Handel wołowiną

W latach 1990-2006 Polska była eksporterem netto żywca, mięsa i przetworów wołowych, przy postępującym spadku krajowej produkcji i konsumpcji tego gatunku mięsa. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku w wyniku redukcji pogłowia bydła rósł jego eksport. Jednocześnie zwiększył się import bydła z państw postradzieckich oraz subsydiowanego mięsa wołowego z zapasów interwencyjnych UE-15. W latach 1990-1994 wysokiemu eksportowi wołowiny (82 tys. ton rocznie) towarzyszył relatyw-nie wysoki jej import (43 tys. ton). Dodatrelatyw-nie saldo obrotów handlu zagra-nicznego wynosiło przeciętnie w roku 44 tys. ton i było najniższe w całym analizowanym okresie. Od II połowy lat 90. realizację eksportu ułatwiał sukcesywny spadek konsumpcji wołowiny. Obniżył się również jej import.

W latach 1995-2006 wpływy z eksportu produktów wołowych rosły o ok.

18% rocznie, a więc o ok. 2 punkty procentowe powyżej dynamiki wzrostu eksportu wieprzowiny. Średnioroczne tempo wzrostu wydatków na import wynosiło ok. 9% i było o 7 punktów procentowych mniejsze od tempa wzrostu importu wieprzowiny. W rezultacie rosło dodatnie saldo handlu za-granicznego w sektorze wołowiny, w tym zwłaszcza po akcesji Polski do UE. W latach 2004-2006 wynosiło ono średnio w roku ok. 158 tys. ton, a jego wartość 423 mln euro i było o 59% większe niż w latach 2000-2003 i dwukrotnie większe niż w latach 1995-1999.

Eksport

Na polski eksport produktów wołowych, w tym zwłaszcza na jego strukturę towarową, duży wpływ miała sytuacja popytowo-podażowa w tym sektorze produkcji zwierzęcej w UE-15 oraz zmiany w warunkach handlu z państwami członkowskimi. W latach 90. były one określone w za-wartych między Polską i UE-15 umowach bilateralnych, a od maja 2004 r.

regulowane są unijnymi przepisami sanitarnymi, transportowymi i standar-dami handlowymi.

W latach 90. Umowa o Stowarzyszeniu, a na początku obecnej dekady Umowa o Liberalizacji Handlu (tzw. opcja dwóch zer) przyznawały znacz-nie większe kontyngenty taryfowe i preferencje celne dla żywca wołowego niż dla mięsa. W ramach kontyngentów taryfowych mogły być

eksportowa-ne wyłącznie cielęta i bydło opasowe. Bydło rzeźeksportowa-ne sprzedawaeksportowa-ne było na pozaunijne rynki zbytu, w tym głównie do państw bałkańskich. Warunki określone w umowach bilateralnych decydowały o dominowaniu żywca wo-łowego w eksporcie produktów wołowych do UE.

Eksport bydła i cieląt rósł sukcesywnie – z 378 tys. sztuk średnio w latach 1995-1997 do 785 tys. sztuk w latach 2004-2006 (tab. 31).

Udział UE w jego eksporcie zwiększył się z 74% do 86%. Przez wiele lat cielęta z Polski były sprzedawane do UE-15, gdzie przeznaczano je do dalszego chowu. W państwach piętnastki sprzyjało temu podtrzymywanie cen wołowiny oraz dopłaty bezpośrednie powiązane z chowem bydła mię-snego, które zachęcały do zakupu cieląt, zwłaszcza po niskich cenach.

Polska, po zniesieniu ceł i kontyngentów taryfowych w handlu z UE, mo-gła sprzedawać do państw członkowskich wszystkie kategorie wiekowo-użytkowe bydła. Jednocześnie Komisja Europejska uwzględniając male-jącą samowystarczalność UE w produkcji wołowiny, w końcu 2005 r.

podjęła decyzję o zaniechaniu subsydiowania eksportu bydła rzeźnego do państw trzecich. W 2006 r. eksport bydła na poza unijne rynki zbytu wy-niósł prawie 62 tys. sztuk i był o 52% mniejszy niż w 2005 r. i dwukrot-nie mdwukrot-niejszy niż w 2004 r. Mimo większej liczby sprzedanego bydła do państw członkowskich, jego udział we wpływach z eksportu produktów wołowych do UE-25 zmniejszył się z ok. 52% w 2004 r. do ok. 34%

w 2006 r. W najbliższych latach udział żywego bydła we wpływach z eks-portu produktów wołowych prawdopodobnie będzie nadal malał, gdyż od 2007 r. dopłaty bezpośrednie nie są już tak ściśle związane z produkcją bydła mięsnego, jak to miało miejsce w poprzednich latach. Wpłynie to prawdopodobnie na mniejsze zainteresowanie zakupem żywego bydła, w tym przede wszystkim cieląt. Jednocześnie w Polsce nastąpiło powią-zanie dopłat do trwałych użytków zielonych ze stanem pogłowia przeżu-waczy, co powinno zachęcać do zmniejszenia ubojów cieląt i zwiększania odchowu bydła do wysokich ciężarów końcowych.

Tabela 33. Eksport bydła oraz mięsa wołowego (średnio w okresie)

Wyszczególnienie 1990- -1991

1992- -1994

1995- -1997

1998- -2000

2001- -2003

2004- -2006 Eksport bydła

i cieląt (w tys. sztuk)

687 326,6 377,5 497 506,5 795,2

Eksport mięsa i konserw wołowych (w tys. ton)

28,5 18,6 20,3 38,3 42,9 112,9

Źródło: Na podstawie Raportów Handel Zagraniczny Artykułami Rolno-Spożywczymi.

Wykres 33. Eksport bydła i cieląt (w tys. szt.)

0 200 400 600 800 1000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ogółem

UE

Źródło: Na podstawie Raportów Handlu Zagranicznego Artykułami Rolno-Spożywczymi.

Samowystarczalność UE-15 w produkcji wołowiny miała również bardzo duży wpływ na polski eksport tego gatunku mięsa. W pierwszej po-łowie lat 90. UE-15 dysponowała dużymi zapasami mięsa wołowego i chro-niła własny rynek przed jego importem wysokimi cłami i niskimi kontyn-gentami taryfowymi. Unia Europejska dzięki zapasom wołowiny była naj-większym eksporterem w Europie. Polska wołowina w eksporcie do państw WNP, mimo niskich cen, nie mogła konkurować z wysoko subsydiowaną

wołowiną z UE. Eksport tego gatunku mięsa był niewielki (3-4 tys. ton rocznie), natomiast rozwijał się eksport przetworów wołowych (z 10 tys. ton do 19 tys. ton rocznie). W II połowie lat 90. stopniowy spadek zapasów w UE-15, wynikający z ograniczenia interwencji na tym rynku, zwiększył szanse Polski na eksport mięsa wołowego do państw WNP, w tym do Rosji.

Wzrósł on średnio w roku z ponad 14 do prawie 26 tys. ton. Wyjątkiem był 1998 r. i lata 2002-2003, kiedy nastąpił wzrost eksportu mięsa wołowego do 63-65 tys. ton. Pojawienie się przypadków BSE u bydła w UE-15 w 1997 i 2001 roku spowodowało spadek zainteresowania importerów tym gatun-kiem mięsa. W Polsce zaistniała konieczność uruchomienia skupu interwen-cyjnego wołowiny i jej zapasy w następnych latach były przeznaczane na eksport do państw WNP. W II połowie lat 90. większemu eksportowi mięsa wołowego towarzyszył spadek eksportu przetworów wołowych z prawie 17 do ponad 2 tys. ton.

Wykres 34. Eksport mięsa wołowego, w tym do UE w tys. ton

0 40 80 120 160

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ogółem

UE

Źródło: Na podstawie Raportów Handlu Zagranicznego Artykułami Rolno-Spożywczymi.

Akcesja Polski do UE nastąpiła w warunkach malejącej samowy-starczalności UE-15 w produkcji wołowiny, a istniejące różnice cen tego gatunku mięsa w Polsce i innych krajach piętnastki sprzyjały rozwijaniu eksportu. W latach 2004-2006 eksport mięsa wołowego wzrósł z 67 do 154 tys. ton, w tym do UE-15 z 51 do 138 tys. ton i do UE-10 z prawie 2 do 9 tys. ton. Udział UE-25 we wpływach z eksportu mięsa wołowego zwiększył się z 87% do 97%.

Wzrost krajowych cen skupu bydła, po akcesji do UE, zmniejszył konkurencyjność cenową polskiej wołowiny w eksporcie o państw trzecich.

W celu poprawy jej konkurencyjności stosowane były subsydia. Wspierano nimi głównie droższe asortymenty mięsa wołowego (ćwierci z osobników męskich). W 2006 r. Komisja Europejska kilkakrotnie redukowała stawki subsydiów, co znalazło odzwierciedlenie w spadku eksportu mięsa wołowe-go do państw trzecich. Wyniósł on 7,7 tys. ton i był dwukrotnie mniejszy niż w latach 2004-2005.

Większe możliwości zbytu mięsa wołowego w UE i większa atrakcyjność cenowa tych rynków zbytu spowodowały znaczące zmiany w strukturze towaro-wej polskiego eksportu produktów wołowych. W 2006 r. udział mięsa wołowego we wpływach z ich eksportu wynosił ponad 63% i był o 47 punktów procentowych większy w porównaniu do 1994 r. W latach 1994-2006 udział żywca wołowego i cielęcego obniżył się z 65 do 35%, a przetworów i podrobów z 21 do 2%.

Wykres 35. Struktura towarowa eksportu produktów wołowych (%)

1994

Źródło: Na podstawie Raportów Handlu Zagranicznego Artykułami Rolno-Spożywczymi.

Import

Spadek popytu krajowego na wołowinę nie sprzyjał wzrostowi importu te-go gatunku mięsa. Zwłaszcza, że wraz z redukcją zapasów wołowiny w UE-15 wyczerpały się możliwości jej zakupu po niskich cenach. W latach 2004-2006 import mięsa wołowego wynosił ok. 3-4 tys. ton w ciągu roku, a jego ceny były czterokrotnie wyższe od cen wołowiny wysoko subsydiowanej sprowadzanej do Polski w I połowie lat 90. Dlatego mimo dużo mniejszych zakupów mięsa woło-wego, w 2006 r. jego udział w wydatkach na import produktów wołowych wyno-sił 34% wobec 40% w 1994 r. Największy wpływ na poziom wydatków pono-szonych na import produktów wołowych miał zakup bydła. W 2006 r. udział by-dła w imporcie produktów wołowych wynosił 60% i był o 2,4 punkty procentowe większy niż w 1994 r. Istotne różnice występowały w kategoriach wiekowo-użytkowych bydła sprowadzanym z zagranicy i kierunków importu. W I połowie lat 90. Polska importowała głównie bardzo tanie bydło rzeźne z Litwy, Łotwy, Estonii. W następnych latach redukcja zakupów bydła przyczyniła się do spadku importu produktów wołowych. Dopiero zniesienie ceł w handlu z UE spowodo-wało ponowny wzrost importu żywego bydła. Było to bydło hodowlane, którego ceny są dużo wyższe od cen bydła rzeźnego. Dlatego wydatki na import produk-tów wołowych wzrosły z 1,6 mln euro średnio w latach 2000-2003 do 28 mln eu-ro w latach 2004-2006.

Wykres 36. Struktura towarowa importu produktów wołowych (%) 1994

Podro by 2,7 % Konserwy

0,3% Mięso

39 ,6%

Bydło 57 ,4%

2006

Pod roby 1,1%

Konserwy 5,3%

Mięso 33 ,6%

Bydło 60,0 %

Źródło: Na podstawie Raportów Handlu Zagranicznego Artykułami Rolno-Spożywczymi.

Udział Polski w handlu wewnętrznym wołowiną w UE-25

Polska jest małym producentem wołowiny, ale wśród państw człon-kowskich jest jednym z większych jej eksporterów netto. Udział Polski w eksporcie wewnętrznym tego gatunku mięsa jest znacznie większy od udziału w eksporcie wewnętrznym wieprzowiny. W latach 2004-2005 w eksporcie wewnętrznym UE-25 uczestniczyło średnio w roku 3760 tys.

sztuk bydła, a udział Polski w tym eksporcie wynosił ok. 19%. W eksporcie bydła z UE-25 do państw trzecich występowała tendencja spadkowa i był on 11-krotnie mniejszy od eksportu wewnętrznego (347 tys. sztuk). W latach 2004-2005 z naszego kraju pochodziło 31% bydła eksportowanego do kra-jów trzecich. Polska kupowała w państwach członkowskich średnio w roku ponad 32 tys. sztuk bydła i w niewielkim procencie uczestniczyła w impor-cie wewnętrznym tych zwierząt (0,9%).

Udział Polski w eksporcie wewnętrznym mięsa wołowego UE-25 wy-nosił 6%. Polska, mając dodatnie saldo obrotów tym gatunkiem mięsa w wysokości 89 tys. ton, była w latach 2004-2005 jednym z większych eks-porterów netto. Najwyższe dodatnie saldo obrotów mięsem wołowym miała Irlandia (286 tys. ton) oraz Niemcy (178 tys. ton). Francja będąc najwięk-szym producentem wołowiny w UE-25 stała się importerem netto tego ga-tunku mięsa, utrzymując pozycję eksportera netto w żywym bydle.