Historyczne relacje polsko-hiszpańskie. Kształtowanie wzajemnych wyobrażeń

Na przestrzeni wieków do kontaktów międzykulturowych na większą skalę dochodziło zwykle przy okazji wydarzeń niesłużących porozumieniu czy wzajemnemu poznaniu, takich jak wojny czy podboje. Dobrowolną migrację, czyli taką, która stanowi istotny kontekst dla prowadzonych tutaj rozważań, należy uznać za zjawisko stosunkowo nowe, a z pewnością niespotykane wcześniej na taką skalę. Hiszpania i Polska co prawda nie były nigdy ze sobą skonfliktowane w sposób bezpośredni, jednak niejednokrotnie to właśnie ich uczestnictwo w różnego rodzaju działaniach zbrojnych prowadziło do swoistych zbliżeń przedstawicieli obu narodów – jeśli nie w sposób bezpośredni, to poprzez informacje, które do nich docierały. W niniejszym rozdziale podjęta zostanie próba przedstawienia tych momentów w historii relacji polsko-hiszpańskich, które w największym stopniu wpłynęły na formowanie się wzajemnych wyobrażeń i które mogą rzutować na dzisiejsze kontakty Hiszpanów z Polakami nawiązywane na gruncie polskim. Omówienie tematu, z oczywistych względów przedstawione w formie skrótowej, poprzedzi wprowadzenie do tej dość złożonej problematyki.

3.1 Relacje polsko-hiszpańskie – wprowadzenie do problematyki

Dokonanie przeglądu najważniejszych wydarzeń z historii relacji polski-hiszpańskich wydaje się wskazane przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, pozwoli ono nakreślić pewne tło dla dzisiejszych stosunków między tymi krajami, a w szczególności dla najnowszych procesów migracyjnych. Koncentrujemy się na Hiszpanach w Polsce jako nowym fenomenie, warto jednak spojrzeć wstecz i poszukać innych momentów w historii, w których dochodziło do zbliżenia obu narodów. Nie mniej wartościowa dla dogłębnego zrozumienia badanego problemu będzie także wiedza o okresach, w których kontaktów polsko-hiszpańskich właściwie nie było. Po drugie, przegląd ten pozwoli dostrzec, w jaki sposób kształtowała się wzajemna percepcja przedstawicieli tych nacji, ze szczególnym uwzględnieniem stereotypów narodowych rozumianych za Idą Kurcz jako pewne struktury poznawcze utrwalone w postaci reprezentacji kategorii społecznych (czyli w tym przypadku narodów), których szczególną cechą jest ich

upraszczający charakter . LaRay Barna uznaje stereotypy za jedną z sześciu ²²⁹ zasadniczych barier towarzyszących kontaktom międzykulturowym, a jednocześnie pisze o ich pozytywnej roli jako czynników pozwalających redukować lęk oraz dawać wrażenie większej przewidywalności . Ważna dla prowadzonych tutaj rozważań ²³⁰ będzie ponadto następująca myśl Leszka Kołakowskiego:

„Badania stereotypów narodowych […] może przyczynić się wielce do zrozumienia

»narodowych charakterów«, nie dlatego, by stereotypy dostarczały nam zwierciadlanych wizerunków innych narodowości, czego nie czynią z całą pewnością, ale dlatego, że osądzając innych, my sami mimo woli odsłaniamy nasze własne sposoby percepcji, a przez to również własne przywary i zalety. Innymi słowy: stereotypy uczą nas nie mniej o tych, co w nie wierzą, niż o tych, do których się odnoszą” . ²³¹

Podsumowując, przyjmuje się, że na dzisiejsze kontakty Polaków i Hiszpanów, również te mające miejsce na polskim terytorium, należy patrzeć z uwzględnieniem tak przeszłych kontaktów, jak i będących ich wynikiem wzajemnych przekonań . ²³²

Zawarte tutaj informacje są siłą rzeczy rezultatem subiektywnej selekcji kluczowych momentów kilkunastowiecznej historii relacji polsko-hiszpańskich.

Oddanie ich charakteru wymagałoby poświęcenia im znacznie więcej miejsca, niż jest to możliwe (i wskazane) w niniejszej pracy. Relacje polsko-hiszpańskie są zresztą od kilku dziesięcioleci poddawane licznym i różnorodnym analizom. Szczególnie dużym zainteresowaniem tematyka ta cieszy się wśród badaczy polskich, zwłaszcza tych związanych z uczelniami wyższymi oferującymi studia w ramach filologii hiszpańskiej lub iberystyki. Sam język hiszpański był wprowadzony w formie lektoratu na

I. Kurcz, Zmiana stereotypów: jej mechanizmy i granice, [w:] Stereotypy i uprzedzenia.

229

Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe, M. Kofta, A. Jasińska-Kania (red.), Warszawa 2001, s. 5. H.

Henning Hahn, Stereotypy – tożsamość – konteksty, Poznań 2011, s. 203.

Pozostałe bariery wyróżnione przez tę autorkę to zakładanie podobieństwa, różnice językowe, błędna

230

interpretacja komunikatów niewerbalnych, tendencja do zbyt pochopnego oceniania oraz wysoki poziom niepokoju towarzyszący kontaktom międzykulturowym. Zob. L. M. Barna, Stumbling Blocks in Intercultural Communication, [w:] L. A. Samovar, R. E. Porter (red.), Intercultural Communication.

A Reader, Wadsworth 1994, s. 337-346.

L. Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków 2009, s. 102.

231

Ze względów praktycznych oraz stylistycznych pojęciu stereotypu będą towarzyszyły takie określenia

232

jak „przekonania”, „wyobrażenia” czy „obraz”.. Szczególnie używanie tego ostatniego ostatnie wydaje się uzasadnione ze względu na fakt, że Walter Lippmann, uważany za twórcę pojęcia „stereotyp”, zdefiniował je po raz pierwszy właśnie jako „obrazy w naszych głowach”. Ponadto takie dość elastyczne podejście wydaje się odpowiednie dla celów niniejszej pracy – nie chodzi wszak o skoncentrowanie się wyłącznie na stereotypach, lecz o odtworzenie najistotniejszych polsko-hiszpańskich sądów i wyobrażeń.

Zob. W. Lippmann, Public Opinion, New York 1922, s. 16. Analizę Lippmannowskiego pojmowania stereotypów można znaleźć w następującym artykule: Z. Gostkowski, Teoria stereotypu i poglądy na opinię publiczną Waltera Lippmanna, [w:] „Archiwum historii filozofii i myśli społecznej”, t. 5, 1959, s. 39-84, http://old.archidei.ifispan.pl/pdf/10_ahf5_002_gostkowski.pdf [dostęp: 17.09.2019].

Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Jagiellońskim już w okresie międzywojennym, jednak dopiero na początku lat 70. utworzono pierwsze hispanistyczne jednostki uniwersyteckie – Zakład Filologii Hiszpańskiej (na UJ) oraz Katedrę Iberystyki (na UW) . Wydaje się, że właśnie od tego momentu można mówić ²³³ o rozwoju badań nad relacjami polsko-hiszpańskimi, choć nie oznacza to, że koncentrowały się one wyłącznie wokół kierunków filologicznych.

Bez wątpienia duży wkład w zwiększenie stanu wiedzy o związkach polsko-hiszpańskich mieli – i wciąż mają – historycy, którzy zajmują się zarówno kontaktami Polaków i Hiszpanów na przestrzeni wieków, jak i wzajemnym postrzeganiem się tych dwóch narodów. Jednym z istotniejszych przedstawicieli tego nurtu jest Jan Kieniewicz, kierownik Katedry Iberystki na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1975-1981 ²³⁴ oraz ambasador RP w Hiszpanii od 1990 do 1994 r. , autor licznych opracowań, ²³⁵ redaktor prac zbiorowych oraz publicysta . Ważne prace powstały też dzięki takim ²³⁶ historykom jak m.in. Jan Zamojski , Cezary Taracha , Tadeusz Miłkowski , ^{237 238 239} Ryszard Skowron , Małgorzata Nalewajko oraz reprezentujący hiszpańską akademię ²⁴⁰ Grzegorz Bąk . Nie można ponadto pominąć takich badaczy jak Eugeniusz Górski , ^{241 242} Cristina González Caizán czy Piotr Sawicki, którzy, choć nie wywodzą się ²⁴³

Na podstawie informacji ze stron internetowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu

233

Na podstawie informacji ze strony wydziału „Artes Liberales: UW,

http://www.ial.org.pl/staff/prof-dr-235

hab-jan-kieniewicz/ [dostęp: 7.01.2020].

B i b l i o g r a f i a p r a c J a n a K i e n i e w i c z a : h t t p : / / o l d . a l . u w . e d u . p l / p l i k i / a k t /

236

6638d82b05eb641ce9f3118bfcdbfa5b1ef5c834.pdf [dostęp: 7.01.2020]. Jak nietrudno zauważyć, autor ten zajmował się także wieloma tematami niezwiązanymi z hispanistyką.

Zob. np. J. Zamojski, Los interbrigadistas de la República Española después de la derrota :

237

vicisitudes de los polacos, [w:] España y Polonia: los encuentros, E. González Martínez, M. Nalewajko (red.), Madrid 2005, s. 25-91.

Zob. np. C. Taracha, Descripción española de la Polonia de los años 70 del siglo XVII,

238

„Investigaciones históricas”, 1995, nr 15, s. 197-205.

Zob. np. T. Miłkowski, Polska braci Kaczyńskich i Hiszpania Zapatero: na antypodach europejskości,

239

[w:] El cambio de la imagen mutua de Polonia y España desde la transición, J. Marina (red.), Warszawa 2008, s. 264-271.

Zob. np. R. Skowron, Pax i Mars. Polsko-hiszpańskie relacje polityczne w latach 1632-1648, Kraków

240

Culturas, Naciones, M. Nalewajko (red.), Warszawa 2004, s. 1-65.

Zob. np. C. González Caizán, Por Napoleón en España. Los soldados polacos en los Sitios

243

de Zaragoza (1808-1809), Madryt 2017.

bezpośrednio z nauk historycznych, przyczynili się w istotnym stopniu do zbadania dziejów relacji polsko-hiszpańskich. Szczególnie ten ostatni, twórca studiów hispanistycznych na Uniwersytecie Wrocławskim, ma imponujący dorobek obejmujący badania m.in. kontaktów polsko-hiszpańskich w różnych okresach, wzajemnych stereotypów, związków literackich, a także komparatystykę polskich i hiszpańskich frazeologizmów . ²⁴⁴

Kolejnym istotnym obszarem dla omawianej problematyki są polsko-hiszpańskie związki literackie oraz recepcja literatury polskiej w Hiszpanii i literatury hiszpańskiej w Polsce. Spośród wielu badaczy wymienić należy m.in. zajmujące się dramatem Beatę Baczyńską i Urszulę Aszyk-Bangs , Kazimierza Sabika , a także ^{245 246 247} przedstawicieli hiszpańskiej polonistyki: Fernanda Presę Gonzáleza i Agnieszkę Matyjaszczyk Grendę . Na szczególnie wyróżnienie zasługuje ponadto Gabriela ²⁴⁸ Makowiecka (1906-2002), autorka wielu prac dotyczącej tej tematyki, która zasłynęła m.in. jako pierwsza wykładowczyni literatury słowiańskiej w Hiszpanii oraz pionierka studiów slawistycznych na Uniwersytecie Complutense w Madrycie . ²⁴⁹

Dobrze zbadana jest także historia polskiej emigracji do Hiszpanii oraz sposób funkcjonowania społeczności polskiej w Hiszpanii. Tematem tym zajęli się m.in. Elda González Martínez, Małgorzata Nalewajko oraz Mikołaj Stanek , uwzględniając nie ²⁵⁰ tylko kwestie wzajemnego postrzegania Polaków i Hiszpanów, lecz również wieloaspektową charakterystykę hiszpańskiej Polonii.

Na odrębne omówienie zasługiwałyby liczne komparatystyczne badania językoznawcze, w których zestawia się różne aspekty języka hiszpańskiego i polskiego – np. leksykę, związki frazeologiczne, a także wyzwania związane z przekładem

Bibliografia prac Piotra Sawickiego (a także haseł słownikowych i encyklopedycznych, przekładów

244

itd.) do 2013 r. zamieszczona w tomie Polska – Hiszpania, Hiszpania – Polska. Poszerzanie horyzontów zajmuje 33 strony. Zob. P. Sawicki, Polska – Hiszpania…, s. 291-324.

Zob. np. B. Baczyńska, Moreto en Polonia. Reflexiones en torno a la presencia del repertorio clásico

245

español en el teatro decimohnónico polaco, „Anagnórisis. Revista de investigación teatral”, 2017, nr 15, s. 188-210.

Zob. np. U. Aszyk-Bangs, Fuera de contexto. Obras dramáticas, motivos y mitos españoles en el

246

teatro polaco, Warszawa 2017.

Zob. np. K. Sabik, Entre Misticismo y Realismo. Estudios sobre la recepción de la literatura española

247

española, „Estudios Hispánicos”, 2003, nr 11, s. 103-108.

Zob. przywoływane prace tych autorów.

250

tekstów w tych językach. Tematy te podjęli m.in. Jadwiga Konieczna-Twardzikowa , ²⁵¹ Janusz Bień , Monika Głowicka czy jeden z najwybitniejszych polskich badaczy ^{252 253} języka hiszpańskiego w ogóle Wiaczesław Nowikow . ²⁵⁴

Relacje polsko-hiszpańskie analizuje się oczywiście także w dziedzinach niezwiązanych z szeroko pojętą hispanistyką, takich jak np. stosunki międzynarodowe, politologia czy kulturoznawstwo.

Powyższy podział jest arbitralny – wiele z wymienionych osób prowadziło badania dotyczące różnych dziedzin (np. zarówno historyczne, jak i literaturoznawcze oraz prasoznawcze) lub takie, których charakter jest interdyscyplinarny. Nie przedstawiono tutaj ponadto ani wszystkich głównych badaczy, ani najważniejszych kierunków badań – takie zestawienie wymagałoby odrębnych analiz, nie wydaje się ponadto, by było to tutaj konieczne. Dla dalszych rozważań najistotniejsze będzie zasygnalizowanie, że relacje polsko-hiszpańskie, którym poświęcona jest niniejsza praca, poddawane są rozmaitym badaniom od kilkudziesięciu lat, a dotycząca ich literatura jest obszerna i różnorodna. ²⁵⁵

Przechodząc bezpośrednio do tematyki niniejszego rozdziału, warto podkreślić, że za prekursora badań polsko-hiszpańskich uznaje się Joachima Lelewela, który już w latach 30. XIX wieku dokonał analizy porównawczej dziejów Polski i Hiszpanii . ²⁵⁶ Natomiast jedną z najnowszych i bez wątpienia najbardziej wyczerpujących prac z tego zakresu jest tom Nieznani a bliscy. Historyczne i społeczne uwarunkowania recepcji polskiej imigracji przełomu XX i XXI wieku w Hiszpanii autorstwa Małgorzaty

Zob. np. J. Konieczna-Twardzikowa, La categoría del caso en el sustantivo español: un análisis

251

contrastivo desde la perspectiva polaca, Kraków 1993.

Zob. np. J. Bień, Diferencias tipológicas actuales entre el español y el polaco, [w:] Polska –

252

Hiszpania. Wczoraj..., [w:] Polska-Hiszpania. Wczora i dziś. Studia poświęcone wybranym zagadnieniom z historii i współczesności, J. Kudełko, C. Taracha (red.), Lublin 2012, s. 368-377.

Zob. np. M. Głowicka, La expresión de la obligación, necesidad y posibilidad en polaco y en español:

253

el caso del verbo powinien, „Studia Romanistica”, 2016, nr 16, s. 77-89.

Zob. np. W. Nowikow, Sobre los modos verbales en los idiomas español y polaco : caratcerísticas

254

generales, „Paralelo 50: revista de la Consejería de Educación: Polonia, Eslovaquia, República Checa y Rusia”, 2006, nr 3, s. 58-69.

Zob. Licząca ponad sto stron bibliografia związków polsko-hispanistyczna opracowana przez Instytut

255

Cervantesa w Warszawie, https://varsovia.cervantes.es/imagenes/File/Biblioteca/Bibliografia-hispano-polaca.pdf [dostęp: 7.01.2020]. Wymienione w niej pozycje dotyczą także relacji Polski z Ameryką Łacińską, jednak przeważają właśnie te odnoszące się do związków polsko-hiszpańskich.

J. Lelewel, Historyczna paralela Hiszpanii z Polską w wieku XVI, XVII, XVII, Warszawa 2006.

256

Nalewajko . Zawarto w nim m.in. przegląd najważniejszych wydarzeń wpływających ²⁵⁷ na dzisiejsze wzajemne postrzeganie Polaków i Hiszpanów, który wielokrotnie będzie przywoływany w niniejszym rozdziale. Kolejną szczególnie istotną pozycją jest także praca Polacy a Hiszpanie. Ludzie, podróże, opinie, w której Piotr Sawicki zawarł analizę formowania się wyobrażeń na temat Hiszpanów w Polsce od czasów najdawniejszych do lat 30. XX w. W kilku miejscach nawiązano ponadto do artykułu pt.

Polski stereotyp Hiszpana. Historia i stan obecny autorstwa piszącej te słowa, w którym – nie poznawszy jeszcze książki Nalewajko – zawarła próbę przedstawienia najważniejszych informacji dotyczących tej tematyki . ²⁵⁸

Poza różnorakimi publikacjami naukowymi przywołane zostaną źródła innego rodzaju, m.in. teksty literackie oraz przekazy medialne. Ma to służyć przedstawieniu kwestii relacji polsko-hiszpańskich z wielu stron, wskazując jednocześnie, jak wiele elementów wpływało i wpływa na obecne relacje międzykulturowe. Niemniej należy podkreślić, rozdział ten ma charakter referujący i należy go traktować jako przegląd literatury przedmiotu, nie zaś prezentację badań własnych.

Co być może warto uściślić, pojęcie „Hiszpania” będzie tutaj stosowane przede wszystkim w odniesieniu do Hiszpanii właściwej, czyli kraju położonego na Półwyspie Iberyjskim, powstałego ostatecznie w wyniku małżeństwa Izabeli I Katolickiej oraz Ferdynanda II Katolickiego. Nie uwzględniony będzie tym samym obszar krajów europejskich wchodzących w skład monarchii habsburskich oraz kolonii. Takie podejście zdaje się być zresztą najczęściej stosowanym przez badaczy tej materii . ²⁵⁹ Podobnie w przypadku mówienia o „polskich relacjach” – przyjmuje się tutaj bardzo szerokie rozumienie tego określenia, nie zapominając jednakże, że w omawianym przedziale czasowym Polska ulegała różnorakim przemianom, tak terytorialnym, jak i narodowościowym i in.

M. Nalewajko, Nieznani a bliscy. Historyczne i społeczne uwarunkowania recepcji polskiej imigracji

257

przełomu XX i XXI wieku w Hiszpanii, Warszawa 2012.

A. Matyja, Polski stereotyp Hiszpana. Historia i stan obecny, „Media – Kultura – Komunikacja

258

Społeczna”, 2015, nr 11, s. 91-104.

Zob. A. Kucharski, Hiszpania i Hiszpanie w relacjach Polaków, Warszawa 2007, s. 14. Takie

259

podejście jest rzecz jasna uproszczeniem, będącym czasem powodem sporów w dyskursie akademickim.

Nie chodzi tu o negowanie znaczenia historii Hiszpanii do XV wieku, lecz o przyjęcie ram czasowych adekwatnych do celów niniejszych rozważań.

3.2 Długie początki – od wieków średnich do XVIII stulecia

Stosunki polsko-hiszpańskie sięgają wieków średnich i zostały zapoczątkowane na Półwyspie Iberyjskim. To tam docierali polscy pielgrzymi zmierzający do grobu św.

Jakuba w Santiago de Compostela oraz rycerze biorący udział w rekonkwiście . Jak ²⁶⁰ stwierdził jeden z najznamienitszych polskich hispanistów Piotr Sawicki, nie można uznać, że podróże tego rodzaju były zjawiskiem powszechnym, ponieważ „zachowane w archiwum Korony Aragońskiej dokumenty pozwalają przypuszczać, że liczba Polaków, którzy w wiekach średnich dotarli do Hiszpanii, przekraczała setkę” . ²⁶¹ Obecność Hiszpanów na ówczesnych ziemiach polskich była jeszcze bardziej znikoma . Trudno więc mówić tutaj o początku wzajemnych relacji sensu stricto czy ²⁶² tym bardziej o zaczątku formowania się wzajemnego obrazu . Grzegorz Bąk ²⁶³ wymienia kilka postaci (osoby-pomosty, jak je określa), których biografie można traktować jako ślady pewnych raczkujących relacji polsko-hiszpańskich, spośród których warto wymienić przynajmniej dwie. W wieku XII zawarto małżeństwo między polską księżniczką Ryksą, córką Władysława II Wygnańca a królem Kastylii i Leonu Alfonsem VII. Jej działalność była związana głownie z Kościołem: wspomagała materialnie wiele klasztorów, przyczyniła się też do nadania im licznych przywilejów.

Z kolei dwa wieki później do Hiszpanii przybył polski drukarz podpisujący się jako Estanislao Polono lub Stanislaus Polonus, który przez kilkanaście lat pracował na dworze Izabeli I Katolickiej . W tym czasie, jak wyjaśnia Sawicki, „wydał ponad sto ²⁶⁴ cennych druków, w tym pierwsze doniesienia o odkryciu Ameryki, a także dzieła literackie, religijne i naukowe ze wszystkich dziedzin ówczesnej wiedzy, wszystko w budzącym do dziś podziw opracowaniu typograficznym” . Postaci te należy jednak ²⁶⁵ traktować jako odosobnione przypadki spotkań polsko-hiszpańskich.

P. Sawicki, Polacy a Hiszpanie. Ludzie, podróże, opinie, „Estudios Hispánicos”, nr 3, Wrocław 1995,

260

s. 7-8.

Tamże.

261

Tamże.

262

A. Matyja, Polski stereotyp…, s. 93.

263

G. Bąk, La imagen de España en la literatura polaca del siglo XIX: (diarios, memorias, libros

264

de viajes y otros testimonios literarios), praca doktorska, Universidad Complutense, Madrid 2002, s. 15.

P. Sawicki, Polacy a Hiszpanie…, s. 8-9.

265

Zdaniem Jana Kieniewicza do zbliżenia Polski i Hiszpanii doszło w erze nowożytnej . To wówczas, w wyniku niestabilnej sytuacji geopolitycznej, te położone ²⁶⁶ na dwóch krańcach Europy kraje zaczęły wchodzić w interakcję. Adam Kucharski, autor niezwykle szczegółowego studium pt. Hiszpania i Hiszpanie w relacjach Polaków , zaczyna swoje analizy właśnie od XVI wieku, a dokładnie od roku 1518, ²⁶⁷ w którym to Zygmunt I Stary wysłał do Hiszpanii Jana Dantyszka. Ta pierwsza misja dyplomatyczna, mająca na celu obronę interesów korony polskiej, uważana jest za kamień węgielny regularnych relacji polsko-hiszpańskich . Natomiast pierwsza ²⁶⁸ wolna elekcja w Polsce w 1573 r. zainteresowała rywalizujące o wpływy na kontynencie Francję i Hiszpanię, stając się tym samym umownym początkiem polsko-hiszpańskich stosunków politycznych . Sam Dantyszek jest jedną z najważniejszych ²⁶⁹ i najbarwniejszych polskich postaci związanych z Półwyspem Iberyjskim – nie tylko pełnił funkcję ambasadora, lecz stanowił także wspomniany wcześniej pomost między Polską a Hiszpanią, głównie dzięki swoim przyjaźniom z najważniejszymi osobistościami z obu krajów w tamtym okresie, w tym m.in. z Hernanem Cortésem . ²⁷⁰

Także Marzena Adamczyk uważa, że o ile relacje polsko-hiszpańskie w ogóle należy uznać za raczej sporadyczne i nierzadko przypadkowe, o tyle to właśnie wiek XVI (a później dopiero XIX) przynosi pewne zbliżenie tych nacji, wynikające m.in.

z łączących je w tym okresie podobieństw. Warto zauważyć, że to właśnie wówczas kraje te odgrywały bardzo istotną rolę w Europie: Hiszpania była u szczytu swojej hegemonii po niedawnym zdobyciu ziem w tzw. Nowym Świecie, a polskie terytorium osiągało swoje największe rozmiary w historii. Adamczyk stwierdza zarazem, że oba państwa w tamtym okresie przypominały „kolosy na glinianych nogach” . ²⁷¹

Jeżeli zaś chodzi o pierwsze komponenty wyobrażeń na temat Polaków w Hiszpanii oraz Hiszpanów w Polsce, to najprawdopodobniej były one związane

J. Kieniewicz, Hiszpania w zwierciadle polskim, Gdańsk 2001, s. 22.

266

A. Kucharski, dz. cyt.

267

Tamże, s. 13-14.

268

M. Uriasz-Raczko, Między Francją a Turcją. Monarchia hiszpańska wobec pierwszej wolnej elekcji

269

w Rzeczypospolitej, [w:] J. Kudełko (red.), Lublin 2012, s. 15-16.

A. Fontán, J. Axer (red.) Españoles y polacos en la Corte de Carlos V, Madrid 1994, s. 51-53.

270

W tomie tym znaleźć można zbiór korespondencji Dantyszka z takimi osobistościami jak m.in. Hernán Cortés, Mikołaj Kopernik i Zygmunt I Stary.

M. Adamczyk, Domesticación de lo desconocido. España y Polonia: dos épocas, tres estereotipos,

271

[w:] Diálogo intercultural – migración de discursos, tejże (red.), Warszawa 1993, s. 159.

ze wspólną religią. Relacje z pielgrzymek do grobu św. Jakuba, z soborów oraz hagiografie dostarczały na polskie ziemie informacji przede wszystkim o tym, że ten zamieszkujący drugi kraniec kontynentu naród także wyznaje wartości katolickie . ²⁷² Podobnie na Półwyspie Iberyjskim stopniowo kształtowała się świadomość, że Polska to również antemurale christianitis – przedmurze chrześcijaństwa, kraj, który tak jak Hiszpania miał bronić Europy przed różnymi postrzeganymi jako wrogie siłami . ²⁷³

Należy zauważyć, że w tych raczkujących stosunkach to Polacy w większym stopniu interesowali się Hiszpanami niż na odwrót. Zainteresowanie to jednak nie zawsze miało pozytywny charakter. Kluczowym pojęciem dla zrozumienia zarówno relacji ówczesnych, jak i – choć w mniejszym stopniu – współczesnych, jest „czarna legenda”. Termin ten, użyty po raz pierwszy w 1914 r. przez Juliana Juderíasa w książce La leyenda negra , oznacza, jak wyjaśnia Sawicki, „zbiór negatywnych i często ²⁷⁴ krzywdzących opinii, które narastały na fali zawiści wywołanej rozmiarami kolonialnej ekspansji Hiszpanii i jej długo utrzymującą się hegemonią na kontynencie europejskim” . Rzeczywiście, szesnastowieczna Hiszpania była najpotężniejszym ²⁷⁵ mocarstwem w Europie – panujący wówczas Habsburgowie mieli swoje posiadłości nie tylko na Półwyspie Iberyjskim, lecz również m.in. we Włoszech i Niderlandach . Poza ²⁷⁶ ekspansją na kontynencie europejskim kluczowe dla powstania „czarnej legendy” były działania Świętej Inkwizycji oraz podboje w Ameryce i „nawracanie przy pomocy miecza i gwałtu” . Warto jednak podkreślić, że ten zbiór przekonań na temat Hiszpanii ²⁷⁷ nie jest tworem polskim – powstały w Italii, rozpowszechnił się m.in. we Francji, Anglii

G. Makowiecka, Po drogach polsko-hiszpańskich, Kraków 1984, s. 25.

272

M. Nalewajko, Nieznani a bliscy…, s. 102-103.

273

Nalewajko, Nieznani a bliscy…, s. 104.

274

P. Sawicki, Polacy a Hiszpanie…, s. 14.

275

A. Kucharski, dz. cyt., s. 27.

276

G. Makowiecka, dz. cyt., s. 89; Zdaniem Marzeny Adamczyk Inkwizycja i Compañía de Jesús były

277

szczególnie źle postrzegane w Polsce, jako że kontrastowały z postawą tolerancji religijnej właściwej szesnastowiecznej Polsce, udzielającej zresztą schronienia wypędzonych z innych części Europy Żydom i protestantom. M. Adamczyk, dz. cyt., s. 160-161.

oraz Niderlandach , czyli krajach, jak zauważa Nalewajko, mających wrogie stosunki ²⁷⁸ z Hiszpanią i objętych reformacją (z wyjątkiem Włoch ). Nie bez znaczenia była ²⁷⁹

oraz Niderlandach , czyli krajach, jak zauważa Nalewajko, mających wrogie stosunki ²⁷⁸ z Hiszpanią i objętych reformacją (z wyjątkiem Włoch ). Nie bez znaczenia była ²⁷⁹

W dokumencie UNIWERSYTET WROCŁAWSKI WYDZIAŁ FILOLOGICZNY Aleksandra Matyja (Stron 75-117)