieczność publicznego rozpatrzenia spra­

wy i jawnego postępowania przed sądem powoduje, że wymiar sprawiedliwości staje się widzialny, a jego publiczny charakter przyczynia się do osiągnięcia celu art. 6 ust. 1, w szczególno­

ści rzetelności procesu²³⁴, którego gwarancje są jedną z funda­

232 Porównaj B. Gronowska, Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

z dnia 21.1.1999 r. w sprawie Janowski przeciwko Polsce, sygn. 25716/94 (dot. granicy swobody wypowiedzi w kontekście prawa karnego), Prok. i Pr. 2000, Nr 1, s. 149.

233 Na temat jawności postępowania karnego jako wymogu rzetelnego procesu karnego

zobacz szerzej: J. Skorupka (red.), W. Jasiński, M. Kuźma, K. Nowicki, R. Ponikowski, S. Sołucha, Jawność procesu karnego, LEX 2012.

234 Na temat rozumienia pojęcia i zakresu rzetelnego procesu zobacz szerzej: P. Hofmański,

Konwencja europejska…, op. cit., s. 219–300.

mentalnych zasad każdego demokratycznego społeczeństwa, w rozumieniu EKPCz²³⁵. Jednak ani litera, ani duch art. 6 ust. 1 EKPCz nie stoją na przeszkodzie swobodnie wyrażonej rezygnacji, wyraźnie lub w sposób dorozumiany, z uprawnienia do publicz­

nego rozpatrzenia sprawy²³⁶ przy założeniu, że rezygnacja musi być wyrażona w sposób niebudzący wątpliwości i nie może być sprzeczna z ważnym interesem publicznym²³⁷. Treść tego unor­

mowania nie zabrania bowiem sądom decydowania, w świet­

le szczególnych cech przedłożonej im do rozpatrzenia sprawy, o odstąpieniu od tej zasady; zgodnie z dosłownym brzmieniem tego przepisu: „prasa i publiczność mogą być wyłączone z ca­

łości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”. Oczy­

wiście prowadzenie rozprawy w trybie niejawnym, zarówno w całości, jak i w części, musi być bezwzględnie uzasadnione okolicznościami danej sprawy²³⁸. Nie można także zapominać, że jeżeli w grę wchodzą prawa proceduralne, skuteczność rezygnacji z nich w świetle ograniczeń wynikających z EKPCz wymaga mini­

mum gwarancji chroniących przed nadużyciami, których zakres i rodzaj powinny być uzależnione od znaczenia tych praw dla rzetelnego procesu sądowego²³⁹.

Zasady dotyczące jawności rozprawy mają również zastoso­

wanie do publicznego ogłaszania wyroków²⁴⁰, przy czym w każ­

235 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie Golder przeciwko Wielkiej Brytanii z 21.2.1975 r., A. 18,

§ 36.

236 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie De Moor przeciwko Belgii z 23.6.1994 r., A. 292−A,

§ 60.

237 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie Pfeiffer i Plankl przeciwko Austrii z 25.2.1992 r., A. 227,

§ 37.

238 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie Diennet przeciwko Francji z 26.9.1995 r., A. 325−A, § 34.

239 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie Pauger przeciwko Austrii z 28.5.1997 r., RJD1997−III,

§ 58.

240 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie Szucs przeciwko Austrii z 24.11.1997 r., RJD 1997−VII,

§ 42−48.

dej sprawie formę nadania wyrokowi publicznego charakteru, zgodnie z prawem wewnętrznym danego państwa, należy ocenić z uwzględnieniem szczególnych celów wchodzącego w grę postę­

powania oraz podmiotu i celu art. 6 ust. 1 EKPCz²⁴¹. Między inny­

mi publiczne ogłoszenie wyroku nie jest niezbędne w sprawach, w których ogólny dostęp do wyroku jest zabezpieczony w inny sposób, na przykład przez możliwość zwrócenia się o wydanie kopii wyroku przez sekretariat sądu²⁴².

Ponieważ jawność postępowania sądowego jest istotnym ele­

mentem rzetelnego procesu karnego w każdym demokratycznym państwie²⁴³, trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę na uwarunko­

wania konstytucyjne rozważanego zagadnienia, w szczególności zaś na art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje jawne roz­

poznanie sprawy (a nie tylko jawną rozprawę)²⁴⁴, ale który został oparty na odmiennej konstrukcji w aspekcie merytorycznym i formalnym niż art. 6 ust. 1 EKPCz. Jawność jest istotną gwaran­

cją prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, zachowania przez sądy zarówno prawnych wymogów postępowania, niezawisłości i bezstronności, jak i społecznego poczucia sprawiedliwości²⁴⁵. Przyjmuje się, że jawność w świetle postanowień Konstytucji RP tworzy zasadę systemową, stosowne wymogi wprowadzono bowiem w tej sferze w różnych przepisach ustawy zasadniczej, na przykład w art. 11 ust. 2, art. 61, czy art. 113 in principio, co prowadzi do wniosku, że jawność przenika cały krajowy system prawny²⁴⁶.

241 Zobacz: orz. ETPCz e w sprawie ETPCz e w sprawieETPCz e w sprawie w sprawiew sprawie Pretto i inni przeciwko Włochom z 8.12.1983 r., A. 71,

§ 26.

242 Zobacz: orz. ETPCz w sprawie ETPCz w sprawieETPCz w sprawie w sprawiew sprawie Sutter v. Szwajcaria z 22.2.1984 r., A. 74, § 33.

243 W. Jasiński, Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym, Warszawa

2008, s. 374.

244 Według Sądu Najwyższego na gruncie polskiej procedury karnej „Pojęcie »sprawa«,

interpretowane przy uwzględnieniu treści art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oznacza sprawę w zakresie głównego przedmiotu postępowania, a także kwestii incydentalnej, która związana jest z możliwą ingerencją w sferę podstawowych praw zagwarantowanych przepisami Konstytucji”, zobacz uchw. SN (7) z 28.3.2012 r., I KZP 26/11, OSNKW 2012, Nr 4, poz. 36.

245 Zobacz: J. Skorupka, [w:] J. Skorupka (red.), W. Jasiński, M. Kuźma, K. Nowicki, R. Poni-kowski, S. Sołucha, Jawność procesu…, op. cit., s. 32.

246 Porównaj: R. Koper, Jawność rozprawy a ochrona prawa do prywatności, LEX 2010,

s. 34.

Ograniczenia jawności rozprawy określone zostały w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym wyłączenie jawności roz­

prawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Ustawowe ograniczenia jawności rozprawy muszą ponadto mieścić się w ramach klau­

zuli limitacyjnej zamieszczonej w art. 6 ust. 1 EKPCz, zgodnie z którym prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny bądź bezpieczeństwo państwowe w spo­

łeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małolet­

nich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron, lub też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, gdy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości. Porównanie klauzuli konstytucyjnej (art. 45 ust. 2) oraz konwencyjnej (art. 6 ust. 1 zd. 2 EKPCz) prowadzi do wniosku, że Konstytucja RP zakreśla węższe niż EKPCz granice dopuszczalnych odstępstw od zasady publiczności rozprawy²⁴⁷. Ponieważ standardy Konwencji mają charakter minimalny, to nie można powoływać się na art. 6 ust. 1 EKPCz w celu uzasadnienia odstępstw od zasady jawności nieprzewidzianych w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP²⁴⁸.

Na gruncie polskiej procedury karnej jawność rozprawy głów­

nej, z wyjątkiem narady nad wyrokiem (art. 108 KPK w zw.

z art. 408 KPK), oznacza jej dostępność dla wszystkich zainte­

resowanych osób (jawność zewnętrzna) poza tymi, które biorą udział (uczestniczą) w postępowaniu (jawność wewnętrzna)²⁴⁹. Warto zwrócić uwagę, że w myśl art. 6 ust. 1 EKPCz jawność postępowania może być rozpatrywana na dwóch płaszczyznach.

Po pierwsze jako jawność postępowania przed sądem, a po drugie jako jawne ogłoszenie wyroku, co odpowiada w polskim prawie zasadzie jawności zewnętrznej, rozumianej niekiedy jako

247 Zobacz: J. Skorupka, [w:] J. Skorupka (red.), W. Jasiński, M. Kuźma, K. Nowicki, R. Poni-kowski, S. Sołucha, Jawność procesu…, op. cit., s. 34.

248 Zobacz: P. Hofmański, Konwencja europejska…,europejska…,…, op. cit., s. 267.

249 L.K. Paprzycki, [w:] J. Grajewski (red.), L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Komentarz aktuali­

zowany do art. 1–424 ustawy z dnia 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego, LEX 2012, teza 1 do art. 355 KPK.

zasada publiczności²⁵⁰, i nie obejmuje jawności wewnętrznej (wobec stron), która gwarantowana jest jako element prawa do rzetelnego procesu sądowego sensu largo, na podstawie art. 6 ust. 3 EKPCz²⁵¹.

Zgodnie z treścią art. 355 in fine KPK ograniczenie (wyłącze­

nie) jawności rozprawy może przewidywać tylko ustawa i przy­

kładowo jedynie należy tutaj wskazać na art. 359, 360, art. 108

§ 1, art. 181 § 1, art. 184 § 4 KPK, także w zw. z art. 393 § 4 KPK, czy art. 13 ust. 1 in principio ustawy z 25.6.1997 r. o świadku koronnym²⁵².

Ad 4. W świetle przedstawionego orzeczenia ETPCz nie ulega