Zmiany w dystrybucji mięsa i jego przetworów

W sferze dystrybucji w pierwszej połowie lat 90., obok małych hur-towni rozpoczęły działalność duże sieci hurtowe i detaliczne wsparte działa-niem sieci półhurtowych i placówek typu cash&carry. Powstawać zaczęły centra logistyczne dla sieci hipermarketów. Uruchamiane placówki dystry-bucyjne wprowadziły nowe wymagania logistyczne, warunki dostaw i płatności oraz realizowały konsekwentne strategie cenowe. Jednocześnie zmianie uległy wymagania, co do produktów, form sprzedaży i rodzajów opakowań. Druga połowa lat 90. cechowała się dostosowywaniem syste-mów dystrybucji do postępującej koncentracji w handlu detalicznym oraz zmian w handlu hurtowym. Coraz częściej system dystrybucji stawał się ob-szarem świadomych decyzji, a przedsiębiorstwa sektora mięsnego opraco-wywały i realizowały własne strategie dystrybucyjne w reakcji na dyna-micznie zmieniające się otoczenie. Intensywniej realizowano strategie dy-wersyfikacji kanałów dystrybucyjnych, choć w dalszym ciągu najczęściej w tym okresie stosowano strategię wykorzystywania kanałów z udziałem wyspecjalizowanych pośredników. Uzyskiwano wówczas obniżenie kosz-tów, opierając się na doświadczeniu handlowców oraz skracano czas fizycz-nego przemieszczania się produktów do odbiorców finalnych. Intensyfikacji podlegały również bezpośrednie dostawy do handlowych sieci detalicznych – hipermarketów i supermarketów oraz do placówek półhurtowych. Wraz z dywersyfikacją struktury kanałów dystrybucji mięsa i jego przetworów nasilały się procesy rozwoju nowych produktów i modyfikacji wyrobów już istniejących przy jednoczesnym intensywnym postępie technologicznym

w zakresie opakowań. Obserwowany był proces ewolucji potrzeb i postaw konsumentów, co wymuszało zmiany produktowe, technologiczne i dystry-bucyjne. Jako podstawę budowy strategii dystrybucyjnych przyjmowano coraz bliższe relacje z poszczególnymi podmiotami kanałów dystrybucyj-nych, aktywność promocyjną oraz działania w zakresie zarządzania taktycz-nego. W tym czasie strategie marketingowe, w tym strategie dystrybucyjne i cenowe stały się podstawą zarządzania w przedsiębiorstwach sektora mię-snego. Nacisk na te dwa elementy przy jednoczesnych działaniach w zakre-sie rozwoju nowych produktów cechuje sektory o niskim stopniu rozwoju marek. Do takich sektorów należy właśnie sektor mięsny, gdzie jedynie najwięksi gracze rynkowi podjęli działania w zakresie budowy i promowa-nia swoich marek. Jednocześnie najwięksi producenci koncentrowali swoją uwagę na rozwoju sieci dystrybucji przez akwizycje i inwestycje polegające na budowie nowoczesnych centrów dystrybucji, wraz z profesjonalnymi ha-lami rozbioru mięsa.

Funkcjonowanie działów logistycznych i tworzenie taktycznych stra-tegii dystrybucyjnych przez zakłady przetwórcze uwzględnia specyfikę pol-skiego przetwórstwa mięsnego związanego z bardzo szerokim asortymen-tem wyrobów wytwarzanych przez każdy zakład, krótkim cyklem życia no-wych asortymentów, jak również strukturą produkcji. W dalszym ciągu wy-stępuje niewielki, choć wykazujący tendencję wzrostową udział mięs kuli-narnych, półfabrykatów i gotowych dań mięsnych, przeznaczonych dla od-biorcy indywidualnego i instytucjonalnego, w tym sektora HoReCa. Specy-fiką polskiego sektora mięsnego, w istotny sposób warunkującym strategie dystrybucyjne jest stosunkowo niski stopień specjalizacji, w szczególności dotyczy to mniejszych podmiotów, gdzie w jednym zakładzie zintegrowane są wszystkie fazy produkcyjne: ubój, rozbiór i produkcja wyrobów mię-snych. Jednocześnie wolno postępuje specjalizacja w produkcji, przejawia-jąca się w wytwarzaniu przez większość średnich firm podobnej struktury asortymentowej. Ten proces należy łączyć z niskim stopniem różnicowania wyrobów i budowy marek. Stosunkowo niewielka grupa zakładów mięsnych specjalizuje się w produkcji wąskiego asortymentu wyrobów. Specjalizacja w wyróżniających się asortymentach i zróżnicowanych rynkowo produktach dotyczy tylko największych podmiotów rynkowych.

Wykres 47. Model integracji pionowej w sektorze mięsnym

Źródło: Opracowanie własne.

Dywersyfikacja sektora mięsnego w połączeniu z realizowanymi strategiami dystrybucyjnymi przejawia się również w fakcie, iż duże przedsiębiorstwa sektora mięsnego stosują strategie mieszanych kanałów dystrybucji uwzględniając handel hurtowy, sieci hipermarketów, super-marketów, punkty garmażeryjne oraz przez rozwijanie własnej sieci sprzedaży pozwalającej na wyróżnienie marki. Sieci sklepów mięsnych pozostające pod kontrolą przedsiębiorstw sektora mięsnego cechują się zróżnicowaną formą organizacyjno-prawną. Dla małych i średnich za-kładów mięsnych obszarem działania pozostają lokalne rynki zbytu i funkcjonujące małe przedsiębiorstwa handlu hurtowego.

Podsumowując należy zaznaczyć, iż dystrybucja na rynku mięsnym uwarunkowana jest przede wszystkim trzema zjawiskami:

• pozycją rynkową i rozwojem sieci hipermarketów, supermarketów i dys-kontów oraz ich marek,

• nowymi koncepcjami w zakresie zarządzania dystrybucją,

• możliwością konkurowania na rynkach europejskich.

Zmiany w strukturze handlu detalicznego

Zmiany zachodzące w polskim handlu detalicznym można podzielić na kilka okresów⁴⁶:

• 1995-2001 – rozwój handlu tradycyjnego oraz kanałów nowoczesnej dys-trybucji. Na rynku dominował handel tradycyjny, ale kanały nowoczesnej

46 Raport Rozwój handlu w Polsce. Centrum im. Adama Smitha, Warszawa, lipiec 2007

zaplecze surowcowe

ubój i rozbiór mięsa,

przechowalnictwo

przetwórstwo

dystrybucja

specjalizacja współpraca specjalizacja

dystrybucji zwiększały udział rynkowy. W 2001 roku wynosił on około 30% (w przypadku dóbr konsumpcyjnych).

• 2001-2003 – liczba sklepów ogólnospożywczych osiągnęła maksimum.

Dynamicznie rozwijały się kanały nowoczesnej dystrybucji. W 2003 ro-ku na rynro-ku działało 186 hipermarketów, 1105 sklepów dyskontowych i 744 nowoczesne supermarkety, między którymi toczyła się ostra kon-kurencja cenowa. Udział kanałów nowoczesnej dystrybucji w rynku dóbr konsumpcyjnych przekroczył 30%.

• od 2004 roku – okres konsolidacji rynku. Dynamicznemu rozwojowi kanałów nowoczesnej dystrybucji towarzyszył spadek liczby sklepów tradycyjnych. W handlu nowoczesnym wyłoniła się grupa liderów, część firm wycofała się z rynku. W 2005 roku udział kanałów nowo-czesnej dystrybucji w rynku dóbr konsumpcyjnych osiągnął poziom około 50%.

W 2006 roku sklepy w kanale nowoczesnym stanowiły mniej niż 3%

łącznej liczby sklepów ogólnospożywczych, a realizowały ponad 50%

sprzedaży detalicznej. Wzrost udziału rynkowego nowoczesnej dystrybucji z 10% do 50% odbył się w okresie 10 lat. W tym okresie zainwestowano w handel detaliczny około 20 miliardów dolarów, z czego około 85% sta-nowiły inwestycje zagranicznych sieci handlowych. O dynamicznych zmia-nach w polskim handlu detalicznym świadczy fakt, iż w krajach Europy Za-chodniej udział kanałów nowoczesnej dystrybucji w sprzedaży detalicznej wzrósł z poziomu 59% do 87% w okresie 20 lat (tj. 1985-2005).

Poszczególne segmenty nowoczesnej dystrybucji cechowały się w latach 1995-2006 zróżnicowanymi wskaźnikami dynamiki w skali roku.

Liczba hipermarketów do roku 1999 wzrastała o około 100% rocznie.

W segmencie tym konkurowały sklepy należące do 10 sieci handlowych, w 2007 roku obecnych było sześciu operatorów. W segmencie sklepów dyskontowych funkcjonuje aktualnie największa liczba placówek. Do roku 1999 rozwój tego segmentu następował z dynamiką na poziomie 40-90%, od roku 2001 sklepy dyskontowe rozwijały się w tempie 5-15% rocznie.

Segment supermarketów do 2000 roku rozwijał się najwolniej spośród ka-nałów nowoczesnej dystrybucji. W latach 2000-2001 nastąpił wzrost

dy-namiki do poziomu około 40% w skali roku dzięki rozwojowi sieci deta-licznych należących do polskich operatorów⁴⁷.

Tabela 55. Liczba placówek nowoczesnej dystrybucji

Lata Hipermarkety Supermarkety Sklepy dyskontowe 1995 3 5 30 1996 8 90 205 1997 20 129 303 1998 36 220 567 1999 69 279 818 2000 97 398 941 2001 120 550 920 2002 140 679 1023 2003 186 744 1105 2004 205 811 1259 2005 214 934 1452 2006 253 1128 1607 Źródło: Raport Rozwój handlu w Polsce. Centrum im. Adama Smitha, Warszawa,

lipiec 2007.

Aktualna sytuacja w handlu detalicznym w Polsce związana jest z dynamicznym rozwojem dyskontów. Sklepy dyskontowe realizują do-kładnie zaplanowane strategie marketingowe, budując coraz silniejsze relacje z klientami. Specyfika polskiego handlu detalicznego przejawia się m.in. w fakcie, iż podobny odsetek osób – według danych ACNielsen – deklaruje najwyższe wydatki w tradycyjnych sklepach spożywczych i w hipermarketach (około 1/3 konsumentów). Odróżnia to Polskę od Słowacji i Czech, gdzie 74-80% klientów przeznacza największe kwoty pieniężne na zakupy w placówkach handlu nowoczesnego. Polscy kon-sumenci najczęściej spośród mieszkańców krajów Europy Środkowo- -Wschodniej dokonują zakupów w sklepach handlu tradycyjnego (śred-nio co drugi dzień, podczas gdy w sklepach handlu nowoczesnego – raz w tygodniu). Dla polskich konsumentów głównymi czynnikami wyboru sklepu jest dobra lokalizacja w pobliżu domu oraz odpowiedni

47 Pod względem obrotów największym operatorem handlowym jest Jeronimo Martins z dynamiką obrotów 22,9% w 2006 roku w porównaniu do roku 2005. Sieć dyskontów Bie-dronka od kilku lat plasuje się na pierwszym miejscu w sprzedaży dóbr konsumpcyjnych.

ment (produkty o dobrej relacji jakości do ceny). Do istotnych czynni-ków należą: szerokość asortymentu, promocje cenowe oraz łatwość zna-lezienia produktów.

W Polsce wysokie znaczenie handlu tradycyjnego należy tłumaczyć stosunkowo wysokim odsetkiem osób mieszkających na terenach wiejskich i w małych miastach. Gęstość sieci hipermarketów i supermarketów w Pol-sce jest wciąż niższa niż w większości krajów europejskich. W PolPol-sce w 2005 roku – wg danych ACNielsen – na 1 mln mieszkańców przypadało 5,3 hipermarketów, w Hiszpanii – 8,5, w Czechach – 19,1, we Francji – 21, a w Szwecji – 27,3. W Grecji i Holandii gęstość sieci hipermarketów była w omawianym roku mniejsza niż w Polsce (odpowiednio 4,1 i 3,3), wyższa gęstość cechowała sieci supermarketów (odpowiednio 140 i 209 placówek w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców). Gęstość sieci supermarketów w Pol-sce w 2005 roku wynosiła 72 placówki na 1 mln mieszkańców.